Του Σωτήρη Κων. Κάτσενου, Δημοσιογράφου
Εάν, κάποια στιγμή, αποφάσιζα να στοχαστώ στο θέμα της εξουσίας πλήρως, με όλα όσα έχω δει και καταγράψει στη μακρόχρονη δημοσιογραφική μου πορεία κι όχι μόνο, θα χρειαζόμουν αρκετές ώρες. Ίσως και πολλές μέρες για να σας το αποτυπώσω! Ν’ αναδείξω, δηλαδή, αγαπητοί μου αναγνώστες, όλα εκείνα τα σημεία που δείχνουν, το πώς η εξουσία επηρεάζει και αλλάζει το χαρακτήρα ενός ανθρώπου! Αυτούς τους ανθρώπους τους έζησα και τους γνωρίζω καλά. Κι από μέσα κι απέξω! Κι από κοντά κι από δίπλα! Ακόμη κι από παραδίπλα! Με λίγα λόγια, από παντού! Η αλήθεια, αν με ρωτήσετε, δεν τους έχω και σε μεγάλη εκτίμηση. Όχι όλους, αλλά τους περισσότερους. Κι αυτό, βέβαια, γιατί δεν αποκλείει το γεγονός ότι πάντα θα υπάρχουν και οι λαμπρές εξαιρέσεις πολιτικών προσώπων! Όχι μόνο για να επιβεβαιώνουν την εξαίρεση στον κανόνα, αλλά και για ν’ αποτελούν σημείο αναφοράς και ταυτόχρονα οδηγό και φάρο στις επιθυμίες και ενέργειές μας! Και για να μην σας κουράσω, πάω κατευθείαν στο «ψητό» και θ’ αναφερθώ, μόνο στα βασικότερα σημεία της εξουσίας. Και φυσικά, θα προσπαθήσω ν’ αναδείξω το πώς και το γιατί η εξουσία διαφθείρει αυτούς που την κατέχουν!
Είμαι απόλυτα σίγουρος, πως δεν υπάρχει άνθρωπος στη γη που να μην έχει πει για κάποιον/α, όπως κι εγώ άλλωστε : «κοίτα με τι αυταρχικό τρόπο φέρεται, σε λίγο θα μας δείρει κιόλας!». Αυτός λοιπόν ο «αυταρχισμός», πηγάζει απ’ την εξουσία την οποία έχει στα χέρια του. Οι άνθρωποι, εκλεκτοί μου αναγνώστες, από καταβολής κόσμου, πάντα είχαν την τάση, απ’ τη στιγμή που θ’ αποκτήσουν εξουσία, να αισθάνονται πάνω απ’ όλους και απ’ όλα! Το αίσθημα αυτό της εξουσίας, τους προσφέρει κάτι το σαγηνευτικό, το μεθυστικό, το «εξουσιαστικό» και τους εκμαυλίζει! Έτσι, ο άνθρωπος γίνεται αλαζόνας, υπερφίαλος και υπεροπτικός! Αρχίζει κι απομονώνεται απ’ τους γύρω του και κλείνεται σ’ ένα περιβάλλον, το οποίο, του το έχει οικοδομήσει η εξουσία που διαθέτει. Η αχόρταγη αυτή δίψα για την εξουσία τον οδηγεί σε ενέργειες που δεν θα έπραττε σε διαφορετικές περιπτώσεις. Κάνει τα πάντα για ν’ αποκτήσει όλο και περισσότερη εξουσία, αλλά και για ν’ αποδυναμώσει αυτούς που θέλουν να του την στερήσουν.
Μια στάση εδώ, αγαπητοί μου αναγνώστες, προκειμένου να εμπεδώσουμε καλύτερα το φαινόμενο της εξουσίας και δη της πολιτικής εξουσίας για την οποία τώρα αναφερόμαστε. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον κ. Αλέξανδρο Παπουτσή και την διδακτορική του διατριβή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής (2006), με θέμα : «Το ζήτημα της εξουσίας στο Μακιαβέλι και στο Σπινόζα», μας αναφέρει, πως υπάρχουν δύο σχολές στη μελέτη του φαινομένου της πολιτικής εξουσίας: η ιδεαλιστική και η ρεαλιστική.
«Η ιδεαλιστική σχολή, υποστηρίζει ότι η πολιτική είναι η τέχνη της καλής διακυβέρνησης. Καλός πολιτικός είναι αυτός που υπακούει στις νόμιμες διαδικασίες, σέβεται τους συνανθρώπους του και ενεργεί με γνώμονα τη δικαιοσύνη. Οι ηθικές αρχές που πρέπει να χαρακτηρίζουν έναν ηγέτη αποτελούν την πηγή των καλών και δίκαιων νόμων. Η πολιτική θα πρέπει να περιλαμβάνει την υπέρβαση της βίας, την ενθάρρυνση της παιδείας και την συμβίωση των πολιτών υπό την καθοδήγηση ικανών ηγετών. Κανένα πρότυπο συμπεριφοράς δεν είναι αμετάβλητο. Η ιδεαλιστική σχολή υποστηρίζει ότι ο αλτρουισμός είναι εγγενής στην ανθρώπινη φύση. Επομένως, κατά την ιδεαλιστική σχολή, η πολιτική ενδιαφέρεται για το κοινό καλό και όχι για την ικανοποίηση ιδίων συμφερόντων».
«Η ρεαλιστική σχολή από την άλλη, βλέπει την πολιτική ως αγώνα για την απόκτηση ισχύος. Το πρότυπο του πολιτικού, με ορθολογικά κριτήρια, αναφέρεται σε αυτόν που δρα με σκοπό την προαγωγή των δικών του συμφερόντων και των αντίστοιχων κυβερνωμένων του, αδιαφορώντας για το ηθικό ή ανήθικο των πράξεών του. Καλός πολιτικός είναι ο λογικός, ο πραγματιστής. Για τους ρεαλιστές, η ηθική και η προσήλωση στο γράμμα του νόμου είναι πολυτέλειες, όταν διακυβεύονται η βιωσιμότητα και τα ζωτικά συμφέροντα της πολιτικής συλλογικότητας. Το να επιζητά κανείς την ισχύ για να μπορέσει να εξυπηρετήσει τα προσωπικά και συλλογικά συμφέροντα, είναι φυσικό. Οι ρεαλιστές θεωρούν την ανθρώπινη φύση εγωιστική, αφού οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την ικανοποίηση μόνο των δικών τους συμφερόντων».
Στο σημείο αυτό, μου έρχεται στο μυαλό, η ρήση του Λόρδου Άκτον, την οποία διατύπωσε το 1887 και λέει πως : «Η εξουσία έχει τη τάση να διαφθείρει. Η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απολύτως». Έναν αιώνα νωρίτερα, ο Ουίλιαμ Πιτ, ένας Βρετανός πολιτικός με τεράστια εμπειρία στην πολιτική ζωή, είχε κάνει μια παρόμοια παρατήρηση : «Η απεριόριστη εξουσία», είχε πει σ’ ένα λόγο του στο Κοινοβούλιο, «έχει την τάση να διαφθείρει το πνεύμα εκείνων που την κατέχουν». Αυτές οι δυο φράσεις συγκεντρώνουν αλλά και συμπυκνώνουν ακριβώς αυτό που θέλω να πω κι εγώ για την εξουσία. Ο άνθρωπος διαφθείρεται απ’ αυτήν με τέτοιο τρόπο, ώστε το πισωγύρισμα να μη φαντάζει καν σαν μια εναλλακτική λύση γι’ αυτόν. Επικεντρώνεται στον αγώνα της κατάκτησης όλο και περισσότερης εξουσίας. Στα δημοκρατικά καθεστώτα, ευτυχώς, έχουν βρεθεί από καιρό ασφαλιστικές δικλείδες, οι οποίες δεν επιτρέπουν τη συγκέντρωση του συνόλου της εξουσίας στα χέρια ενός και μόνο ατόμου. Έτσι, λοιπόν, η εξουσία διαχέεται σε διάφορα σώματα ή διάφορα άτομα. Αλλά αυτό και μόνο δεν φτάνει για να περιοριστεί, αν όχι να εξαφανιστεί, εντελώς η ολοκληρωτική απόκτηση της εξουσίας από διάφορα άτομα που πάντα θα βρίσκουν τρόπο να την καπηλευτούν. Στην αυγή του 21ου αιώνα, είναι φανερό ότι πρέπει να βρεθούν επιπρόσθετες λύσεις, έτσι ώστε, και ο λαός να έχει μεγαλύτερο λόγο σε αποφάσεις οι οποίες καθορίζουν την ζωή του, αλλά και να μπορεί να ελέγχει αποτελεσματικά τους ανθρώπους που έχει «διορίσει» με την ψήφο του, για να κυβερνάνε εξ ονόματος του. Κάπως, έτσι, θ’ αποφευχθεί ο κίνδυνος επιβολής ολοκληρωτικών καθεστώτων, αλλά και η ανάδειξη ανθρώπων, που μόνο στόχο έχουν την συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια τους. Κι αυτό, για να ικανοποιήσουν ιδιοτελή ατομικά συμφέροντα, χωρίς να τους ενδιαφέρει ούτε στο ελάχιστο η κοινή ευδαιμονία. Σίγουρα, ήδη, θα σκέπτεστε ότι μιλάω πολύ γενικά κι ότι τοποθετώ όλους τους ανθρώπους στο ίδιο τσουβάλι. Ίσως, όντως, να μην είναι και έτσι. Ίσως να υπάρχουν άτομα στην ιστορία, που ενώ είχαν μεγάλη εξουσία στα χέρια τους δεν την καταχράστηκαν ή δεν αποπειράθηκαν να την καταχραστούν. Εξάλλου το προανέφερα. Με τις λαμπρές εξαιρέσεις, που πάντα θα υπάρχουν!
Δυστυχώς, όμως, πολύ εύκολα μου έρχονται πάμπολλα ονόματα ανθρώπων, οι οποίοι απέκτησαν εξουσία και στη συνέχεια την χρησιμοποίησαν με λάθος τρόπο. Κατά πόσο, όμως, κάποιος είναι ικανός ν’ αντέξει στις πιέσεις που ασκεί η εξουσία στο χαρακτήρα του και κατά πόσο μπορεί να χρησιμοποιήσει την εξουσία που διαθέτει για το κοινό καλό; Αυτό, σίγουρα καθορίζεται από την παιδεία που έχει λάβει καθώς και από τις αρχές και τα ήθη που πρεσβεύει. Αλλά και πάλι, για ν’ αντέξει θα πρέπει να διαθέτει και πλήθος άλλων επίκτητων χαρακτηριστικών, όπως μετριοφροσύνη, σεμνότητα, ταπεινοφροσύνη και το κυριότερο : αυτογνωσία, ποιος είναι δηλαδή. Από πού έρχεται και που πάει!
Ελπίζοντας, ότι δεν έγινα κουραστικός, κάπου εδώ θα κλείσω το σημερινό μου σημείωμα και θα σας αφήσω ν’ αναρωτηθείτε : είναι τελικά η εξουσία εκείνη που διαφθείρει τον άνθρωπο ή η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη του να ξεχωρίσει από τη μάζα και να γίνει κάποιος, καμπόσος που λέμε;
Υ.Γ. Δε θα γυρίσω το χρόνο, πολύ πίσω στο πολιτικό σύστημα και στη διακυβέρνηση της χώρας. Θα δράξω το νήμα της πολιτικής εξουσίας, απ’ το πρόσφατο 2015 και την εποχή ΣΥΡΙΖΑ και Αλέξη Τσίπρα! Ας έχουν λοιπόν υπόψη τους, όλοι κι όλες, ηγέτες και ηγετίσκοι, κεντρικοί και τοπικοί πολιτικοί άρχοντες και παράγοντες της νέας πολιτικής εξουσίας, πως για όλους αυτούς «έχει ο καιρός γυρίσματα»! Ας μην ξεχνάνε, πως οι αλλαγές συμβαίνουν συνεχώς! Όπως ο καιρός έχει μεταβολές, έτσι και η ίδια η πολιτική ζωή, υπόκειται σε συνεχείς μεταβολές και οι οποίες ενίοτε, μάλιστα, είναι κι απρόβλεπτες!
