Γράφει ο Θοδωρής Γεωργάκης.
Στα πλαίσια της προσπάθειάς μας, αλλά και της αγάπης μας σε καθετί, που αφορά την ιστορία και το παρελθόν του νησιού μας, φέρνουμε στην επιφάνεια δύο έξοχες περιπτώσεις Σφακισάνων αγωνιστών, παντελώς άγνωστες στο Λευκαδίτικο κοινό, περιπτώσεις που ένοιωθαν στα στήθη τους … χαλασμό για την πατρίδα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, στο ποίημά του, και ο απαράμιλλος Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, σε αντίθεση με την σημερινή εποχή, που ενώ οι “προοδευτικοί” μετά βδελυγμίας αποστρέφονται και καταγγέλλουν την εθνοκτόνο “Οικονομική Παγκοσμιοποίηση”, και καλά κάνουν, ασμένως, όμως, δέχονται τις εθνοαποδομήσεις και τα ασπόνδυλα κράτη, θεωρώντας αναχρονιστικές και ενίοτε εθνικιστικές τις αναφορές περί πατρίδος.
Οι δύο αυτές περιπτώσεις Σφακισάνων Λευκαδίων Αγωνιστών είναι αυτές του Αγωνιστή του 1821 Νικολέτου Σάντα και του Στάθη Βουκελάτου, του πρώτου έλληνα που εκτελέστηκε απ’τους γερμανούς κατακτητές, για σαμποτάζ και δολιοφθορά.
Νικολέτος Σάντας
Ο Νικολέτος Σάντας κατάγονταν απ’ την οικογένεια των Σανταίων του Πινακοχωρίου, και είναι απόγονος του Δημουλά Σάντα. Ο τελευταίος ήταν κλέφτης στα Σταυρωτά και στους Σκάρους, επί τουρκοκρατίας στην Λευκάδα, (1479-1684), τον οποίο έτρεμαν οι Τούρκοι για τις επιδρομές του, γιαυτό και αποκαλούσαν τους Σφακισάνους “Σεϊτάν Ασκέρ”, δηλαδή Ασκέρι του Διαβόλου. Περί του Νικολέτου Σάντα , μας πληροφορεί ο δισέγγονός του Αλέξανδρος Σάντας, καθηγητής θεολόγος και φιλόλογος, συγγραφέας, αλλά και διευθυντής στην Γεωργική Σχολή “Ανδρέας Συγγρός”, στο Μαρούσι, περί το 1960, στο βιβλίο του «Η εν Λευκάδι οικογένεια Σάντα». Επρόκειτο, γράφει, για αντρειωμένο άνθρωπο, ο οποίος αψηφούσε τους πολεμικούς κινδύνους. Όταν, στις αρχές του 1800, ο Αλή Πασάς έφτασε έξω απ’ την Λευκάδα, στο κάστρο του Τεκέ και απειλούσε με κατάλειψη το νησί, ο Νικολέτος Σάντας δημιούργησε δικό του πολεμικό απόσπασμα από Σφακισάνους, Καρσάνους και Αλεξανδρείτες και πέρασε απέναντι στην Περατειά, για να πολεμήσει εναντίον του Αλή Πασά.
Η αντρειοσύνη του και το απαράμιλλο θάρρος του, αλλά και η αγάπη προς το αγωνιζόμενο έθνος, τον οδήγησαν σε δύο μάχες κατά των Τούρκων. Έφυγε κρυφά απ’ το Πινακοχώρι και κάτω απ’ την μύτη των Άγγλων, που απαγόρευαν κάθε συμμετοχή στον ξεσηκωμό του Γένους, αφού ήταν εναντίον του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πέρασε στην Αιτωλοακαρνανία, όπου μπήκε κάτω απ’ τις διαταγές του οπλαρχηγού Αναστάσιου Γαρουφαλή, ο οποίος είχε το ψευδώνυμο «Λευκαδίτης». Μαζί του πήρε μέρος, το 1824, στην μάχη της Άμφισσας, κατά των Τούρκων. Επέστρεψε στο Πινακοχώρι και δυο χρόνια αργότερα, το 1826, πάλι ξεγέλασε τους Άγγλους, πέρασε στην Πρέβεζα και από εκεί στην Άρτα, όπου συναντήθηκε με τον Ιθακήσιο Ιάκωβο Δρακούλη. Εντάχθηκε στο σώμα των Φιλελλήνων και πήρε μέρος στην μάχη του Πέτα.
Διασώθηκε απ’ τον όλεθρο, που γνώρισαν οι Έλληνες και επέστρεψε στο Πινακοχώρι.
Η συμμετοχή του αυτή στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα τον έκανε πασίγνωστο σ’ όλους τους έλληνες οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδος και της Ηπείρου. Όπως μας πληροφορεί ο Αλέξανδρος Σάντας, μετά την απελευθέρωση είχε τακτικότατη αλληλογραφία με αυτούς τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι του έστελναν «πεσκέσια», με τυριά και άλλα καλούδια. Μάλιστα του έστειλαν και ένα καΐκι με ξυλεία, απ’ τη Ναύπακτο, με την οποία έφτιαξε το σπίτι του και το οικογενειακό λιοτρίβι στα Κοντράτα.
Ο Νικολέττος Σάντας, όπως τον περιγράφει ο δισέγγονος του Αλέξανδρος, ήταν πανύψηλος με τεράστιο κότσο τα μαλλιά και απ’ τους πρώτους λιθαριτζήδες στο πανηγύρι της Ανάληψης, στον Φρυά. Άλλη μια σημαντική πληροφορία, που μας προσφέρει ο εν λόγω Αλέξανδρος Σάντας, είναι η παράδοση των αγώνων, οι οποίοι γίνονταν στα πανηγύρια, μετά την εκκλησία. Στο πανηγύρι της Αναλήψεως στον Φρυά, αυτοί οι αγώνες στο λιθάρι έπαιρναν υπερτοπικό χατακτήρα, αφού συγκεντρώνονταν λιθαριτζήδες σχεδόν από όλη την Λευκάδα. Μάλιστα, όπως ενθυμούνται οι παλιότεροι Σφακισάνοι, έρριχαν το λιθάρι “στριφτό”, δηλαδή με περιστροφή του σώματος και “αμποτό”, δηλαδή όπως την σημερινή σφαίρα, η δε μέτρηση της απόστασης, επειδή δεν υπήρχε μέτρο, γινόνταν με τα… ζωνάρια, το εξάρτημα της παλιάς λευκαδίτικης ανδρικής φορεσιάς! Εκεί στον Φρυά, σ’αυτούς τους αγώνες τον είδε τον Νικολέτο Σάντα, που ήταν πρώτος λιθαρατζής, και τον «ζήλεψε» η μετέπειτα γυναίκα του Ασημίνα, μοναχοκόρη του νοικοκύρη Ιωάννη Γράψα, που ζούσε στα Κοντράτα.
Στάθης Βουκελάτος
Αξίζει, όμως, να μνημονεύσουμε και την άλλη ηρωική μορφή Σφακισάνου. Τον Στάθη Βουκελάτο. Είναι ο πρώτος έλληνας αντιστασιακός, που εκτελέσθηκε απ’ τους γερμανούς
Στο Πινακοχώρι, ειδικότερα στην συνοικία Κοντράτα, ζούσε αρχές του 20ου αιώνα μία οικογένεια Βουκελάτου, το σπίτι της οποίας βρίσκεται ερειπωμένο στον δρόμο της Πλωρής, δηλαδή της περιοχής μεταξύ Κοντράτων και Φρυά. Εκεί έμενε η χήρα Ανέτα Βουκελάτου, με το παρατσούκλι «Καραμποϊκο», όπως αφηγείται ο Στάθης Σάντας, καθηγητής σωματικής αγωγής, αλλά και συγγραφέας και αδερφός του ανωτέρω Αλέξανρου Σάντα, στο χειρόγραφο βιβλίο του, με τίτλο: «Παιδικές μνήμες απ’ το χωριό μου Πινακοχώρι Λευκάδος. 1909 – 1923», το οποίο χειρόγραφο βιβλίο του, εκ τετρακοσίων περίπου σελίδων, βρίσκεται στην Χαραμόγλειο Βιβλιοθήκη.
Αυτή η Ανέτα είχε πέντε παιδιά, εκ των οποίων ο φέρων το όνομα Βασίλειος, έφυγε, τότε, και έμενε στο Περιστέρι της Αττικής, δουλεύοντας στο φωταέριο, στην οδό Πειραιώς. Όταν το 1941 μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, στην περιοχή του Περιστερίου, εγκατέστησαν, με υπέργεια καλώδια, τις τηλεφωνικές τους επικοινωνίες. Ο εικοσάχρονος, τότε, Στάθης Βουκελάτος, γιός του ανωτέρω Βασίλη και εγγονός της Ανέτας, της Καραμποϊκος, προχώρησε σε σαμποτάζ και κατέστρεψε τις καλωδιώσεις των Γερμανών.
Συνελήφθη, απ’ τους Γερμανούς και καταδικάσθηκε, από γερμανικό στρατοδικείο σε θάνατο. Εκτελέστηκε στο Περιστέρι, και όπως αναφέρει, ο Στάθης Σάντας, αυτός ο εικοσάχρονος Αντιστασιακός Στάθης Βουκελάτος, απ’ το Πινακοχώρι, είναι ο πρώτος που εκτελέστηκε, στην Αθήνα, απ’ τους Γερμανούς.
Mήπως ήγγικεν ο καιρός, εμείς, οι νεώτεροι Λευκαδίτες, να ασχοληθούμε και να αναδείξουμε αυτές τις δύο ηρωικές περιπτώσεις, αλλά και τόσες άλλες περιπτώσεις Λευκαδίων Αγωνιστών, όπως τις καταγράφει και ο Κωνσταντίνος Μαχαιράς, όπως ο Σούνδιας, ο παπά-Δραγανιώτης ή ο Ασπρογέρακας που έπεσε μαχόμενος ηρωϊκά στο Μανιάκι δίπλα στον Παπαφλέσσα, όλοι αυτοί που πήραν μέρος στον Μεγάλο Ξεσηκωμό, και οι οποίοι, καρτερικά στα συρτάρια της λήθης, αναμένουν την άρση κάθε δικής μας αβελτηρίας, προκειμένου να γενούν κτήμα του ευρύτερου Λευκαδίτικου κοινού;
