Το πεπτικό έλκος είναι μία χρόνια πάθηση του πεπτικού συστήματος που προκαλείτε από την διάβρωση του βλεννογόνου του στομάχου ή του πρώτου τμήματος του λεπτού εντέρου, του δωδεκαδάκτυλου, από τα ίδια τα γαστρικά υγρά του στομάχου. Είναι μια κοινή πάθηση αναγνωρισμένη ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη και αφορά περίπου το 10%του πληθυσμού, δηλαδή ένας στους δέκα θα αναπτύξει κάποια στιγμή στη ζωή του πεπτικό έλκος, με τους άντρες να το εμφανίζουν συχνότερα. Το έλκος του δωδεκαδακτύλου είναι πέντε φορές συχνότερο από αυτό του στομάχου και εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα ηλικίας 30-55 ετών, ενώ το έλκος στομάχου σε άτομα ηλικίας 55-70.
Οι κυριότερες αιτίες που προκαλούν πεπτικό έλκος είναι:
- Η επιμόλυνση με το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter Pylori). Συσχετίζεται κυρίως με το έλκοςτου δωδεκαδακτύλου (ανευρίσκεται στο 95% των ασθενών). Στις αναπτυσσόμενες χώρες η επίπτωση της μόλυνσης είναι 80-90%, ενώ στις ανεπτυγμένες χώρες αυξάνεται με την ηλικία και φτάνει το 50-60% στην ηλικία των 70 ετών. Ο τρόπος μετάδοσής του δεν έχει διευκρινιστεί επακριβώς. Η προσκόλληση του μικροοργανισμού στο βλεννογόνο του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου, σε συνδυασμό με τα τοξικά προϊόντα που παράγει, προκαλούν το έλκος. Ο ένας στους 6 ασθενείς που θα μολυνθούν με το ελικοβακτηρίδιο θα αναπτύξει έλκος του δωδεκαδακτύλου.
- Η εκτενής χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (Μ.Σ.Α.Φ.), όπως: το ακετυλοσαλικυλικό οξύ (η γνωστή ασπιρίνη), η κορτιζόνη, η ιβουπροφαίνη, και άλλες αναλγητικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται για την ανακούφιση του πόνου της αρθρίτιδας και των οστών.
- Καταστάσεις που οδηγούν στην αύξηση της έκκρισης οξέος από το στομάχι, όπως στο σύνδρομο Zollinger-Ellison.
- Το κάπνισμα.
- Η κατάχρηση αλκοόλ.
- Η κληρονομική προδιάθεση.
- Το στρες.
- Άτομα με ομάδα αίματος Ο έχουν επίσης μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης πεπτικού έλκους.
Συμπτώματα πεπτικού έλκους:
- Κοιλιακός πόνος, ο οποίος έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
- Εντοπίζεται στο άνω μέρος της κοιλιακής χώρας κάτω από το οστό του στέρνου, είναι οξύς και έχει αίσθηση καψίματος.
- Εμφανίζεται μετά από μεγάλα γεύματα ή έως και 2 ώρες μετά.
- Επιδεινώνεται τη νύχτα ή νωρίς το πρωί ή όταν παραλείπονται γεύματα.
- Ανακουφίζεται με τη λήψη τροφής.
- Ανακουφίζεται με τη λήψη αντιόξινων φαρμάκων.
- Απώλεια όρεξης και σωματικού βάρους.
- Κοιλιακό φούσκωμα και αίσθηση πληρότητας.
- Δυσπεψία.
- Υπερβολική έκκριση σάλιου.
- Έμετος ή ναυτία.
- Αιματέμεση (αιματηρός έμετος)
- Μαύρα, πολτώδη, δύσοσμα κόπρανα (μέλαινα κένωση) λόγο γαστρορραγίας.
- Αναιμία.
Οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν περιοδικότητα του φαινομένου με περιόδους ελεύθερες συμπτωμάτων.
Οι επιπλοκές του πεπτικού έλκους είναι:
- Η γαστρορραγία. Είναι η πιο συχνή επιπλοκή και παρουσιάζεται στο 10-20% των ασθενών. Η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι απειλητική για την ζωή του ασθενούς, λόγω της ραγδαίας πτώσης του αιματοκρίτη, της πίεσης του αίματος και της αιμάτωσης των οργάνων.
- Η διάτρηση, δηλαδή η δημιουργία οπής του τοιχώματος του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου στο σημείο του έλκους. Παρουσιάζεται στο 5-10% των ασθενών και είναι μια επικίνδυνη επιπλοκή η οποία μπορεί να οδηγήσει σε περιτονίτιδα. Χαρακτηρίζεται από έντονο διάχυτο κοιλιακό πόνο που επιδεινώνεται με την κίνηση και την σύσπαση του κοιλιακού τοιχώματος. Το διατιτραίνον έλκος είναι μια μορφή συγκαλυμμένης διάτρησης, στην οποία το έλκος διεισδύει σε γειτονικό όργανο, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη βλάβης στο όργανο αυτό (π.χ. πάγκρεας, ήπαρ).
- Η απόφραξη της πυλωρικής εξόδου (πυλωρική στένωση). Είναι μια σπάνια επιπλοκή και εμφανίζεται στο 2% των ασθενών. Το έλκος στην περιοχή του πυλωρού (το τελευταίο τμήμα του στομάχου όπου ενώνεται με το δωδεκαδάκτυλο) προκαλεί πάχυνση του τοιχώματος εμποδίζοντας την κένωση του στομάχου. Οι επιπλοκές της πυλωρικής στένωσης περιλαμβάνουν κοιλιακό πόνο λόγω διάτασης του στομάχου, έμετο, απώλεια βάρους και άλλες μεταβολικές διαταραχές.
Διάγνωση της νόσου
Η διάγνωση πρέπει να γίνεται μόνο από γιατρό, γιατί οι ενοχλήσεις μπορεί να υποκρύπτουν άλλη νόσος. Η διάγνωση μπορεί να περιλαμβάνει:
- Εντοπισμό φαρμάκων που μπορεί να λαμβάνει ο ασθενής και προδιαθέτουν για την εμφάνιση πεπτικού έλκους.
- Γαστροσκόπηση.
- Ακτινογραφία στομάχου και δωδεκαδακτύλου.
- Ανάλυση κοπράνων.
- Ανάλυση γαστρικού υγρού.
- Γενική αίματος
- Βιοψία.
Αντιμετώπιση
Η θεραπευτική αντιμετώπιση του πεπτικού έλκους περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, η οποία στοχεύει:
- Στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.
- Την επούλωση του έλκους.
- Την μείωση της παραγωγής γαστρικού οξέος.
- Την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού.
- Την βελτίωση των αμυντικών ικανοτήτων του βλεννογόνου του στομάχου.
- Την πρόληψη των επιπλοκών.
- Την μείωση ή εξάλειψη των υποτροπών του έλκους.
Σε περίπτωση επιπλοκών, όπως η διάτρηση, ή υποτροπιαζουσών καταστάσεων ακολουθείται χειρουργική αντιμετώπιση.
Η διατροφή στο πεπτικό έλκος
Η κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων και μια δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες και φτωχή σε ζωικό λίπος προστατεύει κατά της εμφάνισης του πεπτικού έλκους. Η κατανάλωση μπρόκολου προστατεύει ιδιαίτερα κατά της εμφάνισης του έλκους επειδή περιέχει την ουσία σουλφοραφάνη η οποία δρα ως αντιβιοτικό κατά της ανάπτυξης του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού.
Σε περίπτωση πεπτικού έλκους πρέπει να αποφεύγονται:
- Τα πολύ λιπαρά τρόφιμα ή γεύματα, όπως:
- Παχιά κρέατα, αλλαντικά και πέτσες.
- Λιπαρά τυριά.
- Κρόκοι αυγών.
- Βούτυρο, έλαια (επιτρέπεται μέτρια κατανάλωση), κρέμες γάλακτος, μαγιονέζες, φυστικοβούτυρο, ταχίνι, κ.α.
- Πατατάκια, γαριδάκια, σοκολάτες, γλυκά με πολύ βούτυρο κ.α.
- Ξηροί καρποί και σπόροι.
- Τηγανιτά φαγητά.
- Φαγητά με βαριές σάλτσες, μπεσαμέλ και κρέμα γάλακτος.
- Fast food, όπως πιτσα, μπέργκερς, πίτες κ.α.
- Τα όξινα τρόφιμα:
- Τα καρυκεύματα και μπαχαρικά, ιδίως τα καυτερά:
- Η καφεΐνη:
- Πορτοκάλια, μανταρίνια, σαγκουίνι, γκρέιπφρουτ, λεμόνια κ.α.
- Χυμοί εσπεριδοειδών.
- Γιαούρτι 0% και ξινόγαλο.
- Ακτινίδια.
- Κυδώνια.
- Ντομάτες, ιδίως οι άγουρες.
- Πιπεριές, ιδίως οι καυτερές.
- Σκόρδο και κρεμμύδι, ιδίως ωμά.
- Πιπέρι (άσπρο, κόκκινο, μαύρο).
- Μπούκοβο.
- Ταμπάσκο.
- Μουστάρδα.
- Δυόσμος και μέντα.
- Καφές.
- Ανθρακούχα αναψυκτικά.
- Πράσινο τσάι.
- Κακάο.
- Αφεψήματα από διάφορα βότανα, με εξαίρεση το χαμομήλι.
Αλλαγές στις γευματικές συνήθειες:
- Αποφύγετε την πολύωρη νηστεία. Μην μένετε νηστικοί για περισσότερο από 3 ώρες, διότι το στομάχι εκκρίνει γαστρικά υγρά τα οποία επιδεινώνουν το έλκος,
- Προτιμάτε τη στέρεα τροφή από την υγρή, π.χ. φρούτο αντί χυμό.
- Τρώτε αργά. Το κάθε κυρίως γεύμα πρέπει να διαρκεί τουλάχιστον 20 λεπτά.
- Αποφύγετε τα μεγάλα σε όγκο γεύματα. Καταναλώνετε μικρότερα και συχνότερα γεύματα.
- Αποφύγετε τα μη ισορροπημένα γεύματα και ιδίως την υπερκατανάλωση πρωτεϊνών. Συνδυάζετε πάντα στα γεύματά σας ένα πρωτεΐνούχο μέρος (κρέας, κοτόπουλο, ψάρι, τυρί) και ένα αμυλούχο μέρος (ρύζι, ζυμαρικά, πατάτες κ.λπ.).
- Αποφύγετε την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων υγρών μαζί με το φαγητό. Πίνετε άφθονα υγρά κατά τη διάρκεια της μέρας αλλά έως μισό ποτήρι με κάθε γεύμα. Αποφύγετε επίσης τις μεγάλες ποσότητες στις σούπες.
- Καταναλώστε γάλα χαμηλό σε λιπαρά, προτιμείστε το κατσικίσιο.
- Αποφύγετε την κατάκλιση 2-3 ώρες μετά το γεύμα.
- Αποφύγετε την χρήση αλατιού στο μαγείρεμα.
- Αποφύγετε τα όσπρια και τα ωμά λαχανικά, ειδικότερα σε φάση έξαρσης.
- Αποφύγετε τα τρόφιμα που προκαλούν αέρια, όπως μπρόκολο, κουνουπίδι και λάχανο.
- Αυξήστε την κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες.
- Αυξήστε την πρόσληψη ω3 και ω6 λιπαρών οξέων (ψάρι 2 φορές/εβδομάδα).
- Αποφύγετε την έντονη άσκηση 2-3 ώρες μετά το γεύμα.
- Αποφύγετε την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, ειδικότερα σε φάση έξαρσης.
- Τα βότανα αλθαία καθώς και η ρίζα και τα φύλλα σύμφυτου φαίνεται να βοηθούν κατά του πεπτικού έλκους.
Στην έξαρση των συμπτωμάτων, είναι ιδιαίτερα ανακουφιστική η άμεση πρόσληψη τροφής, έστω και μικρού γεύματος. Παλαιότερα συνιστούνταν η κατανάλωση γάλακτος, το οποίο είναι αλκαλικό τρόφιμο και θεωρείται εξισορροπητικό της οξύτητας του πεπτικού περιεχομένου, ωστόσο η κατανάλωση γάλακτος προκαλεί αύξηση της γαστρικής έκκρισης για 2-3 ώρες μετά την κατανάλωσή του και παρατείνει το πρόβλημα, για αυτό καλό θα είναι να αποφεύγεται ως μέτρο ανακούφισης της καούρας.
Γαζής Π. Γιώργος Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Πεφανερωμένης 9 Λευκάδα, τηλ. 2645022822, 694437386
