Άρθρο του Σπύρου Ν. Βουκελάτου στην εφημερίδα “Τα Χορτάτα”.
Μέχρι την δεκαετία του ’60 τα χωριά της ευρύτερης περιοχής του πρώην Δήμου Απολλωνίων έσφυζαν από ζωή. Ήταν γεμάτα κόσμο, που ασχολούνταν, κατά κύριο λόγο, με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Κάθε πρωί άντρες και γυναίκες ξεκινούσαν με τα ζωντανά τους για τα χωράφια, τα αμπέλια, τις ελιές, τους κήπους και τα βοσκοτόπια και ρίχνονταν με ζήλο στη δουλειά. Καλλιεργούσαν κάθε γωνιά της γης και απολάμβαναν τους πλούσιους καρπούς της. Στο χωριό μας η μάνα φύση φάνηκε γενναιόδωρη. Χάρισε απλόχερα όλα τα αγαθά και το σπουδαιότερο: πολλές πηγές με άφθονα νερά. Το χωριό μας ήταν πλούσιο σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Το κάθε σπίτι είχε τις κότες του, τα φρέσκα αβγά, τα αλανιάρικα νόστιμα κοτόπουλα, τα κοκόρια, τη γαλοπούλα για τα Χριστούγεννα, το γάλα, το τυρί, τη μυζήθρα, το σκουπούλι με την παχύρευστη παραδοσιακή σαλαμούρα, – «μα την πεθυμιά της», όπως έλεγε η θειά μου η Βασίλω – και το δικό του αρνί ή κατσίκι για το Πάσχα. Από γεωργικά προϊόντα αφθονία. Το κάθε νοικοκυριό είχε αποθηκευμένα για όλο το χρόνο σιτάρι, κρασί, λάδι και όσπρια όλων των ειδών. Ο φούρνος έκαιγε καυσόξυλα και έψηνε το σιταρένιο, ζυμωτό, χωριάτικο ψωμί, που μοσχοβολούσε από μακρυά όταν το ξεφούρνιζε η νοικοκυρά. Εκεί, όμως, που το χωριό μας ήταν ασυναγώνιστο ήταν τα κηπευτικά. Ευλογία Θεού οι πολλές πηγές με τα άφθονα κρύα νερά. Κάθε σπίτι είχε τον κήπο του, που τον φρόντιζε με μεράκι. Οι Αϊθοδωριώτες στον Αϊ – Θόδωρο και στα Βαριά, οι Χορτιώτες στο Βασιλικό, στο Καλάμι, στο Βρυσούλι και στην Παναγιά. Όλη αυτή η περιοχή ήταν ένα πανέμορφο καταπράσινο περιβόλι. Κάθε κήπος και ένα μανάβικο. Και τι δεν έβρισκες μέσα! Πρώιμες πατάτες, κρεμμύδια και σκόρδα, περίτεχνα πλεγμένα στις κρεμασμένες πλέχτρες για να ξεραθούν. Μετά ακολουθούσαν οι όλο νοστιμιά ροδοκόκκινες ντομάτες, τα αγγούρια, τα φασολάκια, τα κολοκυθάκια, οι κολοκύθες για κολοκυθόπιτα, οι νόστιμες, κολοκυθοκορφάδες, τα μαρούλια, τα αντίδια, τα πράσα, τα βλήτα, οι καλαμποκιές και ό,τι άλλο βάζει ο νους του ανθρώπου. Και όλα νόστιμα, χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Μονάχα με κοπριά. Το χωριό μας, βέβαια, δεν ήταν απ’ τα πλουσιότερα. Είχε, όμως, λίγα απ’ όλα, που όχι μόνο επαρκούσαν για τις ανάγκες του, αλλά προμήθευε και τα γειτονικά χωριά. Γι’ αυτό σα να ’χε δίκιο ο μπαρμπα – Γιάννης, που έλεγε: «Εγώ τα’ χω ούλα, δε μ’ λείπ’ τίποτ’ς. Στο μπακάλη πάου μοναχά για σπίρτα, αλάτι και πετρόλαδο (πετρέλαιο)»
Αυτά τα όμορφα και ωραία συνέβαιναν τον παλιό καλό καιρό, τότε που το χωριό μας είχε πολλά εργατικά χέρια, νέους και νέες που καλλιεργούσαν τη γη. Σήμερα τα χωράφια, με τους άλλοτε όμορφους μπαξέδες, είναι ακαλλιέργητα, χορταριασμένα και σκεπασμένα με βάτα και πουρνάρια. Οι λίγοι κάτοικοι που έχουν απομείνει στο χωριό, κυρίως ηλικιωμένοι, τρέχουν στον πλανόδιο μανάβη να αγοράσουν πατάτες, κρεμμύδια και ντομάτες και στον φούρναρη για ένα καρβέλι ψωμί. Παλαιότερα τα χωριά ήταν γεμάτα ζωή, με πολυμελείς οικογένειες. Γεροδεμένα παλικάρια και λυγερόκορμα κορίτσια ήταν το καμάρι των χωριών. Κάθε Κυριακή οι εκκλησίες πλημμύριζαν από κόσμο. Τα σχολεία ήταν γεμάτα παιδιά, πολλά παιδιά. Κάθε χωριό είχε το σχολειό του και το δάσκαλό του. Συγκεκριμένα, στην περιοχή του πρώην Δήμου Απολλωνίων λειτουργούσαν 16 σχολεία με 25 δασκάλους, όπως αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα:
Όπως παρατηρούμε στον πίνακα 1 σχολεία λειτουργούσαν ακόμη και στα μικρά χωριά Σύβοτα και Ρουπακιά (συνοικισμός που μεταφέρθηκε στον Άγιο Πέτρο και δεν υπάρχει πια), αφού είχαν πολλά παιδιά. Μετά την δεκαετία του ’60 αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Ο σχολικός χάρτης της περιοχής αλλάζει δραματικά. Οι νέοι εγκαταλείπουν τα χωριά. Αναζητούν μια καλύτερη ζωή και φεύγουν για τα αστικά κέντρα ή αποδημούν και στο εξωτερικό. Έτσι σιγά – σιγά η ύπαιθρος ερημώνει, τα παιδιά λιγοστεύουν και τα σχολεία κλείνουν. Από τα παραπάνω 16 Δημοτικά Σχολεία που αναφέραμε τα 14 έκλεισαν και λειτουργούν το σχολικό έτος 2013 – 2014, μόνο δύο: Το 3 / θέσιο Δημοτικό Σχολείο Μαραντοχωρίου με 33 μαθητές και 3 δασκάλους και το 6 / θέσιο Δημοτικό Σχολείο Βασιλικής με 88 μαθητές, 6 δασκάλους και 4 εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων (γυμναστής, δάσκαλος Αγγλικών, Γαλλικών και μουσικής). Στην περιοχή λειτουργούν και 3 νηπιαγωγεία. Ένα στον Άγιο Πέτρο, ένα στο Σύβρο και ένα στη Βασιλική. Στο Δημοτικό Σχολείο Μαραντοχωρίου φοιτούν παιδιά από τα Σύβοτα, την Εύγηρο και το Μαραντοχώρι. Στο Δημοτικό Σχολείο Βασιλικής συγκεντρώνονται τα παιδιά από δώδεκα χωριά: Χορτάτα, Κωμηλιό, Δράγανο, Αθάνι, Μανάσι, Νικολή, Άγιο Πέτρο, Σύβρο, Βουρνικά, Άγιο Ηλία, Κοντάραινα και Βασιλική (πίνακας 2)
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, στα 16 χωριά του πρώην Δήμου Απολλωνίων, το σχολικό έτος 2013 – 2014, λειτουργούν δύο σχολεία με συνολικό αριθμό μαθητών 121. Δηλαδή, όλα τα χωριά μαζί έχουν πολύ λιγότερους μαθητές από τους 182, που είχε ο Άγιος Πέτρος το σχολικό έτος 1958 – 1959. Ο πίνακας 2 είναι αποκαλυπτικός. Τα στοιχεία του συνθέτουν τη δραματική εικόνα της ερήμωσης της υπαίθρου. Χωριά χωρίς παιδιά, χωριά γερόντων. Τα τέσσερα χωριά (Κωμηλιό, Αθάνι, Μανάσι και Νικολή), από τα δώδεκα, που ανήκουν στο Δημοτικό Σχολείο Βασιλικής, δεν έχουν ούτε ένα μαθητή. Τα Χορτάτα και το Δράγανο από ένα το καθένα, ο Άγιος Ηλίας 2, η Κοντάραινα 5, τα Βουρνικά 6, ο Σύβρος14, ο Άγιος Πέτρος 19, από 200 περίπου που είχε την δεκαετία του ’50, και η Βασιλική 40. Είναι το μόνο χωριό που αντιστάθηκε, λόγω τουριστικής ανάπτυξης, στη ραγδαία μείωση του μαθητικού πληθυσμού. Συγκρίνοντας κανείς τον αριθμό των μαθητών, που είχε παλιότερα το κάθε χωριό με τον αριθμό που έχει σήμερα, δεν πιστεύει στα μάτια του. Συγκεκριμένα: στα Χορτάτα υπήρχαν παλαιότερα 70 και 75 μαθητές, σήμερα 1, στο Κωμηλιό 38, σήμερα κανένας, στο Δράγανο 46, σήμερα 1, στο Αθάνι 69, σήμερα κανένας, στο Μανάσι 27, σήμερα κανένας, στο Νικολή 28, σήμερα κανένας, στον Άγιο Πέτρο 182, σήμερα 19, στο Σύβρο 90, σήμερα 14, στα Βουρνικά 58, σήμερα 6, στον Άγιο Ηλία 52, σήμερα 2, στην Κοντάραινα 49, σήμερα 5 και στη Βασιλική 70, σήμερα 40. Συνολικά τα 12 παραπάνω χωριά είχαν 784 μαθητές. Σήμερα 88.
Δυστυχώς, όλα τα παραπάνω στοιχεία, που καταδεικνύουν τη δραματική κατά 88% μείωση του μαθητικού δυναμικού και τη γήρανση του πληθυσμού, οδηγούν στην παρακάτω θλιβερή διαπίστωση: τα χωριά ερημώνουν, τα χωριά «αργοπεθαίνουν».
