Μάθετε γιατί το Πάσχα φέτος είναι νωρίς και πως ορίζεται η ημερομηνία πουθα εορταστεί κάθε χρόνο.
Το Πάσχα και πώς ορίζεται
«Αύτη η κλητή και αγία ημέρα,
η μία των Σαββάτων, η βασιλίς και κυρία.
Εορτών εορτή και πανήγυρις εστί πανηγύρεων…»
Απορούν πολλοί φέτος, που το Πάσχα θα γιορταστεί σχετικά νωρίς, στις 4 Απριλίου (22 Μαρτίου με το παλαιό ημερολόγιο) πώς καθορίζεται η ημερομηνία της εορτής του Πάσχα και γιατί –όπως χαρακτηριστικά λένε- ενώ καλά-καλά δεν πέρασαν τα Χριστούγεννα και οι γιορτές του Δωδεκαημέρου, άνοιξε το Τριώδιο, έφτασαν οι Απόκριες και μπήκαμε τόσο πρώιμα στην Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Ας ασχοληθούμε, λοιπόν, με την ίδια τη γιορτή της Αναστάσεως, το Πάσχα, καθώς και με τον τρόπο που προσδιορίζεται.
Η σπουδαιότητα της εορτής
Η σπουδαιότερη γιορτή, η σημαντικότερη ημέρα στο Ορθόδοξο εορτολόγιο είναι η Κυριακή του Πάσχα. Όχι η ημέρα των Χριστουγέννων ή της Σταύρωσης του Χριστού, όπως σε άλλες χριστιανικές ομολογίες, αλλά η ημέρα της Ανάστασης του Χριστού, που σημαδότησε την απαλλαγή του ανθρώπινου γένους από τη δυναστεία του διαβόλου και την τυραννία της φθοράς και άνοιξε το πέρασμα προς την αιώνιο Ζωή για κάθε άνθρωπο που θα ακολουθήσει τα ίχνη του Νέου Αδάμ, του Αναστημένου Χριστού.
Το ιουδαϊκό Πάσχα
Το Πάσχα (=διάβαση) ήταν αρχαιότατη ιουδαϊκή γιορτή. Οι Ιουδαίοι γιόρταζαν τη θαυμαστή διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης, το πέρασμά τους από την Αίγυπτο στη Γη της Επαγγελίας, τη διάβασή τους από τη δουλεία του Φαραώ στην ελευθερία. Είχαν γλιτώσει προηγουμένως από τη 10η πληγή που επέφερε ο Θεός στον Φαραώ προκειμένου να διασώσει τον λαό του: την σφαγή των πρωτότοκων παιδιών των Αιγυπτίων, απ’ την οποία διέφυγαν τα πρωτότοκα των Εβραίων χάρη στο αίμα του αμνού, με το οποίο άλειψαν τις εξώπορτες των σπιτιών τους.
Το χριστιανικό Πάσχα
Όμως τα γεγονότα εκείνα ήταν συμβολικά και προφητικά. Το ιουδαϊκό Πάσχα ήταν τύπος του χριστιανικού. Ο πασχάλιος αμνός των Ιουδαίων ήταν σύμβολο και τύπος του αληθινού πασχάλιου αμνού, του Χριστού, που θυσιάστηκε για μας και με το αίμα του εξαγόρασε την ελευθερία μας από την δουλεία της αμαρτίας.
Κατά θεία οικονομία μάλιστα η θυσία του Κυρίου συνέπεσε με το ιουδαϊκό πάσχα, που εκείνο το έτος έτυχε να είναι Σάββατο. Ο Κύριος σταυρώθηκε και πέθανε την Παρασκευή, το βράδυ που οι Ιουδαίοι έτρωγαν τον πασχάλιο αμνό και αναστήθηκε μετά το Σάββατο, δηλ. την πρώτη μέρα της εβδομάδας η οποία γι’ αυτό το λόγο ονομάστηκε Κυριακή.
Πώς καθορίζεται η ημέρα του Ορθόδοξου Πάσχα
Ως γνωστόν, το Πάσχα στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία πέφτει πάντοτε ημέρα Κυριακή, την ημέρα που (όλο τον χρόνο, κάθε Κυριακή) τιμάται η Ανάσταση.
Είναι όμως κινητή γιορτή και μάλιστα η «μητρόπολις» και το κέντρο των κινητών εορτών. Με βάση το Πάσχα προσδιορίζεται ο εορτασμός της Αναλήψεως, της Πεντηκοστής κλπ., η έναρξη και η πορεία του Τριωδίου, η Μεγάλη Σαρακοστή και η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, καθώς και η σειρά των αποσπασμάτων των Ευαγγελίων και του «Αποστόλου», που θα διαβαστεί όλο τον χρόνο.
Από την αρχή, λοιπόν, η Εκκλησία έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον τρόπο προσδιορισμού του χριστιανικού Πάσχα.
Ήδη στους «Αποστολικούς Κανόνες» (μια πρωτοχριστιανική συλλογή κανόνων για τη ρύθμιση πρακτικών κυρίως ζητημάτων που επικυρώθηκαν από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο) απαγορεύεται στους Χριστιανούς να γιορτάζουν το Πάσχα: α. πριν την εαρινή ισημερία και β. μαζί με το «Νομικόν Φάσκα», δηλ. το Πάσχα των Εβραίων –με το σκεπτικό ότι τα γεγονότα της Σταυρικής Θυσίας και της Ανάστασης του Χριστού συνέβησαν μετά το ιουδαϊκό Πάσχα της χρονιάς εκείνης, αλλά και διότι ο Χριστός είναι το «καινόν Πάσχα», συμπλήρωση και ανακαίνιση του Πάσχα της Παλαιάς Διαθήκης, όπου όλα είναι ατελή και κινούνται στη σκιά του μωσαϊκού Νόμου, χωρίς την Χάρη του Χριστού. Οι Εβραίοι, βεβαίως, έχουν δικό τους τρόπο καθορισμού του Πάσχα, παραδεδομένο από τον Μωϋσή, που προκύπτει από συνυπολογισμό των κινήσεων του ηλίου και της σελήνης. Επομένως δεν μπορεί να υπάρξει κοινός τρόπος υπολογισμού.
Για να αποφευχθεί όμως η όποια αταξία και να γιορτάζουν όλοι οι Χριστιανοί από κοινού, την ίδια ημερομηνία, εξουσιοδοτήθηκε η Εκκλησία της Αλεξανδρείας να καθορίζει την ημερομηνία του Πάσχα, την οποία και ανακοίνωνε σε όλες τις Εκκλησίες, επειδή η Αλεξάνδρεια διέθετε τότε Αστρονομική Σχολή με αναμφισβήτητο κύρος σε όλον τον γνωστό τότε κόσμο.
Επειδή και πάλι παρατηρήθηκαν προβλήματα, έλαβε σαφή θέση η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (Νίκαια της Βιθυνίας, 325 μ.Χ.). Με ομόφωνη απόφασή της που καταχωρήθηκε στα Πρακτικά της Συνόδου όρισε το Πάσχα να επιτελείται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Επιπλέον, όταν συμπίπτουν την ίδια ημέρα τα δύο Πάσχα, εβραϊκό και χριστιανικό, να μεταφέρεται το χριστιανικό την επόμενη Κυριακή.
Ως γνωστόν, κάθε χρόνο συμβαίνουν δύο ισημερίες (δηλ. να έχει 12 ώρες η ημέρα και 12 ώρες η νύχτα): μία την άνοιξη (έαρ), το μήνα Μάρτιο, όταν ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερισμό του Κριού και μία το φθινόπωρο, το μήνα Σεπτέμβριο, όταν εισέρχεται στον αστερισμό του Ζυγού. Την εποχή της Συνόδου, αλλά και σήμερα, ως ημερομηνία της εαρινής ισημερίας θεωρείται η 21η Μαρτίου (έχει μεσολαβήσει ήδη η διόρθωση του Ιουλιανού Ημερολογίου και στην Εκκλησία της Ελλάδος από το 1924).
Γενικά, το Πάσχα μπορεί να «πέσει» από την 3η Απριλίου (22α Μαρτίου με το παλαιό ημερολόγιο, αν τύχει ημέρα Κυριακή και στις 21/3 είναι η πανσέληνος της εαρινής ισημερίας) μέχρι την 5η Μαΐου (28η Απριλίου με το παλαιό).
Βάσει των παραπάνω κανόνων και διαφόρων αστρονομικών τύπων, έχουν καθοριστεί οι πίνακες του «Πασχαλίου» που μπορούν να προβλέψουν τις ημερομηνίες του Πάσχα και συναφή θέματα σε βάθος αιώνων.
Το Πασχάλιο του 2010
Φέτος (2010) η πρώτη πανσέληνος μετά την εαρινή ισημερία είναι την Μεγάλη Τρίτη, 30 Μαρτίου. Το «Νομικόν Φάσκα» των Εβραίων τυχαίνει στις 3 Απριλίου (άρα δεν συντρέχει λόγος να μεταφερθεί το δικό μας), ενώ το Πάσχα των Καθολικών (που ακολουθούν δικό τους τρόπο υπολογισμού) φέτος συμπίπτει με το Ορθόδοξο, στις 4 Απριλίου.
π. Ιωαννίκιος Ζαμπέλης
