Γράφει ο Θοδωρής Γεωργάκης
(Απόσπασμα απ’ το υπό έκδοση βιβλίο του με τίτλο ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ)
Κεφαλοχώρι στη νότια Λευκάδα ο Άγιος Πέτρος, δημιουργήθηκε, κατά τον Κωνσταντίνο Μαχαιρά, περί το μέσον του 14ου αιώνα, όταν οι Φράγκοι κατακτητές του νησιού της Λευκάδος μετέφεραν μια πλειάδα κατοίκων απ’ την Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας, όπως φανερώνουν και τα εξελληνισθέντα στην πορεία του χρόνου επίθετα του χωριού, Margeli, Roboti, Faturo, Kagelari, Kourti, Loupeti, Vicentio, Bogordo, Batista, Zogo κ.α. Στα πόδια του απλώνεται ο κάμπος της Βασιλικής, ο οποίος είναι πραγματική ευλογία για το χωριό με τις τεράστιες στο παρελθόν γεωργικές καλλιέργειες και εφαρμογές, οι οποίες προσπόριζαν ικανά εισοδήματα στο χωριό. Άλλωστε και στο γνωστό τραγούδι για τα χωριά της Λευκάδος, η ομολογία για ευμάρεια στον Άγιο Πέτρο προκύπτει απ’ τον στίχο <<Στον Άγιο Πέτρο το χωριό είν΄ούλοι αγκαστρωμένοι…>>, εννοώντας σαφέστατα πως είχαν όλοι μεγάλες κοιλιές! Στα παλιά τα χρόνια σε όλα τα νησιά της Λευκάδος η κοιλιά ήταν δείγμα πλούτου και ευμάρειας. <<Για δέστονε ή για δέστηνε εγέρεψε…>>, ήταν η λαϊκή έκφραση, εννοώντας ότι πάχυνε!
Eπειδή, όμως, αναφερόμαστε σε ένα απ’ τα κορυφαία χωριά του νησιού με μακραίωνη ιστορία και πορεία, φρονούμε ότι πρέπει να πλατιάσομε στην παρουσίαση κάποιων ιστορικών περιόδων του χωριού, οι οποίες σαφέστα και επηρέαζαν θετικά ή αρνητικά και το θέμα της μουσικής το οποίο ξετάζομε. Η ευλογία του κάμπου της Βασιλικής έφερνε σοδειές στον Άϊ Πέτρο, κυρίως της μαύρης σταφίδας, η οποία αποτελούσε προπολεμικά, αλλά και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, εξαγώγιμο προϊόν για το χωριό και το νησί! Όπως διασώζουν οι παλιοί Αγιοπετρίτες, το καλοκαίρι όλα τα νοικοκυριά είχαν μπαράκες στον κάμπο, τα περίφημα <<Ταμπούρια>>, για να φυλάνε την σταφίδα, τα οποία το βράδυ φωτίζονταν με εκατοντάδες λαδολύχναρα! Μάλιστα, λένε, ότι όταν έτυχε να περνά κάποιο καράβι απ’ την θάλασsα της Βασιλικής και βλέποντας ο καπετάνιος τόσο φώτα, ρωτούσε ποια είναι αυτή η πολιτεία…
ΣΤΑΦΙΔΑ! ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΧΡΥΣΑΦΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ!
Ακριβώς, αυτή η σταφίδα, <<το μαύρο χρυσάφι της Ελλάδος>>, όπως την αποκαλούσαν πανελλήνια, ήταν ευλογία και για τον Άγιο Πέτρο, αφού προσπόριζε ικανά εισοδήματα στο χωριό και μάλιστα στα πολύ δύσκολα χρόνια…. Γράφει ο Αγιοπετρίτης Στάθης Μαργέλης στο δημιούργημά του με τίτλο <<ΑΝΘΙA ΑΓΙΟΠΕΤΡΙΤΙΚΑ>>, για την μαύρη σταφίδα:
<<… O Kάμπος μας, που τώρα έχει πάρει το σκούρο σταχτοπράσινο χρώμα της ελιάς, παλιότερα είχε ένα ανοιχτό πρασινωπό χρώμα, γιατί από την άμμο μέχρι την Μαυρή ήταν φυτεμένο σταφιδάμπελα. Υπήρχε μεγάλη παραγωγή σε σταφύλια και σταφίδες. Η σταφίδα που καλλιεργούνταν ήταν ψιλή και μαύρη, (μαυρομάτα), και μικροποσότητά της χρησιμοποιούνταν για φάγωμα, σαν ένα θρεπτικό και θερμαντικό φαγητό του χειμώνα, πλούσιο σε βιταμίνες και θερμίδες, έμπαινε, επίσης, στην μπομπότα, στα σπερνά και στα κόλυβα. Οι μεγάλες ποσότητες που πουλιόταν στο εμπόριο προορίζονταν για την παραγωγή οινοπνεύματος. Η σταφίδα ευδοκιμούσε σε πιο ελαφριά εδάφη, γι αυτό καλλιεργούνταν από τα μέσα του Κάμπου και πάνω προς τον Ρουπακιά, ενώ τ’ αμπέλια που άντεχαν σε πιο βαριά, (βαρκά), εδάφη, κάτω προς τη θάλασσα…)
Αυτό <<το μαύρο Ελληνικό χρυσάφι>>, που κατέκλυζε την Ευρωπαϊκή, αλλά και την Αμερικάνικη αγορά και έφερνε στην χώρα, τώρα, ένα τεράστιο εισόδημα, ύμνησε και ο εκδότης της περίφημης Αθηναϊκής εφημερίδας <<ΡΑΜΠΑΓΑΣ>>, ο Κλέων Τριανταφύλλου, σε ένα υπέροχο ποίημά του εκεί στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα:
Απ’ το τσαμπί σου κρέμεται γλυκειά μου μαυρομάτα, το Έθνος…
Σένα θρέφουμε μονάκριβη ελπίδα
χλωρή, όσο ξεραίνεσαι συ κάνεις την πατρίδα
Είν’ από σένα τάλαρα τ’ αλώνια μας γεμάτα
μικρή, γλυκομελάχροινη κοπέλλα μου σταφίδα…
Υπήρξαν, όμως, και φοβερά δύσκολες στιγμές στον κάμπο της Βασιλικής… Μια τέτοια αντιμετώπισε ο Άγιος Πέτρος περί το 1900, όταν ενέσκυψε φυλλοξήρα στο νησί, με αποτέλεσμα την καταστροφή αμπελικών εκτάσεων. Οι οινοπαραγωγοί κάτοικοι του νησιού εξαρτήθηκαν βαθύτερα απ’ τους άρχοντες της χώρας, αφού η γενικευμένη οικονομική δυσπραγία τους οδηγούσε στο αίτημα δανεικών, αλλά με ελάχιστες πιθανότητες επιστροφής τους… Τότε, όπως σημειώνει ο Φίλιππος Φέτσης, (ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΜΥΝΗΣ ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ), σελίδα, 22, άρχιζαν οι δίκες… Σε δεινότερη κατάσταση βρέθηκαν οι κάτοικοι της Νότιας Λευκάδας, και ειδικότερα ο κάτοικοι του Αγίου Πέτρου, ένα κατ’ εξοχήν σταφυλοπαραγωγό χωριό τότε, του οποίου κατέστρεψε ολοσχερώς τα αμπέλια η φυλλοξήρα, αντιμετωπίζοντας και αυτό το φάσμα της πείνας… Η εφημερίδα <<ΦΡΟΥΡΟΣ>>, με τίτλο <<Ο ΛΑΟΣ ΠΕΙΝΩΝ>>, στις 25 Φεβρουαρίου 1901, διέσωσε σε πρωτοσέλιδο δημοσίευμά της την τραγική κατάσταση των Χωρικών…
{ Λυπηροτάτην είδησιν μετέδωσεν εις τας ενταύθα Αρχάς το τηλεγραφείον Βασιλικής. Οι πλείστοι του χωρίου Αγίου Πέτρου, πρωτευούσης του δήμου Απολλωνίων, συνήλθον προχθές Παρασκευήν, εις ήσυχον συλλαλητήριον προ του Δημαρχιακού καταστήματος και εδήλωσαν ότι πεινώσι, παρεκάλεσαν δε τον κ. Αστυνόμον και τον κ. Δήμαρχον Απολλωνίων ίνα ενεργήσωσι και τοις χορηγηθή παρά της Κυβερνήσεως αραβόσιτος. Η είδησις αύτη ουδόλως μας εξέπληξε, δυνάμεθα μάλιστα να είπωμεν ότι και την περιεμένομεν, διότι δια ζοφερών χρωμάτων πολλάκις και ο εν Βασιλική ανταποκριτής μας και ημείς παρεστήσαμεν την μαρασμώδη οικονομικήν κατάστασιν των δήμων Ευγήρου και Απολλωνίων, ένθα ο περονόσπορος ουδενός απολύτως εφείσθη. Είναι λυπηρόν τω όντι ο γεωργικός πληθυσμός των δήμων τούτων ο οποίος μετά του λοιπού της νήσου μας αποτελεί έξοχον παράδειγμα φιλοπονίας και ολιγαρκείας, ευρίσκεται σήμερον εις κατάστασιν τόσον αξιοθρήνητων. Ο τέως εύπορος τούτος πληθυσμός δεν απειλεί νυν ούτε διεγέρσεις ούτε διαρπαγάς, ως παραδόξως διεδόθη ενταύθα παρά των σπερμολόγων, αλλά τυφλωθείς υπό της πείνης, συνέρχεται ησύχως και τείνει χείρα ικέτιδα ζητών εν ονόματι της φιλανθρωπίας ολίγο ψωμί, ύνα μη αποθάνη της πείνας.
Δεν είναι βεβαίως λογικόν να ζητώσι παρά της Κυβερνήσεως βοήθημα χρηματικόν, ουχ ήττον όμως η ιδιωτική πρωτοβουλία δύναται να προσέλθη αρωγός και να σώση από βέβαιον λιμόν ένα Λαόν αναξιοπαθούντα. Ο Σεβασμιώτατος Επίσκοπος και ο Νομάρχης κ. Μαρκεζίνης των οποίων η καρδία είνε έμπλεος φιλανθρωπικών αισθημάτων, ας μη οκνήσωσι να φανώσιν ευεργετικοί εις τον πενόμενον πληθυσμόν}.
Η γενικότερη οικονομικοκοινωνική πορεία του Αγίου Πέτρου, όμως, είναι μια πορεία στον μόχθο και στον ιδρώτα, στοιχεία, που σε συνδυασμό με την ευφορότατη γη του κάμπου της Βασιλικής, προσπορίζουν στους κατοίκους, όπως προαναφέραμε, μια ζωή επάρκειας, με αποτέλεσμα να υπάρχει και το ενδιαφέρον, πέραν απ’ την επιβίωση, και στην διέξοδο της μουσικής και του χορού. Δυο Αγιοπετρίτες εκλεκτοί στην κοινωνία της Λευκάδος, ο πρώην Δήμαρχος Απολλωνίων Γιώργος Λογοθέτης και ο ποιητής και διηγηματογράφος Κώστας Πατρίκιος, μας βοήθησαν αρκετά στην έρευνά μας για την μουσική πορεία του Αγίου Πέτρου, ενώ, συγχρόνως, η εφημερίδα <<ΑΓΙΟΠΕΤΡΙΤΙΚΑ>>, (φύλλο 138, Απρίλιος Μαϊος, Ιούνιος 2014), μας έδωσε τον τελικό κατάλογο με τους δώδεκα Αγιοπετρίτες οργανοπαίχτες, ένα αριθμός και μια μουσική παράδοση του χωριού που μόνο με αυτή την παρόμοια του Αλέξανδρου μπορεί να συγκριθεί…
Στο χωριό γίνονταν τρεις φορές το χρόνο <<θεσμοθετημένα>> θα λέγαμε γλέντια με δυο ζυγιές όργανα. Το Πάσχα γίνονταν το πρώτο μεγάλο γλέντι των Αγιοπετριτών. Ακολουθούσε στις 30 Ιουνίου το τριήμερο γλέντι του πολιούχου του χωριού, των Αγίων Αποστόλων, ένα πανηγύρι γεγονός για όλη τη νότια Λευκάδα, μάζευε κόσμο στον Άγιο Πέτρο από όλα τα χωριά της, αφού, μάλιστα, στην ουσία αυτό το πανηγύρι άνοιγε τον μεγάλο κύκλο των καλοκαιρινών πανηγυριών του νησιού, που γίνονταν σε ανοιχτούς χώρους. Άλλο μεγάλο λαϊκό πανηγύρι στήνονταν στο κατακαλόκαιρο, με αφορμή την περαίωση, ή την έναρξη σημαντικών αγροτικών εργασιών του χωριού, αλώνισμα τον σπαρτών, ή ξεκίνημα για το μάζεμα της μαύρης σταφίδας, το εξαγώγιμο προϊόν, όπως προαναφέραμε, απ’ τον κάμπο της Βασιλικής, επί πολλές δεκαετίες!
Αυτή η έφεση των Αγιοπετριτών στην μουσική, μέσα απ’ την διοργάνωση τριών μεγάλων λαϊκών πανηγυριών μέσα στο χρόνο, σίγουρα προόδευσε και τα πρακτικά μουσικά πράγματα στο νησί με το ξεπήδημα πολλών λαϊκών οργανοπαιχτών, οι οποίοι δεν κάλυπταν μόνο τις ανάγκες του χωριού, αλλά εμπλούτιζαν και τις άλλες ζυγιές της Λευκάδος. Εξ άλλου, αυτός ο μουσικός οργασμός στον Άγιο Πέτρο, ήταν ιδιαίτερα αισθητός στα χωριά της νότιας Λευκάδας, γι αυτό και υπήρχε, μάλιστα, το σχετικό Αγιοπετρίτικο ευφυολόγημα, σύμφωνα με το οποίο: <<Ντρούγκου – ντρούγκου τ’ άργανα ακούονται στ’ Κοντάραινα…>>
Πρώτος Αγιοπετρίτης οργανοπαίχτης ο θρυλικός κλαριτζής του νησιού, ο Νίκος Βρυώνης, ο οποίος ήταν γιός του Λεωνίδα Βρυώνη, που, όπως ενθυμείται ο πρώην Δήμαρχος Απολλωνίων, ο Γιώργος Λογοθέτης, ήταν ο Λεωνίδας απ’ τους παλιούς ζουρνατζήδες και αργανατζήδες του χωριού! Ο Νίκος Βρυώνης έμαθε το κλαρίνο απ’ τους Πρεβεζάνους Νίκο Τζάρα και Βασίλη Μπεσίρη ή Τουρκοβασίλη, ο οποίος πήρε το παρατσούκλι αυτό γιατί έπαιζε το γλυκόλαλο κλαρίνο του αλά τούρκα, αμανετζίδικα! Λευκαδίτες μαθητές του Νίκου Βρυώνη είναι ο Διονύσης Αρβανίτης ή Κοπανέλος, ο Βασίλης Καγκελάρης ή Γιάνναρος και ο σημερινός αστυνομικός ο Σπύρος Αργυρός. Ο τελευταίος είναι μεγάλο ταλέντο, όπως λέει σε μια συνέντευξή του ο ίδιος ο Βρυώνης, αλλά έγινε αστυνομικός και δεν ασχολείται επαγγελματικά με το κλαρίνο, παρά ερασιτεχνικά, γιατί και οι τρεις ανωτέρω μαθητές του Βρυώνη, πήραν μέρος σε εκδήλωση τιμής και μνήμης του και έπαιξαν κλαρίνο, για το μεγάλο δάσκαλό τους, σε εκδήλωση που είχε διοργανώσει ο Σύλογος των Αγιοπετριτών της Αθήνας, στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, στις 28 Αυγούστου το 2009.
Σπουδαίος, επίσης κλαριτζής Αγιοπετρίτης ήταν ο Μήτσος Λογοθέτης. Για να μάθει το κλαρίνο ήρθε και έμεινε στο σπίτι των Λογοθεταίων αρκετές μέρες στον Άγιο Πέτρο ο κορυφαίος Πρεβεζάνος κλαριτζής, ο Νίκος Τζάρας! Αργότερα ο Μήτσος Λογοθέτης μπήκε στην ζυγιά του μεγάλου Ηπειρώτη κλαριτζή, του Τάσου Χαλκιά, πατέρα του σημερινού Πετρολούκα Χαλκιά και πήρε μέρος σε πολλά πανηγύρια στην Ήπειρο. Ο ίδιος ο Τάσος Χαλκιάς, μας εκμηστηρεύθηκε ο Δήμαρχος, ο Γιώργος Λογοθέτης, του απεκάλυψε, πως ο Μήτσος Λογοθέτης, αν συνέχιζε το κλαρίνο, θα τον ξεπερνούσε κατά πολύ! Τόσο άριστος κλαριτζής ήταν, μα και συνάμα άτυχος… Διότι έπαθε πνευμονία και οι γιατροί του απαγόρεψαν να ξαναπαίξει κλαρίνο. Αρρώστησε στον κάμπο της Βασιλικής, που εκείνα τα χρόνια, με τις τεράστιες παραγωγές, οι Αγιοπετρίτες έμεναν στον κάμπο, όπου είχε τρία καφενεία! Εκεί έπαιζε ο Μήτσος Λογοθέτης και νόσησε από πνευμονία…
Απ’ το σόϊ των Λογοθεταίων, γιός του ανωτέρω Μήτσου είναι ο Ηρακλής Λογοθέτης ή Καζάκας. Ασχολήθηκε με το κλαρίνο μεγάλος, γιατί είχε ξενητευτεί στην Αυστραλία. Όταν γύρισε, σαρανταπεντάρης πια, πήγε στον Τάσο Χαλκιά να του διδάξει το κλαρίνο! Πράγματι έμαθε να παίζει και πήρε μέρος σε αρκετά πανηγύρια στη νότια Λευκάδα. Στο διαδίκτυο, στο YOU TUBE, κυκλοφορεί ένα βιντεάκι, με τον Ηρακλή Λογοθέτη να παίζει κλαρίνο σε ένα αυτοσχέδιο γλέντι, που είχε διοργανώσει το 2007 ο Δήμαρχος Γιώργος Λογοθέτης και στο οποίο τραγουδά ο τραγουδιστής, αλλά και ζουρνατζής Αγιοπετρίτης Γιάννης Σίδερης, ο οποίος λέει παλιά τραγούδια, σαφέστατα γνωστά στο πανελλήνιο, αλλά τραγουδά και ένα με τον τίτλο <<Σταματίνα>>, που θαρρώ πως μάλλον πρέπει να είναι ντόπιο Αγιοπετρίτικο και το οποίο πρέπει να δούν οι σύγχρονες Λευκαδίτικες ζυγιές και να το παίζουν, αφού έχομε και την μουσική του και όχι μόνο τα λόγια του… Εδώ πρέπει να παρέμβουν τα δύο φιλαράκια, ο φίλτατος σύγχρονος Λευκαδίτης κλαριτζής, ο Κώστας Αρματάς και ο τραγουδιστής των Δημοτικών Αριστοτέλης (Λάκης ) Σταύρακας και να κάνουν ότι έκαναν και με το ξεχασμένο τσάμικο <<Στης Βαυκερής τον πλάτανο>>, να μπορέσουν να καθιερώσουν και την <<Σταματίνα>> στα σύγχρονα πανηγύρια των χωριών μας, αφού το ακούσουν και οι ίδιοι στο ανωτέρω βιντεάκι… Γιατί, αυτή είναι η παράδοση, ένα αέναο γίγνεσαθαι μέσα στο απόλυτο φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον, που είναι τα λαϊκά πανηγύρια στα χωριά μας…
Στα μεγάλα ονόματα, όχι μόνο του Αγίου Πέτρου, αλλά της Λευκάδας ολάκερης, ανήκει ο ο εκπληκτικός Νίκος Ζώγγος, ο γνωστός σε όλο το νησί σαν <<Μάης>>, τραγουδιστής, αλλά και λαουτιέρης και κιθαρίστας, μια συμπαθέστατη φιγούρα λαϊκού οργανοπαίχτη που συναντούσαμε ακόμη και σε όλα τα Μπροστινά χωριά! To <<Κύκνειο Άσμα>> του μπάρμπα Νίκου, στο τραγούδι ήταν το 2008 στο ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΣΤΟ ΔΡΑΓΑΝΟ, όταν μετείχε στην ζυγιά και συγκινητικά άνοιξε το πανηγύρι με το <<Νάταν τα νιάτα δυο φορές…>> Σπουδαίο, επίσης ρόλο στα μουσικά πράγματα της νότιας Λευκάδας και δη του Αγίου Πέτρου πρέπει να έχει παίξει ο προαναφερθείς Γιάννης Σίδερης, ο οποίος ήταν και ζουρνατζής και τραγουδιστής! Μάλιστα στην ιστορική Αγιοπετρίτκη φωτογραφία, που αμέσως καταχωρούμε παρακάτω, φαίνεται ο Γιάννης Σίδερης σε νεαρότατη ηλικία, να παίζει ζουρνά! Έπειτα, ο επίσης τραγουδιστής και λαουτιέρης ο Θωμάς Πατρίκιος ή Βαλάνης. Πέραν, όμως, των ανωτέρω έξοχων μουσικών, απ’ την εφημερίδα ΑΓΙΟΠΕΤΡΙΤΙΚΑ, όπως προαναφέραμε, παίρνομε και τους παρακάτω Αγιοπετρίτες οργανοπαίχτες: O Παράσχος <<σύζυγος της Ευφορίας Δρακονταειδή>> ήταν σαντουριτζής! Με αυτό το όνομα έμεινε στον άγιο Πέτρο, όπου ήρθε σώγαμπρος απ’ την Κωνσταντινούπολη. Άλλος σαντουριτζής Αγιοπετρίτης ο Γιάννης Λουπέτης. Κλαριτζήδες έχομε ακόμη, τον Βικέντιο Αρβανίτη ή Μπούλο, τον Στάθη Κούρτη, τον Άγγελο Πατρίκιο ή Μπολόνια, που έφυγε στην Αυστραλία και τον Πάνο Χαρίτο ή Πανομούη. Λαουτιέρηδες, ο Στάθης Δρακονταειδής ή Τράμπας και ο Πάνος Μαραγκός ή Βέρος. Βιολιτζήδες, ο Βασίλης Λογοθέτης, πατέρας του Δημάρχου Απολλωνίων Γιώργου Λογοθέτη, ο Φίλιππος Ρομποτής ή Παπαρούνης και ο Γεράσιμος Κατηφόρης ή Κατσιγιάννης.
Στα σημαντικά μουσικά γεγονότα του χωριού ανήκει η παραμονή του Τάκη Καρναβά στον Άγιο Πέτρο στο σπίτι του Νίκου Βρυώνη, προκειμένου να μαθητεύσει το κλαρίνο δίπλα στον μεγάλο Λευκαδίτη κλαριτζή. Επίσης η παραμονή στο χωριό του Πρεβεζάνου και κορυφαίου Έλληνα κλαριτζή Νίκου Τζάρα, όπως προαναφέραμε, στο σπίτι της οικογένειας Λογοθέτη, για αρκετό διάστημα, προκειμένου να μάθει κλαρίνο έναν εκ των μελών της οικογένειας, τον Μήτσο Λογοθέτη!
