Όσα πρέπει να γνωρίζετε για την δυσκοιλιότητα

Γράφει ο Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Γιώργος Γαζής.

Η δυσκοιλιότητα είναι η συχνότερη διαταραχή του πεπτικού συστήματος και αφορά αλλαγές της συνηθισμένης λειτουργίας του εντέρου του κάθε ανθρώπου. Εκτιμάται ότι σχεδόν το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από χρόνια δυσκοιλιότητα, ειδικότερα οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι, ενώ ακόμα και η πλειοψηφία των υγιών ανθρώπων (85%) αναφέρουν ότι ταλαιπωρούνται από δυσκοιλιότητα τουλάχιστον μια φορά κάθε τρίμηνο.

Επειδή κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και περιγράφει διαφορετικά το φαινόμενο της δυσκοιλιότητας έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένα κριτήρια (κριτήρια Ρώμης ΙΙΙ, 2006) για την διάγνωσή της. Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν:

• Συχνότητα κενώσεων λιγότερο από τρεις φορές ανά εβδομάδα
• Σκληρά κόπρανα ή σε σχήμα σβώλου τουλάχιστον στο 25% των κενώσεων
• Έντονο σφίξιμο κατά τη διάρκεια τουλάχιστον του 25% των κενώσεων
• Αίσθημα ατελούς κένωσης σε τουλάχιστον 25% των κενώσεων
• Αίσθημα κωλύματος σε τουλάχιστον 25% των κενώσεων
• Χρήση διάφορων χειρισμών για τη διευκόλυνση της κένωσης (π.χ. μασάζ στην κοιλιακή χώρα) σε τουλάχιστον 25% των κενώσεων

Η ύπαρξη 2 ή και περισσότερων από τα παραπάνω κριτήρια υποδεικνύουν τη ύπαρξη δυσκοιλιότητας.

Οι κύριες αιτίες εμφάνισης δυσκοιλιότητας περιλαμβάνουν:

• Διατροφή φτωχή σε φυτικές ίνες
• Την καθυστερημένη ανταπόκριση στο αίσθημα κένωσης
• Απότομη απώλεια βάρους
• Ολιγοθερμιδική δίαιτα
• Μη επαρκής κατανάλωση υγρών
• Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας
• Αλλαγή περιβάλλοντος ή ρουτίνας, π.χ. διακοπές, ξένο σπίτι κ.α.
• Εγκυμοσύνη, λόγο των ορμονικών αλλαγών
• Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων γαλακτοκομικών προϊόντων
• Παρενέργειες φαρμάκων, όπως: παυσίπονα, αντικαταθλιπτικά, αντί-υπερτασικά, καρδιολογικά, συμπληρώματα ασβεστίου και σιδήρου κ.α.
• Κατάχρηση καθαρτικών φαρμάκων
• Διάφορες παθολογικές καταστάσεις, όπως: η δυσλειτουργία του θυρεοειδούς αδένα (κυρίως ο υποθυρεοειδισμός), το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ο σακχαρώδης διαβήτης, η κατάθλιψη, η νόσος του Parkinson, ο καρκίνος του παχέος εντέρου, το στρες, κακώσεις τις σπονδυλικής στήλης κ.α.

Αν και η δυσκοιλιότητα δεν αποτελεί άμεσο παράγοντα κινδύνου για τη ζωή του ασθενούς επηρεάζει δραματικά την ποιότητα ζωής του μέσω των επιπλοκών της, οι οποίες περιλαμβάνουν:

• Πόνο στην κοιλιακή χώρα και αίσθημα δυσφορίας (πρήξιμο)
• Απώλεια βάρους και αίσθημα κόπωσης
• Αιμορραγία κατά την κένωση ή μετά από αυτή
• Πυρετός και έμετος

Οι επιπλοκές της χρόνιας δυσκοιλιότητας περιλαμβάνουν επίσης:

• Δημιουργία αιμορροΐδων ή επιδείνωση αυτών
• Δημιουργία εκκολπωμάτων
• Ραγάδες δακτυλίου
• Πρόπτωση ορθού
• Δημιουργία και ενσφήνωση κοπρολίθων (εκδήλωση συμπτωμάτων όπως η ναυτία, ο έμετος, η επίσχεση ούρων, η διάτρηση εντέρου).

Για τους παραπάνω λόγους όταν η δυσκοιλιότητα επιμένει πρέπει να αναζητήσουμε ιατρική βοήθεια.

Αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας

Η αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας περιλαμβάνει τη συντηρητική παρέμβαση και τη φαρμακευτική παρέμβαση. Η συντηρητική παρέμβαση αποτελεί την αρχική προσέγγιση στην θεραπεία της δυσκοιλιότητας και περιλαμβάνει την εξασφάλιση επαρκούς πρόσληψης φυτικών ινών, υγρών και άσκησης.

Η φαρμακευτική παρέμβαση περιλαμβάνει τη χρήση υπακτικών φαρμάκων και χρησιμοποιείτε σε περίπτωση που ο ασθενής είτε δεν ανταποκρίνεται στην συντηρητική παρέμβαση είτε αρνείται να αλλάξει τις συνήθειές και τον τρόπο ζωής του.

Τα υπακτικά φάρμακα, ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους, διακρίνονται στα:

• Αυξάνοντα τον όγκο των κοπράνων. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται διάφοροι φυσικοί ή συνθετικοί πολυσακχαρίτες. Θεωρούνται τα αθωότερα γιατί διεγείρουν την κινητικότητα του εντέρου με τον αυξημένο όγκο κοπράνων. Προτιμώνται για την αντιμετώπιση της απλής δυσκοιλιότητας, π.χ. στην εγκυμοσύνη. δρουν εντός 12 – 24 ωρών μετά τη λήψη τους.
• Μαλακτικά των κοπράνων. Κύριος εκπρόσωπος της κατηγορίας αυτής είναι η παραφίνη ή παραφινέλαιο, η οποία επαλείφει τα κόπρανα στο έντερο εμποδίζοντας την απορρόφηση του νερού. Έτσι η αύξηση του όγκου των κοπράνων από την κατακράτηση νερού και η αύξηση της γλοιότητάς τους διευκολύνουν την αφόδευση. Δρουν εντός 6 – 8 ωρών μετά την λήψη τους.
• Διεγείροντα την εντερική κινητικότητα, τα οποία διεγείρουν την κίνηση του παχέος εντέρου και μειώνουν την απορρόφηση ύδατος και ηλεκτρολυτών. Ο χρόνος δράσης τους ποικίλλει.
• Αλατούχα και ωσμωτικός δρώντα. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα άλατα μαγνησίου, διάφορα τρυγικά άλατα και ορισμένοι ημισυνθετικοί πολυσακχαρίτες. Χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις που απαιτείται ταχεία κένωση του εντέρου για διαγνωστικούς ή θεραπευτικούς λόγους. Δρουν εντός 2 – 4 ωρών. Η γλυκερίνη, με ωσμωτική κυρίως δράση, χορηγούμενη με τη μορφή υπόθετου προκαλεί κένωση του εντέρου εντός μισής περίπου ώρας.

Η συντηρητική παρέμβαση περιλαμβάνει:

• Την εξασφάλιση επαρκούς πρόσληψης διαλυτών και αδιάλυτων φυτικών ινών. Η χαρακτηριστικότερη ιδιότητα των φυτικών ινών είναι ότι λόγο της σύστασής τους δεν πέπτονται και δεν απορροφούνται από το γαστρεντερικό σύστημα του ανθρώπου σχηματίζοντας πλέγματα με άλλα συστατικά των τροφών. Έτσι αυξάνουν τη ρευστότητα, τον όγκο, τη συχνότητα και το ρυθμό διέλευσης των κοπράνων στο παχύ έντερο.

Η συνιστώμενη πρόσληψη φυτικών ινών είναι 25gr/ημέρα για τις γυναίκες και 38gr/ημέρα για τους άνδρες. Πρόσληψη μεγαλύτερη των 50gr/ημέρα δεν συνίσταται για δεν προσφέρει επιπλέον όφελος και μπορεί να προκαλέσει αυξημένη κοιλιακή διάταση και μετεωρισμό.

Στην αρχή μια δίαιτας υψηλής σε φυτικές ίνες μπορεί να υπάρξουν παρενέργειες, όπως αυξημένος μετεωρισμός, βορβορυγμός (γουργούρισμα κοιλιάς λόγο μετατόπισης αερίων), κοιλιακές κράμπες και διάρροια. Τα συμπτώματα αυτά μειώνονται 4 – 5 μέρες μετά την έναρξη της δίαιτας. Σε άτομα με στενώσεις του γαστρεντερικού σωλήνα ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου η αύξηση των φυτικών ινών στη διατροφή θα πρέπει να γίνεται αργά και σταδιακά, ώστε να φτάσει την συνιστώμενη πρόσληψη σε διάστημα ενός μήνα.

• Την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Η άσκηση συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση της εντερικής κινητικότητας βοηθώντας στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και τη μείωση του πρηξίματος. 30 με 45 λεπτά περπάτημα μπορούν να κάνουν θαύματα στο πεπτικό σύστημα.
• Την αύξηση της πρόσληψη υγρών σε τουλάχιστον 2 λίτρα/ημέρα (8 ποτήρια). Η αφυδάτωση οδηγεί στην ταχύτερη απορρόφηση νερού από το έντερο σκληραίνοντας τα κόπρανα και δυσκολεύοντας την διέλευσή τους στον εντερικό αυλό.

Οδηγίες για την αύξηση πρόσληψης φυτικών ινών

• Αυξήστε την κατανάλωση προϊόντων ολικής άλεσης ή βρώμης, π.χ. δημητριακά πρωινού, ψωμί και μακαρόνια ολικής άλεσης, ρύζι αναποφλοίωτο κ.α.
• Αυξήστε την κατανάλωση φρούτων μαζί με τον φλοιό
• Αυξήστε την κατανάλωση λαχανικών και οσπρίων
• Αυξήστε την κατανάλωση ανάλατων ξηρών καρπών
• Καταναλώστε τουλάχιστον 2 λίτρα υγρών/ημέρα (8 ποτήρια)

Τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες

Γενικές συμβουλές για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας

• Ανταποκρινόμαστε άμεσα όταν μας καλεί η φύση. Όσο καθυστερούμε να πάμε τουαλέτα τόσο περισσότερο σκληραίνουν τα κόπρανα λόγο της απορρόφησης του νερού από το έντερο.
• Δεν παραλείπουμε το πρωινό γεύμα. Έχει φανεί ότι η κατανάλωση πρωινού γεύματος βοηθά στην κινητικότητα του εντέρου.
• Καταναλώνουμε αρκετά υγρά.
• Ασκούμαστε τακτικά. Αν κάνουμε καθιστική δουλειά σηκωνόμαστε ανά τακτά χρονικά διαστήματα και κινούμαστε λίγο.
• Αυξάνουμε την κατανάλωση προϊόντων πλούσιων σε φυτικές ίνες και αποφεύγουμε τα μη ραφιναρισμένα δημητριακά, τα επεξεργασμένα προϊόντα, τρόφιμα πλούσια σε λίπος και ζάχαρη και τα πολλά γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά.
• Καταναλώνουμε τα φρούτα με το φλοιό τους και αποφεύγουμε τους χυμούς οι οποίοι δεν έχουν πολλές φυτικές ίνες.
• Χρησιμοποιείστε μικρές ποσότητες ωμού ελαιολάδου, το οποίο μπορεί εν μέρει να ανακουφίσει από την δυσκοιλιότητα.
• Καταναλώστε την πατάτα μαζί με τον φλοιό, ειδικότερα την γλυκοπατάτα.
• Συνοδέψτε όλα τα γεύματα με λαχανικά.
• Καταναλώστε μέλι, τα πρεβιοτικά συστατικά του βοηθούν στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.
• Αυξήστε την κατανάλωση προϊόντων με προβιοτικά, όπως το γιαούρτι και το ξινόγαλο.
• Χρησιμοποιείστε κάπαρη στην μαγειρική. Μιάμιση κουταλιά κάπαρη περιέχει 1 γραμμάριο φυτικών ινών.
• Χρησιμοποιείστε βασιλικό και μάραθο. Τα φλαβονοειδή τους και τα αιθέρια έλαια φαίνεται να ενεργοποιούν την κινητικότητα του εντέρου.

Μύθοι γύρω από την δυσκοιλιότητα

• Πρέπει να ενεργούμαστε κάθε μέρα, αλλιώς έχουμε δυσκοιλιότητα. Μύθος, ο φυσιολογικός ρυθμός κένωσης διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και δεν είναι απαραίτητα καθημερινώς, αλλά τουλάχιστον 3 φορές/εβδομάδα.
• Η καθυστέρηση κένωσης λόγο δυσκοιλιότητας δημιουργεί τοξίνες και προβλήματα υγείας. Μύθος, δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο.
• Το ότι έχω δυσκοιλιότητα σημαίνει απλά ότι χρειάζομαι περισσότερες ίνες στη διατροφή μου. Όχι απαραίτητα, η δυσκοιλιότητα (ειδικότερα η χρόνια) μπορεί να οφείλεται σε υποθυρεοειδισμό, σε σακχαρώδη διαβήτη κ.α.
• Τα γαλακτοκομικά προκαλούν δυσκοιλιότητα. Πράγματι δημιουργούν προβλήματα σε ανθρώπους με δυσανεξία στη λακτόζη, στους υπόλοιπους ανθρώπους είναι σπάνιο ή μόνο εξαιτίας υπερβολικής κατανάλωσης.
• Ο καφές βοηθά κατά της δυσκοιλιότητας. Πράγματι η καφεΐνη συμβάλει στην κινητικότητα του εντέρου, αλλά επίσης σκληραίνει τα κόπρανα λόγο της διουρητικής της δράσης. Το ίδιο συμβαίνει και με το αλκοόλ, το τσάι και τα αναψυκτικά. Δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση.
• Αν καταπιώ τσίχλα μπορεί να φρακάρει το έντερο. Είναι εξαιρετικά σπάνιο και συμβαίνει συνήθως σε μικρά παιδιά, και μόνο αν καταπιούν πάρα πολλές σε μικρό χρονικό διάστημα.
• Η χρήση καθαρτικών είναι η καλύτερη λύση. Δυστυχώς είναι η ευκολότερη και όχι η καλύτερη λύση, γιατί όπως όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα μπορεί να έχουν παρενέργειες. Επιπλέον η κατάχρηση καθαρτικών καθιστά τον οργανισμό ανθεκτικό σε αυτά και δεν δρουν.

Γαζής Π. Γιώργος Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Πεφανερωμένης 9 Λευκάδα, τηλ. 2645022822, 694437386