του Χρήστου Β. Μασσαλά.
Ο ενημερωμένος πολίτης αποτελεί την πεμπτουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η πηγή πληροφόρησής του είναι τα κάθε μορφής έντυπα, τα τηλεοπτικά μέσα, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο, η κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα.
Η διαμόρφωση της κοινής γνώμης είναι αποτέλεσμα της επεξεργασίας της πληροφόρησης με το δημόσιο λόγο, την αντιπαράθεση. Όπως είναι γνωστό, η ελευθερία έκφρασης είναι κατοχυρωμένη από το σύνταγμα και αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας. Αλλά, δεν αρκεί η ελευθερία να εκφράζεται κανείς, πρέπει να έχει και τη δυνατότητα να το κάνει. Η πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης δεν είναι εύκολη για τους πολλούς. Έτσι, η έκφραση εκείνων που έχουν πρόσβαση μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες γι’ αυτούς που δεν έχουν φωνή. Το γεγονός αυτό καθιστά αναγκαίο έναν κώδικα δεοντολογίας κατά την εκφορά του δημόσιου λόγου και την υπεύθυνη ανάλυσή του από τα διάφορα μέσα που τον φιλοξενούν.
Η απειλή της δημαγωγίας ήταν και παραμένει παρούσα και, μάλιστα, στο σημερινό κόσμο έχει γιγαντωθεί λόγω της κυριαρχίας των ΜΜΕ. Το χάρισμα του λόγου και η εικόνα διαδραματίζουν ρόλο στον επηρεασμό της δημόσιας γνώμης. Το γεγονός αυτό υποβαθμίζει την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στο δημόσιο διάλογο και συντελεί στην αποξήρανση της δημοκρατίας.
Το πρόβλημα είναι γνωστό και απαιτεί λύση.
Η λύση δεν είναι φυσικά η λογοκρισία, αλλά η υπευθυνότητα αυτών που έχουν επιρροή και των μέσων που προβάλλουν το λόγο τους. Η υπευθυνότητα μεγαλώνει όσο μεγαλώνει και η δύναμη επηρεασμού της κοινής γνώμης, γιατί οι ισχυροί έχουν τη δυνατότητα να επιβάλουν τη θέλησή τους στην πλειοψηφία. Αντίθετα, η ελευθερία έκφρασης πρέπει να υφίσταται τόσο λιγότερους περιορισμούς, όσο η δύναμη που διαθέτουμε είναι λίγη, γιατί στην περίπτωση αυτή αποτελεί αντι-εξουσία. Και κάτι ακόμα. Με το λόγο τους οι μειοψηφίες που ασκούν κριτική προστατεύουν τον πολίτη από το να νομίζει ότι διαμορφώνει μόνος του τη γνώμη για προβλήματα που τον αφορούν. Αν όλα τα ΜΜΕ μεταδίδουν συνεχώς το ίδιο μήνυμα, η ελευθερία του πολίτη περιορίζεται με την ψευδαίσθηση μάλιστα ότι ο ίδιος διαμορφώνει τη γνώμη του. Όταν για παράδειγμα ο πολίτης ακούει συνεχώς το μήνυμα ότι εκτός αγοράς δεν υπάρχει σωτηρία και ότι το κράτος έχει ρόλο την εξομάλυνση των κοινωνικών συγκρούσεων και τη διευκόλυνση της οικονομικής εξουσίας, παύει να βλέπει ρόλο στη συμμετοχή του στο δημόσιο διάλογο και γίνεται απρόβλεπτος.
Κατά τον Z. Todorov (Οι εσωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας, εκδόσεις Πατάκη, 2013): «ως αντι-εξουσία η ελευθερία του λόγου είναι πολύτιμη, ως εξουσία πρέπει να περιοριστεί».
Πρέπει να γίνει κοινή συνείδηση ότι ο δημόσιος λόγος είναι μια εξουσία και πρέπει να υπόκειται σε κάποια όρια: τα όρια που χωρίζουν την υπευθυνότητα από την ανευθυνότητα.
Η χώρα μας σε περίοδο κρίσης απαιτεί το νηφάλιο λόγο που αναλύει τις δυνατότητες, ξαναθυμίζει τις αξίες, ενεργοποιεί τις καλές θελήσεις και την αλληλεγγύη και δίνει νόημα στο κοινό καλό.
Ο κοινός τόπος υπάρχει και αν τον αναδείξουμε μπορεί και να σωθούμε…
Ο. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
E-mail: cmasalas@cc.uoi.gr
