Ο όρος <<λειτουργικό τρόφιμο>> χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ιαπωνία στα μέσα του 1980 για να περιγράψει τρόφιμα που έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα για την υγεία του ανθρώπου. Σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως λειτουργικό τρόφιμο χαρακτηρίζεται το τρόφιμο το οποίο πέρα από τη θρεπτική του αξία, έχει μία ή περισσότερες ευεργετικές ιδιότητες για τον άνθρωπο, είτε μέσω της βελτίωσης της κατάστασης της υγείας (π.χ. μείωση της χοληστερίνης, υπέρτασης κ.α.) είτε μέσω της μείωσης των κινδύνων για την υγεία. Τα τρόφιμα αυτά μπορούν να παραχθούν με την προσθήκη, αφαίρεση, τροποποίηση ή συμπύκνωση ενός ή περισσότερων λειτουργικών συστατικών του τροφίμου ή με μεταβολή της βιοδιαθεσιμότητάς τους.
Για να κυκλοφορήσει στην αγορά ένα λειτουργικό τρόφιμο πρέπει η παραγωγός εταιρία να καταθέσει στην European Food Safety Authority (EFSA) πλήρη φάκελο με στοιχεία σχετικά με την επιστημονική τεκμηρίωση όλων των υγιεινών ιδιοτήτων που αναγράφονται στις συσκευασίες (Δημοσθενόπουλος, 2012). Τόσο η Ε.Ε. όσο και το Διεθνές Ινστιτούτο Βιολογικών Επιστημών (ILSI), που ασχολούνται με την επιστήμη των λειτουργικών τροφίμων στην Ευρώπη, έχουν επισημάνει δύο βασικά χαρακτηριστικά , τα οποία είναι ύψιστης σημασίας για τα λειτουργικά τρόφιμα:
- Το οποιοδήποτε προϊόν κυκλοφορεί στην αγορά ως «λειτουργικό τρόφιμο», με οποιαδήποτε επισήμανση θα πρέπει να είναι βασισμένο σε έγκυρους δείκτες βελτίωσης της λειτουργίας-στόχου.
- Το οποιοδήποτε προϊόν κυκλοφορεί στην αγορά ως «λειτουργικό τρόφιμο» να είναι βασισμένο σε έγκυρους δείκτες των ενδιάμεσων παραμέτρων της ασθένειας ή ακόμα και της ίδιας της ασθένειας.
Ως λειτουργικά συστατικά των τροφίμων ορίζονται τα βιολογικώς δραστικά συστατικά τα οποία έχει αποδειχτεί ότι παρέχουν ευεργετήματα για την υγεία του ανθρώπου πέρα των διατροφικών του αναγκών. Οι κύριες κατηγορίες λειτουργικών συστατικών είναι οι φυτικές ίνες, τα προβιοτικά και πρεβιοτικά, τα φυτοχημικά, τα ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα και οι νεοσακχαρίτες.
- Φυτικές ίνες
Οι φυτικές ίνες είναι πεπτόμενες ενώσεις που προέρχονται από τα φυτικά κυτταρικά τοιχώματα. Περιλαμβάνουν τις διαλυτές ουσίες κυτταρίνη, ημικυτταρίνη και λιγνίνη και αιάλυτες ουσίες όπως κόμμεα, βλέννες, τροποποιημένες Οι λειτουργικές τους ιδιότητες αφορούν την ικανότητά τους να μειώνουν τη ολική χοληστερόλη αυξάνοντας παράλληλα την χοληστερόλη, να βοηθούν στην αντιμετώπιση της υπεργλυκαιμίας, να επηρεάζουν την λειτουργία του παχέος εντέρου αυξάνοντας τον όγκο κοπράνων και να παρουσιάζουν αντικαρκινική δράση
- Προβιοτικά και πρεβιοτικά
Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μη παθογόνοι μικροοργανισμοί, όπως τα γαλακτικά βακτήρια και τα μπιφιδοβακτήρια, οι οποίοι συμβάλλουν στην ισορροπία της εντερικής χλωρίδας. Τα πρεβιοτικά είναι άπεπτα συστατικά της τροφής , όπως η ινουλίνη και η λακτουλόζη, που συμβάλλουν στην ανάπτυξη των προβιοτικών. Τα προβιοτικά σε συνδυασμό με τα πρεβιοτικά συντελούν στην ομαλή λειτουργία του εντέρου και την απορρόφηση του ασβεστίου και του μαγνησίου. Επιπλέον βοηθούν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού, έχουν αντιοξειδωτική δράση, και συντελούν στη μείωση της χοληστερόλης.
- Φυτοχημικά
Είναι βιοδραστικά συστατικά των τροφίμων τα οποία έχουν ευεργετικά οφέλη για τον άνθρωπο, καθώς παρουσιάζουν ισχυρή αντιοξειδωτική, αντικαρκινική, αντιθρομβωτική, υποχοληστερολαιμική και αντιφλεγμονώδη δράση. Οι κύριες φυτοχημικές ουσίες είναι:
- Τα καροτενοειδή
- Τα φλαβονοειδή
- Οι πολυφαινόλες
- Οι φυτοστερόλες
- Τα φυτοοιστρογόνα
- Οι Θειϊκές ενώσεις
- ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα
Είναι πολυακόρεστα λιπαρά οξέα τα οποία δεν μπορούν να συντεθούν από τον οργανισμό και για αυτό χαρακτηρίζονται και ως απαραίτητα λιπαρά οξέα. Είναι απαραίτητα για την κανονική ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και τη καλή λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος, ενώ διεξάγονται έρευνες για την συμβολή τους στην πρόληψη και αντιμετώπιση του καρκίνου.
- Νεοσακχαρίτες
Ως νεοσακχαρίτες εννοούνται οι μόνο- και ολίγο-σακχαρίτες που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα της σακχαρόζης παρέχοντας επιπλέον οφέλη για την υγεία.
Τα αναφερθέντα λειτουργικά συστατικά υπάρχουν φυσικά σε κάποια τρόφιμα, αλλά τα τελευταία χρόνια παράγονται και εμπλουτισμένα με αυτά τροφές. Ο εμπλουτισμός μπορεί να γίνει απευθείας στο τρόφιμο ή κατά τη διαδικασία παραγωγής του. Έτσι υπάρχουν πλέον στα ράφια του σούπερ μάρκετ τρόφιμα όπως:
Γιαούρτι και γάλα εμπλουτισμένο με προβιοτικά τα οποία βελτιώνουν την λειτουργία του εντέρου και του πεπτικού συστήματος.
• Γιαούρτι και γάλα εμπλουτισμένα με ασβέστιο ή/και βιταμίνη D για πρόληψη-αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης και για άτομα με αυξημένες απαιτήσεις σε ασβέστιο όπως οι εγκυμονούσες.
• Μαργαρίνες και άλλα τρόφιμα εμπλουτισμένα με φυτικές στερόλες και στανόλες οι οποίες συμβάλλουν στην μείωση της ολικής και της κακής χοληστερόλης (LDL), ασκώντας καρδιοπροστατευτική δράση.
• Αυγά, χυμοί, μαργαρίνες, κ.α εμπλουτισμένα με ω-3 λιπαρά οξέα. Τα ω3 λιπαρά οξέα συμβάλλουν στον έλεγχο της υπέρτασης, τον μεταβολισμό των λιπιδίων κ.ά.
• Δημητριακά πρωινού εμπλουτισμένα με σίδηρο και φυλλικό οξύ ή φυτικές ίνες.
• Ψωμί, μπάρες δημητριακών εμπλουτισμένα με ισοφλαβόνες οι οποίες μειώνουν τον κίνδυνο για καρκίνου του μαστού.
• Στα λειτουργικά τρόφιμα μπορούν να προστεθούν και τα προϊόντα χωρίς γλουτένη (ψωμί, αλεύρι, ζυμαρικά) τα οποία ενδείκνυνται για τα άτομα με δυσανεξία στην γλουτένη και για αυτιστικά παιδιά.
Γαζής Π. Γιώργος, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Πεφανερωμένης 9 Λευκάδα, τηλ. 2645022822, 6944373860
