Κάθε χρόνο υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών που απουσιάζουν συχνά από το σχολείο. Ανάμεσα σε αυτά τα παιδιά, υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό των οποίων οι συχνές απουσίες οφείλονται σε ποικίλα ψυχολογικά προβλήματα. Η σχολική φοβία ή σχολική άρνηση, όπως αποκαλείται σήμερα, αναφέρεται στον επίμονο και υπερβολικό φόβο του παιδιού να πάει σχολείο. Παιδιά με σχολική φοβία προτιμούν συνήθως να μείνουν σπίτι μαζί με κάποιον γονέα. Πρόκειται για παιδιά ανασφαλή, ευαίσθητα, αγχωμένα που μπορούν να εμφανίσουν μέχρι και σωματικά συμπτώματα στην ιδέα ότι θα πάνε σχολείο.
Μερικά από τα συνηθέστερα συμπτώματα ενός παιδιού με σχολική φοβία είναι τα ακόλουθα:
- Συχνές σωματικές ενοχλήσεις π.χ. πονοκέφαλος, πονόκοιλος.
- Φόβος για το σκοτάδι ή να μείνει μόνο του σ’ ένα δωμάτιο.
- Δυσκολία στον ύπνο, εφιάλτες
- Προσκόλληση, ξεσπάσματα θυμού, πανικός όταν πρόκειται να αποχωριστεί τον γονέα
- Επίμονη ανησυχία για την ασφάλειά του ή για την ασφάλεια άλλων σημαντικών προσώπων.
- Υπερβολικός φόβος για το σχολείο, τα ζώα, τα «τέρατα» κ.α.
Τα αίτια της σχολικής φοβίας μπορεί να εντοπιστούν τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να βίωσε μία σημαντική αλλαγή στο σπίτι (όπως μετακόμιση, διαζύγιο, θάνατος) ή να απολαμβάνει μόνιμα την αποκλειστική προσοχή του γονέα όταν δεν είναι σχολείο ή να λείπει παρατεταμένα από το σχολείο λόγω κάποιας ασθένειας. Παράλληλα, μπορεί να φοβάται μήπως τιμωρηθεί από τον δάσκαλο ή μήπως δεν γράψει άριστα ή μήπως είναι ανεπαρκές στις κοινωνικές συναναστροφές με άλλα παιδιά. Είναι συχνό το φαινόμενο κατά το οποίο παιδιά με σχολική φοβία πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού (bullying) και έτσι το πρόβλημα διαιωνίζεται.
Πέρα όμως από την σχολική φοβία, στις μέρες μας το σχολείο πολύ συχνά συσχετίζεται με υπερβολικό άγχος. Σε αντίθεση με την φοβία η οποία αφορά σε μία δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση, που δημιουργείται ως απάντηση σε εξωτερικό, πραγματικό κίνδυνο ή απειλή (π.χ. σκοτάδι, αράχνες κ.α.), το άγχος πρόκειται για μία δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει συναισθήματα φόβου ή και τρόμου σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη.
Τα παιδιά που εμφανίζουν σχολικό άγχος ταλαιπωρούνται από αυτό καθημερινά. Η σύγχρονη κοινωνία γίνεται όλο και πιο απαιτητική και δεν μπορούν όλα τα παιδιά να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις απαιτήσεις. Παράλληλα, οι σχολικές απαιτήσεις έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα πολύ, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά ήδη από την πρώτες τάξεις του δημοτικού να ασχολούνται με το διάβασμα αρκετές ώρες (ακόμα και νυχτερινές ώρες). Η πίεση αυτή σε συνδυασμό με άλλες αντικειμενικές δυσκολίες (π.χ. μαθησιακές δυσκολίες, δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής) σύντομα μπορεί να οδηγήσει σε διαμαρτυρίες του παιδιού και σε άρνηση για το σχολείο.
Για να βοηθηθεί το παιδί ώστε να ξεπεράσει τον φόβο του είναι απαραίτητη η βαθμιαία και προσεκτική έκθεση σ’ αυτόν. Η συνεργασία γονέων και σχολείου έχει ασφαλώς τεράστια σημασία σε αυτό. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι οφείλουν να ενθαρρύνουν το παιδί, να ακούν τι έχει να τους πει και να ενισχύουν την αυτοπεποίθησή του. Πολλές φορές, κατάλληλες αλλαγές μπορεί να είναι απαραίτητες ώστε να προσαρμοστεί το παιδί ευκολότερα στο σχολείο (π.χ. αλλαγές στο χώρο, στον τρόπο διαβάσματος ή επεξήγησης).
