Καί πάλι περί αἰσθητικῆς

Άρθρο της κ. Χαράς Παπαδάτου-Γιαννοπούλου για τό ἀστικό πράσινο της Λευκάδας.

Αὐτή τήν φορά πρόκειται γιά τό ἀστικό πράσινο πού εἶναι ἐκ προοιμίου θέμα αἰσθητικῆς.

Οἱ χῶροι τοῦ ἀστικοῦ πρασίνου συνιστοῦν σημεῖα ἀναφορᾶς τοῦ πολεοδομικοῦ ἀλλά καί τοῦ κοινωνικοῦ ἱστοῦ μιᾶς πόλεως. Καί προσδιορίζουν μονοσήμαντα τό βαθμό τῆς πολιτιστικῆς βαθμίδας της.

Θά ξεκινήσω μέ μιά μικρή ἱστορικη εἰσαγωγή, πού θεωρῶ ἀναγκαία,  γιά νά κατανοήσει κ­ανείς τήν σπουδαιότητα τῶν χώρων αὐτῶν στίς πόλεις.

Ὁ ἐλεύθερος χῶρος στήν πόλη ἐπαιξε πάντα πρωτεύοντα ρόλο καί προσδιόρισε τόν βαθμό ἐλευθερίας καί οργανώσεως τῶν  κοινωνιῶν. Στήν ἱστορική διαδρομή τῶν πόλεων υπήρξαν εποχές που η φύση καί ο ελεύθερος χώρος προσδιόρισαν την φυσιογνωμία των πόλεων. Ὅπως καί άλλες πού τό στοιχεῖο αὐτό ἐλλείπει παντελῶς.

Μεγάλες καί εντυπωσιακές διαμορφώσεις πρασίνου συναντᾶμε στίς πόλεις τῆς  ἀνατολῆς στίς ἀπαρχές θά λέγαμε τῆς   ἱστορίας  τῶν πόλεων. Τό 2850 π.Χ. διαμορφώνεται ἡ ἀλλέα τῶν  Σφιγγῶν στίς  πυραμίδες τῆς  Gizeh. Ὁ Tuthmposes  ὁ  4os (1610 π.Χ.) συνδέει μέ ἕνα ἐντυπω­σια­κό σύστημα κήπων τὀ Lyxor καί τό Karnak, τίς δύο σημαντικές αὐτές ἱερές πόλεις τῆς Αἰγύπτου. Τό 1370 π.Χ. ὁ Εχνάτον, ὁ βασιλεύς Ἥλιος, χτίζει μιά καινούργια πρωτεύουσα τήν El Amarna,   ἡ ὁποία ἔχει ὅλα τά χαρακτηριστικά μιᾶς κηπουπόλεως. Οἱ κρεμαστοί κῆποι τῆς  Βαβυλώνας (605-562), ἀριθμοῦνται  στά 7 θαύματα τοῦ τότε κόσμου. Ὅλες αὐτές οἱ περίλαμπρες ἐγκαταστάσεις πρασίνου ἦταν ἀποκλειστικά γιά τήν ἄρχουσα τάξη.

Ἡ κατάσταση στήν ἀρχαία Ελλάδα ἀλλάζει ἄρδην. Μιά ἄλλη κοινωνία ζεῖ καί διαμορφώνει μιά ἐντελῶς νέα ἀντίληψη περί συγκροτήσεως τῆς κοινωνίας. Τῆς κοινωνίας τῶν ἐλευθέρων. Οἱ δημόσιοι χῶροι πού κατεῖχαν τό 30 – 40% τῆς ἐκτάσεως τῶν πόλεων (σήμερα δέν ξεπερνοῦν τό  2-3%) εἶναι γιά ὅλους τούς πολίτες. Ἐξ ἄλλου οἱ μεγάλοι δημόσιοι χῶροι εἶναι συστατικό τῆς ἀσκήσεως ἐξουσίας. Ἡ ἐκκλησία τοῦ Δήμου π.χ. στήν Ἀθήνα πού συνεδριάζει μέ 6.000  ἄτομα κάθε 9 ἡμέρες, ἔχει ἀνάγκη μεγάλου χώρου. Πέραν ὅμως αὐτῶν ἡ ἐν  γένει φιλοσοφία στήν ἵδρυση τῶν πόλεων εἶναι ἡ πεποίθηση ὅτι οἱ πόλεις εἶναι ἀναπόσπαστα κομμάτια τῆς φύσεως. Ἡ λεγόμενη σήμερα οἰκολογική διάστα­ση,  τό Genius Loci, διαπερνάει κυριολεκτικά  τήν πραγμάτωση τῶν πόλεων  τῆς  ἀρχαί­ας Ἕλλάδας. Εἶναι γνωστά τά ἱερά ἄλση, ἀκόμη τά ἱερά ἕλη. Ἀλλά καί ἡ ἐνσωμάτωση τῆς φύ­σεως στήν ζωή τῶν  Ἕλλήνων, ὅπως φαίνεται μέσα ἀπό τήν μυθολογία τους καί τήν μετέ­πει­τα  ἱστορική τους διαδρομή.

Στίς ἐπόμενες ἱστορικές περιόδους ἡ σχέση τοῦ πολίτη προς τόν κοινόχρηστο χῶρο χάνεται γιά τά ἑπόμενα 2500  περίπου χρόνια.

Στήν Ρώμη πολλά ἀνατρέπονται. Πρῶτον δέν θεωροῦν ὅτι ἡ πόλις καί τά κτίσματά της εἶναι στοιχεῖα τῆς φύσεως καί  διαφωνοῦν ριζικά μέ τήν ἀντίληψη τῆς  ἀρχαίας Ἑλλάδας. Ὁ Πλίνιος ὁ νεώτερος κατηγορεῖ τούς Ἕλληνες ὅτι συμπεριλαμβάνουν τήν φύση στά ὅρια τῆς πόλεως. Ἡ Ρώμη ἰδίως στήν περίοδο τῆς  παρακμῆς εἶναι τό πρότυπο γιά τίς σύγχρονες μεγα­λουπόλεις. Μεγάλες ἐγκαταστάσεις καί βίλλες γιά τούς πατρικίους καί τήν ἀνώτερη τάξη καί ἑξαώροφες πολυκατοικίες, χωρίς στοιχειώδεις ἐγκαταστάσεις ὑγιεινῆς, σέ ἄθλιες γειτονιές, γιά τόν κόσμο.

Τόν μεσαίωνα μέ τό φεουδαρχικό σύστημα ἡ ἔννοια τοῦ πρασίνου ἤ τῶν ἐλεύθερων χώρων στήν πόλη δέν ὑπάρχει. Τά μικρά πλατώματα–πλατεῖες στήν μεσαιωνική πόλη δημι­ουργοῦ­ν­ται τυχαία  ἀπό τήν συνάντηση δρόμων διαφορετικῶν κατευθύνσεων, οἱ ὁποῖοι συγ­κλί­νουν στό ἴδιο σημεῖο.

Οἱ έπόμενες ἱστορικές περίοδοι, (εἶναι ἡ ἐποχή πούἡ Εὐρώπη ἀνακαλύπτει τήν ἀρχαία Ἑλλάδα),  Ἀναγέν­νη­ση, Μπαρόκ, Ροκοκό χαρακτηρίζονται ἀπό τήν μεγάλη ἄνθηση έπιστημῶν καί τεχνῶν. Ἱδίως στήν ὀργάνωση τῶν πόλεων ἐπιδεικνύεται ὑψηλή αἰσθητική σέ ὅλους τούς τομεῖς. Τό ἴδιο καί στήν δημιουργία κήπων καί μεγάλων ἐγκαταστάσεων πρασίνου. Μόνο πού οἱ ἐγκατα­στάσεις αὐτές ἦταν χῶροι συνδυασμένοι μέ τά ανάκτορα  καί μέ τίς βίλλες τῶν  μεγάλων γαιοκτημόνων. Ὅχι γιά τόν κόσμο, ὁ ὁποῖος δέ εἶχε πρόσβαση σέ αὐτές.

Οἱ μεγάλες κοινωνικές ἀνακατατάξεις τοῦ 19ου αἰῶνα καί ὁ πρῶτος παγκόσμιος πόλεμος, ἀλλάζουν τό σκηνικό στήν Εὑρώπη. Ἡ στέγαση ἑκατομμυρίων ἀστέγων  φέρνει στό προ­σκήνιο τόν άνθρωπο σάν μονάδα σχεδιασμοῦ. Ἔτσι τό πράσινο στίς πόλεις παίρνει μιά ἐντελώς νέα διάσταση. Χῶρος ἀναψυχής, ἐπαφῆς μέ τήν φύση, χῶρος  γιά πολιτιστικές καί ἄλλες δραστηριότητες. Καί φυσικά πλέον γιά ὅλο τόν κόσμο. Τά τεῖχη τῶν  ὀχυρωμένων  πόλεων πέφτουν καί γίνονται περιφερειακές ζῶνες πρασίνου. (Βιέννη, Παρίσι κ.λ.π.).   Οἱ με­γα­λειώδεις εγκαταστάσεις πρασίνου π.χ. Βερσαλλίες διατηρούνται καί γίνονται ἐθνικά καί δημοτικά  πάρκα. Ὁ ἐλεύθερος χῶρος ἀποδίδεται, ὕστερα ἀπό 2500 περίπου χρόνια  ἀπό τόν καιρό τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας, ξανά στούς πολίτες.

Καί τώρα στήν Λευκάδα.

Μεταπολεμικά  ἡ ἐμπορευματοποίηση τῆς παραγωγῆς κατοικίας ὁδήγησε σέ ἀκραῖα φαινό­με­να μέ πολλές ἀρνητικές προεκτάσεις . Μία ἀπό αὐτές ἦταν ἡ δίωξη κυριολεκτικά τῶν ὑπαρ­χόντων χώρων πρασίνου καί ἡ ἄρνηση τῆς δημιουργίας νέων. Αὐτό ἔγινε καί στήν Λευκάδα παρά τό ὅτι ἡ βιομηχανία τῆς πολυκατοικίας  μέσα στήν παλιά πόλη δέν ὑπῆρξε, ἀντίθετα μέ τίς φιλότιμες προσπάθειες ὁρισμένων πού ἐπιθυμοῦσαν τήν κατεδάφιση της καί τήν ἀντικα­τάστασή της μέ πολυκατοικίες. Αὐτό ὅμως δέν ἐμπόδισε  τόν κατατρεγμό τῶν χώρων πρασί­νου σέ διάφορες περιόδους, ἰδίως στά χρόνια τῆς δικτατορίας.

Δύο Δήμαρχοι ὀργάνωσαν  τούς χώρους πρασίνου στήν πόλη. Ὁ Εὐστάθιος Βερροιώτης, ὁ πρῶ­τος λαϊκός Δήμαρχος τῆς Λευκάδας, πού  ἐκλέχθηκε γιά δύο συνεχόμενες θητείες ἀπό τό  1899 μέχρι τό 1907, καί ἀργότερα ὁ Δημήτριος Γιαννουλᾶτος, πού ἐκλέχθηκε γιά πρώτη φορά τό 1925 καί ἔκτοτε , ἐπανεξελέγη πολλές φορές ἀκόμη καί μετά τόν πόλεμο. Τα στοιχεῖα γιά τήν δρστη­ρι­ότητα τῶν δύο  Δημάρχων πῆρα ἀπό τό πολύτιμο βιβλίο τοῦ  Π. Κουνιάκη :  Ἡ Σύγχρονος  Λευ­κάς, 1860-1936.

Οἱ ὀργανωμένοι χῶροι πρασίνου στήν Λευκάδα πού ἐμεῖς μεγαλώσαμε ἦταν:

1. Ἡ μεγάλη πλατεῖα τῆς προκυμαίας πού στό διάβα τῶν χρόνων ἄλλαξε πολλές φορές.

 2. Τό μποσκέτο πού ἀρχικά εἶχε  τό Ἡρῶον,  τήν στήλη τῶν πεσόντων τό 1897, στό σημεῖο

σήμερα πού ὑπάρχει ἡ στήλη γιά τόν Ἀ. Τζεβελέκη.  Καί αὐτός ἦταν χῶρος περιφραγμένος μέ κάγκελα καί μέσα ἦταν ἐπίσης  γεμᾶτος ἄνθη. Ὁ χῶρος ἦταν δωρεά  τῆς Ἀριστέας Μάνεση-Γιωργοθώμου  καί τόν διαρρύθμισε ὁ Εὐστάθιος Βερροιώτης.

Στόν χῶρο ἦταν τοποθετημένο  ἀρχικά τό Ἡρῶον τοῦ 1897. Στό ἐξαιρετικό βιβλίο, ΛΕΥΚΑΔΑ αλισάχνη στά ίχνη τῆς ζωής μας, τοῦ Βιβιοπωλείου Τσιρίμπαση, 2012, βρίσκουμε μέσα ἀπό τίς παλιές φωτογραφίες τίς ἀλλαγές τοῦ χώρου. Σέ φωτογραφία τοῦ 1956 φαίνεται ὁ χῶρος ὅπως τόν ξέραμε, μέ τήν στήλη τῶν πεσσόντων τοῦ 1897  μέσα. Σέ φωτογραφία τοῦ 1962  φαίνεται νά γίνονται ἔργα. Τό 1964 βλέπουμε τήν προτομή τοῦ Σικελιανοῦ στόν χῶρο. Τό 1970 σέ κά­ποια κατάθεση στεφάνου βλέπουμε ξανά τήν στήλη τῶν πεσόντων τοῦ 1897 στό χῶρο αὐτό. Μετά προφανῶς στά ἔργα πού γινότανε τήν ἐποχή καί ἄλλαξαν παντελῶς τήν μορφή τοῦ παράλιου χώρου, ξανάφυγε ἡ στήλη καί ἔμεινε  σκέτος κῆπος καί μάλιστα μικρότερος τοῦ ἀρ­χι­κοῦ, διότι πλέον εἶχαν προτεραιότητα τά καφενεῖα γιά θέσεις καθισμάτων. Σήμερα εἶναι ἐκεῖ ἡ στήλη πρός τιμήν τοῦ Ἀντ. Τζεβελάκη. Τήν μικρή αὑτή ἱστορία, πού μπορεῖ νά εἶναι καί ἐλλιπής τήν γράφω γιά νά καταλάβουμε μέ πόση προχειρότητα  ἀλλάζουμε χώρους τοῦ πο­λε­ο­­δομικοῦ ἱστοῦ, πού ἦταν συνδεδεμένοι μέ τήν ἱστορία τῆς πόλεως.  Καί αὐτό συνεβη, λίγο ἤ πολύ,  καί μέ τούς ἄλλους δημόσιους χώρους

3. Ὁ Ἀνθώνας τοῦ Βαλαωρίτη, ἀπέναντι ἀπό τήν Μητρόπολη ἥ ἡ Πλατεῖα Βαλαωρίτη ὅπως ὀνομαζότανε. Ἧταν ἔργο τοῦ   Εὐστ. Βερριοώτη.  Ἡ μεγάλος αὐτός κῆπος ἦταν καί αὐτός πε­ρι­φραγμένος μέ καλαίσθητη σιδεριά καί μέσα ὑπῆρχε κιόσκι πού ἀνέβαινε ἡ φιλαρμονική γιά νά παίξει. Ὁ χῶρος ἦταν ἐπίσης κατάφυτος μέ πολλά καί ὑψηλά δένδρα. Κάποια στιγμή μί­κρυνε,  γιά τήν ἀνέγερση τοῦ Νοσοκομείου. Ἕγινε ἀνακαίνιση τοῦ χώρου ἐπί Δημαρχίας Δ. Γιαν­νουλάτου καί ἀπεδόθη στήν κοινή χρήση.

 4. Ἡ πλατεῖα τῶν δικαστηρίων, πού ἦταν κατάφυτη. Ἡ δενδροφύτευση ἔγινε ἀπό τόν Εὐστ.

Βερριώτη στήν πρώτη θητεία του καθώς καί ἡ δενδροφύτευση τῆς Λεοφώρου Ἀλεξάνδρας μέχρι τοῦ Κουζούμπεη. Ὁ ὑπέροχος αὐτός δρόμος μέ τίς δενδροστοιχίες νά συγκλίνουν καί νά δημι­ουργοῦν ἕνα  καταπράσινο θόλο. Ὁ Εὐστ. Βερροιώτης ἐπίσης ἔκανε δενδροφύτευση σέ ὅλες τίς συνοικίες. Κάτι πού ἔκανε ἀργότερα καί  ὁ Δ. Γιαννουλᾶτος.

5. Ὁ παραλιακός ἀνθώνας ὅπου δέσποζε τό ἄγαλμα τοῦ Ἀριστοτέλη Βαλαωρίτη.

Ὁ χῶρος ἦταν περιφραγμένος καί γεμᾶτος δέντρα καί ἄνθη ὅπως φαίνεται σέ  παλιότερες  φωτογρα­φίες. Στό βορειότερο τριγωνικό σχεδόν ἄκρο του,  ὑπῆρχε ἕνα μικρό καφενεδάκι, πού ἐντασ­σό­τανε ποιητικά θά ἔλεγα  ἀπό πλευρᾶς χλωρίδας, στό  ἀνθώνα. Ἡ κατασκευή του ἔγινε μόλις ανέλαβε Δήμαρχος ὁ  Ε. Γιαννουλάτος τό 1925.  Στόν χῶρο  ἐφυτεύφθηκαν νέα δένδρα, ἄνθη καί ἐξαιρετικά φυτά  τά ὅποία προσέφερε ἡ  Ζωή Ἰωάν. Βαλαωρίτου. Ἐκεῖ τοποθετήθηκε ἡ προτομή τοῦ Ἀριστ. Βαλωρίτη καί στήλη γιά τόν Λευκάδιο Χέρν.  Ὁ χῶρος ἔγινε μιά “πάντερπνος ὄασις” γιά τούς κατοίκους ὅπως ἀναφέρει ὁ Π. Κουνιάκης στό:  Ἡ Σύγχρονος  Λευκάς, 1860-1936. Ἐκεῖ ἑορτάσθηκε τά ἑκατό χρόνια ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ Βαλαωρίτη στήν ὁποία ἦρθαν μεγάλες προωπικότητες. Ὅπως ὁ τότε πρωθυπουργός Μιχαλακόπουλος, ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς πού μίλησε, ὁ Ἄγγελος Σικελιανός καί πλῆθος ἄλλων ἐπιφανῶν ἐπισκε­πτῶν.

6. Ἕνας χῶρος γεμᾶτος εὐκαλύπτους ἀπέναντι ἀπό τό σημερινό πνευματικό κέντρο, πού σή­­μερα ἔχει γίνει νομίζω κάποιο νηπιαγωγεῖο.

7. Μέσα στό οἰκιστικό ἱστό ὑπῆρχε ἡ κεντρική πλατεῖα πού δροῦσε σάν κοινωνικό κέντρο γιά τήν ζωή τῆς πόλεως. Παλαιότερα πρός τήν ἀνατολικήν πλευρά τῆς πλατείας ὑπῆρχε  « …λιθίνη κλίμαξ μέ δύο ἀναβάσεις 3 – 4 μ. ὕψους καί ἀπό τήν κορυφήν τῆς κλίμακος αὐτῆς, οἱ  διάφοροι ρήτορες ἀνερχόμενοι ὡμίλουν πρός τό  πλῆθος… »(Π. Κουνιάκης ὅ.π.).

Ἀπολογισμός σήμερα:

Ὁ παραλιακός Ἀνθώνας δέν ὑπάρχει πιά. Ἔχει μετατραπεῖ σέ μιά ἀλάνα ὅπου κατά λάθος μερικά ἀγάλματα εἶναι ἐκεῖ  ἀτάκτως ἐρριμμένα. Ἀπό πράσινο μόνον γιά δεῖγμα.

Ὁ Ἀνθώνας Βαλαωρίτη δέν ὑπάρχει οὔτε σάν χῶρος. Μιά καί ἡ χρήση του ἄλλαξε. Καί φυσι­κά ἀπό πράσινο οὔτε λόγος.

Ἡ πλατεῖα Δικαστηρίων τιμωρήθηκε παραδειγματικά. Ξερρίζωσαν τά πάντα καί ἀντ’  αὐτοῦ βάλανε πλάκες ἄσπρες εἰδικές γιά τόν καλοκαίρινό  ἥλιο.

Τό μποσκέτο ὑπέστη πολλά δεινά καί ἀλλεπάλληλες ἀλλαγές ὅπως παραπάνω ἤδη παραπά­νω ἀναφέραμε.

Ὁ δρόμος τῆς Κουζούμπεης μέ τήν θαυμάσια θολωτή δενδροστοιχία ξερριζώθηκε καί αὐτός. Ὁ δρόμος διπλασιάστηκε σέ πλάτος καί στήν μεσαία νησίδα μποροῦσαν νά παραμείνουν τά δένδρα καί νά φυτεύσουν καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ἄλλα, ὥστε τώρα νά εἴχαμε  δύο θολωτές δενδροστοιχίες,  δέν τό ἔκαμαν.   Πρόοδος, τί ἄλλο;

Καί βέβαια δέν ἀνήκω σέ αὐτούς πού λένε διηγώντας τα νά κλαῖς. Θεωρῶ ὅτι κάτι μπορεῖ νά γίνει ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει θέληση. Καί βέβαια πλέον μέ λίγα χρήματα.

Βασικά μιλᾶμε γιά φυτοτεχνικές διαμορφώσεις ὅπου πλέον εἶναι δυνατόν.

Γιά τήν πλατεῖα τῶν δικαστηρίων θά μποροῦσαν νά φυτευτοῦν μερικοί εὐκάλυπτοι (εἰς ἀνάμνησιν τῶν ἐκτελεσθέντων), περιφερειακά τῆς πλατεῖας,  ὥστε νά προστεθεῖ λίγο πράσινο στό σημεῖο αὐτό καί νά προστατεύει  τό καλοκαίρι τούς διερχομένους ἀπό τόν ἐκτυφλωτικό ἥλιο.

Θά ἔπρεπε νά δοθεῖ μεγάλο βάρος στόν ἐμπλουτισμό  ὅλης τῆς οἰκιστικῆς περιοχῆς μέ τήν συμμετοχή τῶν γυναικῶν μέ ἄνθη. Βέβαια ὑπάρχουν οἱ ὡραιότατες μπουκαμβίλιες καί σέ μερικά σοκάκια πολλά ἄνθη. Ἔργο βέβαια τῶν γυναικῶν.  Ἀλλά θά μποροῦσαν νά γίνουν περισσότερα μιά καί ἡ αἰσθητική εἶναι πιά συνυφασμένη μέ τήν τουριστική κίνηση.

 Καί τώρα λίγα λόγια γιά τόν παραλιακό Ἀνθώνα. Οἱ δύο εἰκόνες τῆς προτομῆς τοῦ Βαλα­ωρίτη τά λένε ὅλα. Πῶς ἤτανε καί πῶς εἶναι. Δείχνουν δυστυχῶς μονοσήμαντα τίς διαφορές νοοτρο-μεταξύ τῶν δύο ἐποχῶν.

Ἡ ἀπό λευκό μάρμαρο  προτομή ἔγινε τό 1925 μέ δαπάναις τοῦ Συλλόγου Λευκαδίων Ἀθηνῶν καί Πειραιῶς γιά τά ἑκατό χρόνια ἀπό τήν γέννησή του, μέ ἔρανο. Τό ποιημά του «Ἡ πρός τήν πατρίδα ἀγάπη μου», πού κοσμεῖ τόν λίθινο  κορμό πού ἐπικάθηται ἡ προτομή εἶναι μισο­βυσμένη.

Ἐκτός τοῦ ἀπογυμνωμένου Βαλαωρίτη στό χῶρο ὑπάχουν καί ἄλλα ἀγάλματα ὅπως:

Ἡ προτομή  τοῦ Ἄγγελου Σικελιανοῦ,  τοποθετημένη πάνω σέ μιά ἀκαλαίσθητη ὀρθογώνια κολώνα, ὀλίγον μπαταρισμένη. Ἡ προτομή αὐτή τήν στιγμή καλύπτεται ἀπό τά κλαδιά ἑνός ἀπο τά ἐλάχιστα δένδρα πού ὑπάρχουν ἐκεῖ.

Λίγο πιο πέρα εἶναι οἱ προτομές τοῦ  Γολέμη καί τῆς Κλεαρέτης Δίπλα-Μαλάμου. Καί στίς δύο περιπτώσεις τά γράμματα ἔχουν σβυστεῖ καί δέν μπρορεῖ κανείς νά ἀναγνωρίσει τίποτε.

Πρός τήν νότια πλευρά εἶναι ἡ προτομή τοῦ Λευκαδίου Χέρν, πού καί ἐκεῖ ἡ σκοῦρα πλάκα δέν βοηθάει τήν ἀνάγνωση γιά τό τιμώμενο πρόσωπο.

Καί τώρα σχετικά μέ τά Ἡρῶα, μιά καί ἔχουμε τρία. Ἕνα μέσα στόν Ἀνθώνα, τό πιό καλαίσθητο, πού ἔγινε γιά τούς πεσόντες τοῦ 1897 ἀπό τόν Βερροιώτη. Καί δύο  στό νοτιοανατολικό ἄκρο τῆς προκυμαίας: Ἕνα γιά τούς πεσσόντες στόν πόλεμο τοῦ 40, πρόχειρο καί ἀκαλαίσθητο καί ἕνα γενικῶς καί αὐτό κατά τήν γνώμη μου ἀκαλαίσθητο, μέ τήν ἐπιγραφή ὅπως φαίνεται παρακάτω στήν φωτογραφία.  Θά ἔπρεπε βέβαια νά ἔχουμε ἕνα Ἡρῶον,  πού θά συμπεριελάμβανε τά πάντα. Εἶναι κάτι πού πρέπει νά γίνει καί φυσικά εἶναι ἕνα σημαντικο ἔργο γλυπτκῆς μέ ὅ, τι αὐτό συνεπάγεται.

Καί φθάνουμε στό διά ταῦτα.

Θεωρῶ ὅτι πρέπει νά γίνει ἄμεσα μιά ἀναδιάρθρωση στόν Ἀνθώνα, ἴσως καί σέ ὅλη τήν παραλιακή περιοχή μιά καί τά τμήματα πρασίνου, ἐκτός τοῦ Ἀνθώνα εἶναι ἀρκετά, ὅπως φαίνεται καί στήν παραπάνω ἀεροφωτογραφία. Ἡ περιοχή εἶναι ἡ βιτρίνα τοῦ νησιοῦ καί πρέπει νά ἐκπροσωπεῖ ἐπαξίως τόσο τούς κατοίκους καί τήν ἱστορία τοῦ χώρου ὅσο καί τούς ἐπισκέπτες.  Ἡ ἀναδιάρθρωση του, θεωρῶ, πρέπει νά βασίζεται πρῶτα στόν ἐμπλουτισμό τοῦ χώρου μέ χαμηλό καί ὑψηλό πράσινο καί στήν ἀναδιάταξη τοῦ χώρου μέσω πάντα τῶν φυτῶν. Ὁ χῶρος δέν εἶναι μικρός. Μπορεῖ κανείς νά κάνει πολλά πράγματα, ἀρκεῖ νά ξέρει.

Τά παραδείγματα γύρω μας πολλά. Ἡ πρώτη φωτογραφία εἶναι ἀπό ἀπό τόν Δημοτικό Κῆπο τοῦ Ἀγρινίου πού ἔχουν κάνει ἀξιοπρόσεκτες φυτοτεχνικές διαμορφώσεις στούς χώρους πρα­σίνου τους. Οἱ λοιπές φωτογραφίες ἀπό διαφόρους κήπους στήν Ἑλλάδα, ἐκτός τῆς τελευταίας πού εἶναι ἀπό τήν Ἰταλία.

Θά πρέπει περιφερειακά νά φυτευθεῖ μέ ἀειθαλεῖς καλλωπιστικούς  θάμνους (φυτοφράχτες)  πού μποροῦν νά κλαδεύονται στό ὕψος καί τό σχῆμα πού θέλουμε, ἔτσι ὥστε νά ὁριοθετηθεῖ ἀπό τούς γύρω δρόμους.

Μέ βάση τήν διαμόρφωση στό ἄγαλμα τοῦ Βαλαωρίτη, πού πρέπει νά καθαρισθεῖ καί νά φυτευτοῦν μερικές ρίζες κισσοῦ (δέν κοστίζουν τίποτε),  ὥστε νά μήν δίνει αὐτό τό τραγικό θέαμα, πρέπει νά γίνει ἡ ἀναδιάρθρωση τῶν χώρων πού θά ὑποδεχθοῦν τά ἀγάλματα τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τοῦ νησιοῦ. Καί πρῶτόν τοῦ Σικελιανοῦ πού θά πρέπει νά σχεδιασθεῖ μιά καλλίτερη βάση ἀπό αὐτή πού ἔχει τώρα, ἀντάξια τοῦ μεγέθους του.  Καί  στήν συνέχεια οἱ προτομές τῶν ἄλλων πού ὑπάρχουν ἐκεῖ. Καί φυσικά νά προβλεφθεῖ χῶρος γιά δυό ἀκόμη μεγάλες πανελλήνιες πνευματικές φυσιογνωμίες  τοῦ Ἰωάννου καί τοῦ Σπυρίδωνος Ζαμπελίου. Οἱ θέσεις θά πρέπει νά ὁριοθετοῦνται μέσω φυτοτεχνικῶν διαρρυθμίσεων,  ὥστε νά ξεχωρίζουν ἀπό τήν ὑπόλοιπη ἐπιφάνεια πρασίνου, ἡ ὁποία θά πρέπει νά εἶναι, ἐκτός τοῦ γκαζόν, ἐμπλουτισμένη μέ ἄνθη. Καί φυσικά θά πρέπει νά προβλε­φθεῖ χῶρος γιά τό ἑνιαῖο  Ἡρῶον. Ὁ χῶρος θά εἶνα περιηγήσιμος, μέσω δικτύου διαδρόμων.

Ὁ Ἁνθώνας θά μποροῦσε νά προσφέρει στόν ἐπισκέπτη  τήν γνωριμία μέ τούς βασικότερους πνευματικούς ἐκπροσώπους τοῦ νησιοῦ. Κάτι ἀνάλογο θέ ἔπρεπε νά γίνει καί στόν κῆπο τοῦ Μαρκᾶ, μιά καί ἐκεῖ ὑπάρχει ἡ προτομή τοῦ Νίκου Σβορώνου καί ἄλλες ἀναθηματικές στῆλες.

Οἱ δημόσιοι αὐτοί χῶροι πρασίνου μποροῦν νά διηγηθοῦν τήν ἱστορία τοῦ τόπου.

Μιά καί ὕστερα ἀπό 60 χρόνια Γιορτῶν λόγου καί Τέχνης (ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ  μιά παρένθεση),  δέν ἔ­χουμε ἀκόμη νά ἐπιδείξουμε μιά αἴ­θου­σα ἀφιερωμένη στόν  Βαλαωρίτη, τόν Σικελιανό ἀλλά καί γιά τούς ἄλλους πνευμα­τι­κούς ἀν­θρώπους τοῦ νησιοῦ μας. Καί ἐδῶ δικαιώνεται ὁ Π. Ροντογιάννης πού ἔγραψε ὅτι οἱ Γιορτές χάσανε τόν πνευματικό τους χαρακτήρα καί γίνανε θέαμα καί νταβαντοῦρι. (Ι.Τ.Λ. Β’τόμος σ. 624).  Διότι πῶς εἶναι δυνατόν ἕνα νησί μέ τέτοιες μεγά­λες προσωπικότητες νά μήν ἔχει νά ἐπιδείξει ἕνα μουσειακό χῶρο ἀφιερωμένο σέ αὐτούς. Αὐτό δείχνει ὅτι οἱ ἀξίες ἄλλαξαν καί δέν ἐνδιαφερόμαστε πλέ­ον γιά τέτοια θέματα. Ἐξ ἄλλου καί αὐτὀ ἀποδεικνύεται ἀπό τό ὅτι παρά τήν ὕπαρξη μελέτης, χρηματοδοτήσεως ἀλλά καί δημο­πράτησης τοῦ ἔργου γιά τήν ἀνακαίνιση τοῦ κτηρίου Ζαμπε­λίων, (ἑνός ἀπό τά σημαντικότερα κτήρια τῆς παραδοσιακῆς μας ἀρχιτεκτόνικῆς),  τό ἔργο σταμάτησε. Καί ἐπί­σης παρά τό ὅτι ὁ Κ. Σερεπίσιος κληροδότησε  τό σπίτι του στήν Λευκάδα, ἡ Λευκάδα τό ἀρνήθηκε, (ἕνα ἐπίσης ἀπό τά σημαντικότερα καί μεγαλύτερα κτήρια τῆς παρα­δοσιακῆς μας ἀρχιτεκτόνικῆς). Μόνο μέ τά δύο αὐτά οἰκήματα ἡ Λευκάδα θά εἶχε σπουδαίους χώρους γιά νά ἀναπτύξει μέσω ἀρχείων, βιβλίων, φωτογραφιῶν, πολυμέσων, τίς σημαντικές προσω­πικό­τητες τοῦ νησιοῦ. Καί δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἔχουμε αἴθουσα γιά τόν Λευκάδιο Χέρν (καλό βέ­βαια καί αὐτό) ἀλλά δέν ἔχουμε αἴθουσες γιά τούς δικούς μας, μεγάλους τῆς ἑλληνικῆς καί τοπικῆς ἱστορίας. Καί σχετικά μέ

τήν διαχείρηση τῶν ὑπαρχόντων χώρων ὑπάρχει πρόβλημα. Πολύ σοβαρό. Παραπέμπω σέ εὔστοχο πρόσφατο ἄρθρο  σχετικά μέ τό θέμα. (Δ. Σολδᾶτος, Ὁ τάφοςτοῦ Βαλαωρίτη,Τύπος Λευκαδίων,  27-2-2015).  Αὐτό  ὅλα, εἶναι μιά ἄλλη τραγική ἱστορία ἀλλά  κλείνω   ἐδῶ τήν παρένθεση αὐτή.

Δύο Δήμαρχοι ὀργάνωσαν  τούς χώρους πρασίνου στήν πόλη.
Ὁ Εὐστάθιος Βερροιώτης, καί ὁ Δημήτριος Γιαννουλᾶτος

Ὁλοκληρόνωντας τό μικρό αὐτό ἀφιέρωμα στούς χώρους πρασίνου  εὔχομαι  νά τεθεῖ τό ση­μαντικό αὐτό κεφάλαιο πάλι ἐπί τάπητος. Δέν εἶναι δύσκολο καί δέν χρειάζονται καί ἰδιαί­τερα χρήματα. Τό μόνο πού χρειάζεται εἶναι γνώση τοῦ θέματος καί εὐαισθησία. Οἱ Δῆμοι στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰῶνα (ἐν μέσω πολέμων καί ἐθνικῶν καταστροφῶν) εἶχαν σίγουρα πολύ λιγότερα χρήματα ἀπό ὅτι σήμερα παρά τήν κρίση.

Εἶναι ὅμως καί κάτι ἄλλο σέ ἕνα νησί πού ἔχει προσανατολισθεῖ στήν ὑποδοχή τουριστῶν. Δέν εἶναι δύσκολο νά ἑτοιμάσει κανείς μιά εἰδική μικρή ἐγκατάσταση, ὥστε οἱ ξένοι μέ γρή­γορο καί εὔκολο τρόπο νά ἐνημερώνονται  γιά ὅλα τά σχετικά μέ τό νησί. Τήν ἱστορία του, τήν φύση του, τίς δυνατότητες διαμονῆς κ.ἄ.  Γιά τόν λόγο αὐτό θά ἔπρεπε νά προβλεφθεῖ  ἕνας μικρός χῶρος,  ἕνα καλαίσθητο κιόσκι, πού μέσα θά ὑπῆρχε μιά ὀθόνη καί μέ ἕναν ὑπολο­γιστή καί μέ τήν χρήση πολυμέσων θά μποροῦσε κανείς νά παρακολουθεῖ στήν ὀθόνη καί σέ διάφορες γλῶσσες τά πάντα γιά τό νησί. Κάτι πού θά μποροῦσαν νά τό χειρίζοτνται  μόνοι τους οἱ ἐπισκέπτες. Εἶναι κάτι πού γίνεται ἤδη συχνά καί προσφέρει τεράστιες ὑπηρεσίες στήν ἐνημέωση τῶν ξένων ἀλλά καί τῶν κατοίκων, πού πολλά σήμερα δέν γνωρίζουν γιά τόν τόπο τους.

Εἶναι ἕνας σύγχρονος τρόπος μέσω τῆς τεχνολογίας πού ἔχουμε στήν διάθεσή μας νά διη­γηθοῦμε αὐτά πού τώρα μέ κανένα ξεναγό δέν θά μπορούσαμε νά καταφέρουμε νά ποῦμε. Ὁ μικρός αὐτός χῶρος μπορεῖ νά τοποθετηθεῖ σέ πολλα σημεῖα. Ἴσως στο σημεῖο πού ὑπῆρχε τό παλιό καφενεδάκι στό βόρειο τμῆμα τοῦ Ἀνθώνα.

Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου
Ἀρχιτέκτων