Κείμενο – Φωτογραφίες: Χρυσούλα Σκλαβενίτη
Μελετώντας τη λαογραφία των εκκλησιών, βρήκα κάποιες παραδόσεις που σχετίζονται με το πώς ένας Άγιος ή μια Αγία έσωσαν κάποιο χωριό ή και το νησί ολόκληρο από επιδημίες αθεράπευτων τότε ασθενειών που αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό του.
Όσον αφορά τη Λευκάδα σαν νησί αλλά και το Μεγανήσι, ένας είναι ο άγιος που τα έσωσε όχι με την κατά μέτωπο επίθεση του με την αρρώστια, ή με κάποιο τάμα που ζήτησε ή με το να το προσέχει απλά, αλλά με τη λιτάνευση της θαυματουργής κάρας του που έδιωξε το θανατικό και μιλάμε φυσικά για τον Άγιο Βησσαρίωνα.
Την άνοιξη του 1743 ένα πλοίο που έφτασε στη Λευκάδα, μετέφερε μαζί με τα προϊόντα του και το βακτήριο της πανώλης ή πανούκλας που το κουβαλούσε μαζί του και το διέσπειρε στα λιμάνια που έδενε. Ο βάκιλος σύντομα απλώθηκε στο νησί προκαλώντας το θάνατο.
Η τότε Ενετική διοίκηση πήρε όλα τα μέτρα που ίσχυαν εκείνη την εποχή (λοιμοκαθαρτήριο, υγειονομική ταφή νεκρών, σωστή διατροφή κλπ) και κατάφερε το φθινόπωρο του ίδιου έτους να περιορίσει την επιδημία, ενώ τον Ιούνιο του 1744 το νησί ήταν πια “ελεύθερο” από τα δεσμά της θανατηφόρου νόσου, που είχε όμως πάρει μαζί της 1800 ψυχές, το ένα τρίτο του (τότε) πληθυσμού του νησιού και είχε αφανίσει ολόκληρους οικισμούς όπως το Κατούνι στα Κολυβάτα.
Από την μεριά της η Εκκλησία δεν έμεινε άπραγη μπροστά στο θανατικό και κάλεσε τον ιερομόναχο Ματθαίο Δουσκιώτη να φέρει την θαυματουργή κάρα του Αγίου Βησσαρίωνος, Αρχιεπισκόπου Λαρίσης, που φυλάγονταν στη Μονή Δουσίκου στα Τρίκαλα. Ο μοναχός βρισκόταν σε μια διαρκή μετακίνηση σε όλο το δυτικό Ελλαδικό χώρο που μαστίζονταν από την ασθένεια και έφτασε στο νησί στις 11 Αυγούστου του 1743. Η λιτάνευση της θαυματουργής Κάρας είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Αμέσως μετά την εξάλειψη της πανώλης χτίστηκε στην συνοικία που ακόμα και σήμερα ονομάζεται Αγία Κάρα (λόγω της θαυματουργής κάρας) ένας μικρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο ο οποίος τη φιλοξένησε για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Ενώ καθιερώθηκε η 1η Ιουνίου ως ημέρα ευχαριστίας για την απαλλαγή από το κακό.(1)
Σχεδόν 130 χρόνια αργότερα το 1870 η ευλογιά εμφανίστηκε στο Μεγανήσι και μάλιστα το μοναδικό λένε κρούσμα της ήταν γόνος πλούσιας οικογένειας του νησιού που αμέσως απομονώθηκε με την οικογένεια του, σε καλύβα σε ερημική τοποθεσία. Την εποχή εκείνη καλόγεροι είχαν μεταφέρει για προσκύνημα την κάρα του Αγίου στη Λευκάδα και οι κάτοικοι του Μεγανησίου από το φόβο της διασποράς της ασθένειας ζήτησαν να γίνει λιτάνευση της στο νησί τους, όπως και έγινε, και ως εκ θαύματος όχι μόνο δεν μεταδόθηκε η αρρώστια αλλά εξαλείφθηκε πλήρως. Ο άγιος Βησσαρίων βοήθησε τους Μεγανησιώτες και σε άλλες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα το θάνατο των τσακαλιών που έκαναν επιθέσεις στα κοπάδια τους, αλλά και στο θέμα της λειψυδρίας που αντιμετώπισε το νησί. Έτσι στο Βαθύ, χτίστηκε στις αρχές του 20ου αι ναός προς τιμή Του και καθιερώθηκε ως πολιούχος του νησιού. (2)
Περνάμε τώρα στις παραδόσεις που δημιούργησε η πίστη του λαού και έφτασαν μέχρι σήμερα σε μας μέσα από την αγάπη ανθρώπων που τα κατέγραψαν.
Άγιος Αθανάσιος Κατωχωρίου
“Κάποτε στο Κατοχώρι είχε πέσει μια φοβερή αρρώστια και οι άνθρωποι επεθαίνανε. Κάποιος τότε ονειρεύτηκε τον Άγιο Αθανάσιο, που του είπε να του χτίσουν μια εκκλησιά όλοι οι χωριανοί μαζί και έτσι θα γλιτώσουν. Πράγματι την άλλη μέρα επέσανε με τα μούτρα, άλλος πέτρες, άλλος ασβέστη, άλλος άμμο, κι εχτίσανε μέσα σε μια μέρα την εκκλησιά του Αγίου Αθανασίου στο Κατοχώρι.” (3)
(Ο Γιάννης Αθηνιώτης μας δίνει την επιπλέον πληροφορία ότι η ασθένεια αυτή ήταν το Κουκούδι “αρρώστια ανεξήγητη θανατηφόρα” (4) – δεν μπόρεσα να εντοπίσω για ποια ασθένεια πρόκειται, να βρω την επιστημονική της ονομασία, ωστόσο μιας και “κουκούδι” λέμε το εξάνθημα, υποθέτω ότι επρόκειτο για κάποια αρρώστια με εξανθήματα, ίσως να ταυτίζεται με την ευλογιά που ταλαιπώρησε το νησί σε διάφορες χρονικές περιόδους μέχρι και τις αρχές του 20ου αι που το παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Μαραντοχώρι, μετατράπηκε σε “Σπινιαλόγκα” του νησιού(*). Ο Άγιος Χαράλαμπος βρίσκεται στο κοιμητήριο του χωριού.
Αγία Αικατερίνη Χορτάτων
“Στο Καλαμίτσι κάποτες έπεσε βλογιά.
Νύχτα βαθειά πήγαιναν οι Καλαμιτσιώτισσες
σε πηγές Χορτιώτικες τα ρούχα τους να πλύνουν.
Το μάθαν στο χωριό και τρόμαξαν.
Φύλακες βάνανε με την αράδα κάθε νύχτα
να φυλάνε τις πηγές μη λάχει και κολλήσουν.
Βαριοσουεμένος μια βραδιά, ο φύλακας αποκοιμήθηκε.
Τον ξύπνησε η Άγια Κατερίνη λέγοντας του:
Ήρταν και πάλι οι Καλαμιτσιώτισσες, χαμπέρι δεν τις πήρες.
Άειντε και πες τους στο χωριό φόβο κανένα να μην έχουν,
φυλάω εγώ ΄πο δω και πέρα το χωριό.
Και με τη χάρη της η ευλογιά δεν πέρσ΄ από τα Χορτάτα” (4)
Η Αγία Αικατερίνη βρίσκεται σε ύψωμα, ανατολικά του χωριού.
Αγία Παρασκευή Πλατυστόμων (α)
“Το θάμα δε λείπει από το χωριό. Η πίστη ατόφιο το προσφέρει.
Έπεσε κάποτε στο χωριό βλογιά,
Προστάτισσα η Άγια τους Παρασκευή,
πήγε και κάρφωσε σιδερόκαρφο σ΄ ένα κορμό ελιάς.
Με μιας εχάθη το φοβερό θανατικό” (4)
Αγία Παρασκευή Πλατυστόμων (β)
“…. μια φορά ερχότανε η χολέρα απέναντι στο δρόμο της Βαυεκερής, και λέει:
“Παρασκευή να ΄ρτω;”
“Όχι”
“Παρασκευή να ΄ρτω;”
“Όχι”
Την τρίτη που …. “να ΄ρτω” τηνε κάρφωσε πιο κάτω …απ΄την εκκλησία ήταν μια ελιά και την κάρφωσε εκεί, και ξεράθηκε και η ελιά και λέανε ότι ήτανε θαυματουργή” (5)
Στο δεύτερο απόσπασμα ο πατέρας Ευάγγελος Θειακός διηγείται παλιές ιστορίες και παραδόσεις του χωριού. Η Αγία Παρασκευή είναι ο ενοριακός ναός του χωριού και η πολιούχος του.
Άγιος Χαράλαμπος Βαυκερής
“Και δω το θάμα το βρήκες ζωντανό στο στόμα.
Προστάτης του χωριού ο Άη Χαράλαμπος,
προστάτεψε τη Βαυκερή απ΄ τη χολέρα.
Ήταν ξεσκέπαστη η εκκλησιά, νεοχτιζούμενη.
Την εσκεπάσανε οι Βαυκεριώτες με σεντόνια,
Μπήκανε μέσα, παρακαλέστηκαν,
Βοήθησε ο Άη Χαράλαμπος, σώθηκε το χωριό.
Ούτε σημάδι σήμερα της εκκλησιάς δε μένει.” (4)
(Δεν έχω διασταυρώσει την πληροφορία για το αν υπήρχε το συγκεκριμένο εκκλησάκι στην Βαυκερή)
Άγιος Χαράλαμπος Εγκλουβής
“Με σεβασμό και δέος μιλάνε οι γέροντες,
ιστορώντας το θάμα τ΄ Άη Χαράλαμπου,
ως έχει φτάσει από προπάππου στόμα.
Νίκησε ο Άγιος το τέρας της πανούκλας.
Στον Άγιο Χαράλαμπο, δείγμα ευγνωμοσύνης,
οι πιστοί, σ΄ ένα μερόνυχτο, χτίσανε εκκλησία.
Στο ίδιο μέρος βρίσκονταν τ΄ απομεινάρια του ναού,
Με το φτωχό το κόνισμα προσκυνητάρι του Αγίου.” (4)
(Πρόκειται για την επιδημία πανώλης/πανούκλας, που ήδη αναφέραμε παραπάνω (Άγιος Βησσαρώνας) του 1743. Μάλιστα στο χωριό έχει μείνει η ονομασία “πανούκλα του Άη Χαραλάμπου” (6). Σήμερα ο άγιος τιμάται στον τρισυπόστατο ναό μαζί με τη μνήμη των Αγίων Δημητρίου και Γεωργίου στο το κέντρο της Εγκλουβής και το εικονοστάσι του Αγίου βρίσκεται στη θέση που ήταν η Αγία τράπεζα του παλιού ναού.)
Αγία Τριάδα Αγίου Ηλία
” ,,,, την Άγια Τριάδα που γλύτωσε το χωριό από την ευλογιά.
Στάθηκε, λέει, εκεί στο έμπα του χωριού,
λαμπροστόλιστη με στέμμα στο κεφάλι, άνοιξε διάπλατα τα χέρια,
κι έφραξε το δρόμο στη φοβερή αρρώστια.
Ως τη ρωτήσανε πνεύματα κακά γιατί δεν μπαίνει, απάντησε:
Πώς να περάσω, το δρόμο φράζει η μαυρομάτα.
Την κράζουμε μαυρομάτα, γιατί απ΄ έξω στην κόγχη της
έχει δυο τρύπες ανοιχτές, ίδια μαύρα μάτια.” (4)
Η Αγία Τριάδα είναι παρεκκλήσι του ενοριακού ναού του χωριού.
Πηγές:
(1) http://www.imli.gr/metropolis/hagiology/saint_vissarion/
(2) http://www.meganisitimes.gr/2011/09/21/o-a%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%B2%CE%B7%CF%83%CF%83%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%B7-%CE%B5%CF%85%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1-%CF%84%CF%83%CE%B1/
(3) Πανταζή Κοντομίχη “Λαογραφικά σύμμεικτα Λευκάδας” εκδ Γρηγόρη
(4) Γιάννης Αθηνιώτης “Οδοιπορικό Λευκάδας” Λευκάδα 1989
(5) http://platistoma.gr/2011/09/24/%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CF%8C%CE%BD%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B5%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BC/
(6) Μιλτιάδης Κακλαμάνης “Εγκλουβή” εκδ. Γρηγόρη
(*) http://lefkadapatridamou.blogspot.gr/2014/04/blog-post_26.html
– Η φωτογραφία του ναού του Αγ. Βησσαρίωνα ανήκει στον κ. Μίμη Κούρτη, τον οποίο και ευχαριστώ για την ευγενική παραχώρηση.
