Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (Σ.Ε.Ε.)

Γράφει ο Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Γιώργος Γαζής.

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ή σπαστική κολίτιδα αποτελεί μια από τις συχνότερες διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος και αφορά το 10 με 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ οι γυναίκες φαίνεται να προσβάλλονται με μεγαλύτερη συχνότητα από τους άντρες.  Είναι ένα λειτουργικό σύνδρομο του εντέρου, το οποίο δε σχετίζεται με ανατομικά και παθολογικά προβλήματα, και παρόλο που δεν αποτελεί κίνδυνο για τη ζωή του ασθενούς επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα της ζωής του. Είναι ένα χρόνιο νόσημα και δυστυχώς μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί μια οριστική θεραπεία.

Τα συμπτώματα του Σ.Ε.Ε. εμφανίζονται συνήθως στην εφηβική ηλικία και στην πρώτη ενήλικη ζωή και χαρακτηρίζονται από:

• Κοιλιακό άλγος ή δυσφορία. Ο πόνος έχει συχνά χαρακτήρα κολικού και μπορεί είτε να είναι διάχυτος στην κοιλιακή χώρα, είτε να εντοπίζεται σε συγκεκριμένη περιοχή της κοιλιάς. Η πλειοψηφία των ασθενών αναφέρει ότι ο πόνος μειώνεται μετά την αφόδευση.
• Διάρροια ή δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές μεταξύ διάρροιας και δυσκοιλιότητας, ενώ οι κενώσεις έχουν χαρακτηριστικά μικρό όγκο είτε πρόκειται για διάρροια είτε για δυσκοιλιότητα.
• Φούσκωμα ή μετεωρισμό της κοιλιάς, ιδιαίτερα μετά το φαγητό.
• Αυξημένη παραγωγή αερίων, τα οποία αποβάλλονται είτε από το ορθό είτε μέσω ρεψίματος.
• Αίσθημα ταχείας πλήρωσης του στομάχου.
• Αίσθημα ατελούς κένωσης του εντέρου που οδηγεί σε επανειλημμένες προσπάθειες για αφόδευση, συνήθως χωρίς αποτέλεσμα.
• Αποβολή βλέννας με τα κόπρανα.
• Αίσθημα ναυτίας.

Παρόλο που κάθε ασθενής μπορεί να παρουσιάζει διαφορετικά συμπτώματα χαρακτηριστικό γνώρισμα της νόσου αποτελεί η σταθερότητα των ενοχλήσεων κατά την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα  ένας ασθενής ο οποίος κατά τη διάρκεια των παροξυσμών της νόσου αναφέρει πόνο στο δεξιό κοιλιακό τοίχωμα είναι απίθανο  μετά από μερικά χρόνια να παρουσιάσει ενοχλήσεις σε διαφορετικό σημείο.

Συμπτώματα που αποκλείουν το Σ.Ε.Ε. και χρήζουν περεταίρω διερεύνησης είναι:

• Η επιδείνωση των προϋπαρχόντων συμπτωμάτων.
• Η μεταβολή στον τύπο των ενοχλημάτων.
• Η αποβολή αίματος με τα κόπρανα.
• Οι συχνές νυκτερινές αφυπνίσεις λόγω πόνου ή διάρροιας.
• Η απώλεια βάρους.
• Η ύπαρξη πυρετού.

Ο εντοπισμός του Σ.Ε.Ε.

Η διάγνωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου γίνεται βάση συγκεκριμένων κριτηρίων αφού πρώτα αποκλειστεί από κατάλληλο ιατρό η ύπαρξη άλλων παθολογικών καταστάσεων , τα συμπτώματα των οποίων μπορούν να υποδυθούν το Σ.Ε.Ε., όπως :

• Η κοιλιοκάκη
• Η δυσανεξία στη λακτόζη
• Οι ιδιόπαθης φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου
• Διάφορες παρασιτικές λοιμώξεις

Τα κριτήρια διάγνωσης του Σ.Ε.Ε. (κριτήρια Ρώμης III) περιλαμβάνουν:

1. Πόνο ή ενοχλήσεις στην κοιλιά για τουλάχιστον 12 εβδομάδες σε χρονικό διάστημα ενός έτους. Οι 12 εβδομάδες δεν είναι υποχρεωτικό να είναι συνεχόμενες.
2. Ο πόνος ή οι ενοχλήσεις στην κοιλιά πρέπει να έχουν 2 από τα ακόλουθα 3 χαρακτηριστικά:

• Ανακουφίζονται μετά την αφόδευση.
• Όταν αρχίζουν παρατηρείται και αλλαγή στη συχνότητα των κενώσεων.
• Όταν αρχίζουν παρατηρείται και αλλαγή στη μορφολογία των κοπράνων.

Η συσχέτιση της έξαρσης των συμπτωμάτων με ψυχοσωματικά γεγονότα, όπως άγχους ή κατάθλιψης, ενισχύουν την διάγνωση του Σ.Ε.Ε.

Αιτίες έξαρσης των συμπτωμάτων του Σ.Ε.Ε

• Άγχος, στρες και κατάθλιψη. Το στρες φαίνεται να είναι ο σημαντικότερος παράγοντας έξαρσης της νόσου.
• Κακή διατροφή.
• Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας.
• Η έμμηνος ρύση στις γυναίκες.

Αντιμετώπιση του Σ.Ε.Ε.

Όπως προαναφέρθηκε το Σ.Ε.Ε. είναι μια χρόνια νόσος για την οποία δεν υπάρχει ακόμα θεραπεία. Ο κύριος στόχος των παρεμβάσεων  έγκειται στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του ασθενούς και περιλαμβάνει:

• Φαρμακευτική αγωγή
• Αλλαγές στον τρόπο ζωής
• Αλλαγές στην διατροφή

Φαρμακευτική αγωγή

Η φαρμακευτική αγωγή έχει μικρή θεραπευτική αξία, η οποία περιορίζεται ακόμα περισσότερο λόγο των πιθανών  ανεπιθύμητων παρενεργειών των φαρμάκων. Περιστασιακά χρησιμοποιούνται:

• Αντιδιαρροϊκά φάρμακα, όταν το κύριο σύμπτωμα της νόσου είναι η διάρροια.
• Υπακτικά φάρμακα, τα οποία χρησιμοποιούνται στην περίπτωση έντονης δυσκοιλιότητας η οποία επιμένει παρά την αύξηση πρόσληψης φυτικών ινών.
• Σπασμολυτικά φάρμακα, τα οποία χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση του κοιλιακού πόνου που προκαλεί ο σπασμός του εντέρου.
• Αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα, τα οποία χορηγούνται στις περιπτώσεις όπου η συμπτωματολογία σχετίζεται με προφανή συναισθηματική διαταραχή.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής περιλαμβάνουν την αποφυγή του καπνίσματος, τον περιορισμό της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών και αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, ειδικά για όσους έχουν καθιστική ζωή.  Έχει αποδειχτεί ότι η άσκηση συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του Σ.Ε.Ε. Αυξάνει την κινητικότητα του εντέρου βοηθώντας στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και την μείωση του στρες, το οποίο επιδεινώνει τα εντερικά προβλήματα. Επίσης αυξάνει την πίεση στους κοιλιακούς μυς, η οποία αυξάνει την κινητικότητα του εντέρου ανακουφίζοντας από αέρια, τυμπανισμούς και δυσφορία.

Διατροφική αντιμετώπιση

Η διατροφική παρέμβαση εστιάζει κυρίως στον εντοπισμό και απομάκρυνση των τροφίμων τα οποία φαίνεται ότι επιδεινώνουν τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου όταν η νόσος είναι σε έξαρση. Επειδή κάθε ασθενής  μπορεί να επηρεάζεται από διαφορετικά τρόφιμα συνίσταται η διατήρηση ενός ημερολογίου τροφίμων, όπου θα καταγράφονται λεπτομερώς όλα τα τρόφιμα και ροφήματα που καταναλώνονται καθώς και τα πιθανά συμπτώματα που θα εκδηλωθούν, ώστε να εντοπιστούν τα ένοχα τρόφιμα και να αποκλειστούν από τη διατροφή του, ιδιαίτερα στην φάση έξαρσης της νόσου. Σε φάση ύφεσης μπορούν να επανενταχτούν σταδιακά, παρακολουθώντας πάντα για πιθανά συμπτώματα.

Οι γενικές διατροφικές οδηγίες για την φάση έξαρσης της νόσου περιλαμβάνουν:

• Την αποφυγή των λιπαρών φαγητών. Τα τηγανιτά και τα βαριά λιπαρά φαγητά μπορούν να οδηγήσουν στην έξαρση των συμπτωμάτων του Σ.Ε.Ε.
• Αποφυγή κατανάλωσης οσπρίων, πράσινων λαχανικών, κρεμμυδιού και εσπεριδοειδών.
• Αποφυγή κατανάλωσης περισσότερων από 3 φρούτα την ημέρα.
• Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών συνίσταται να γίνεται μέχρι το απόγευμα.
• Μείωση κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και προτίμηση κατανάλωσης άπαχων κρεάτων όπως ψάρι, κοτόπουλο, γαλοπούλα και κουνέλι, κατά προτίμηση ψητά στη σχάρα ή στον φούρνο ή βραστά ή στον ατμό.
• Αποφυγή της λακτόζη. Ένα μεγάλο μέρος των ασθενών με Σ.Ε.Ε. παρουσιάζει συμπτώματα παρόμοια με αυτά της δυσανεξίας στην λακτόζη, όπως τυμπανισμό, αέρια και διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Επιλέξτε γάλα χωρίς λακτόζη ή γάλα αμυγδάλου ή σόγιας. Τα τυριά και το γιαούρτι λόγο της ζύμωσης που έχουν υποστεί έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λακτόζη και συνήθως δεν δημιουργούν προβλήματα. Εναλλακτικά καταναλώστε γιαούρτι ή τυρί σόγιας.
• Οι συστάσεις για την πρόσληψη φυτικών ινών εξαρτώνται από τα συμπτώματα της νόσου. Όταν το κύριο σύμπτωμα είναι η δυσκοιλιότητα συνίσταται η σταδιακή αύξηση της πρόσληψης φυτικών ινών, ενώ όταν το κύριο σύμπτωμα είναι η διάρροια συνίσταται η μείωση της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες. Οι φυτικές ίνες βρίσκονται στα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά ολικής άλεσης. Ορισμένοι ασθενείς παρουσιάζουν επιδείνωση των συμπτωμάτων του Σ.Ε.Ε. λόγο της αυξημένης παραγωγής αερίων από κάποιες φυτικές ίνες. Στην περίπτωση αυτή εναλλακτική λύση αποτελούν τα συμπληρώματα διατροφής φυτικών ινών.
• Αυξήστε την κατανάλωση υγρών στα 8 – 10 ποτήρια καθημερινώς. Βοηθά στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.
• Αποφύγετε τα καφεΐνούχα ροφήματα (καφές, τσάι κ.α.) και την σοκολάτα (περιέχει καφεΐνη). Η καφεΐνη μπορεί να προκαλέσει συσπάσεις του εντέρου και να οδηγήσει σε έξαρση των συμπτωμάτων της νόσου.
• Αποφυγή κατανάλωσης ανθρακούχων αναψυκτικών και τσιχλών, τα οποία αυξάνουν την παραγωγή αερίων και τον μετεωρισμό.
• Αύξηση κατανάλωσης προβιοτικών. Φαίνεται ότι τα προβιοτικά μειώνουν τις αρνητικές επιδράσεις του στρες στο έντερο, μειώνοντας την φλεγμονή, η οποία προκαλεί διάρροια και έντονους πόνους στην κοιλιά.

Μια νεότερη διατροφική προσέγγιση στην αντιμετώπιση των λειτουργικών διαταραχών του εντέρου, και επομένως και στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, εστιάζει στον περιορισμό των τροφίμων πλούσιων σε FODMAPs (fermentable Oligo-Di-Monosaccharides and Polyols ή ζυμώσιμοι ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες). Ασθενείς ευαίσθητοι στα FODMAPs παρουσιάζουν συμπτώματα διάρροιας, μετεωρισμού και κοιλιακού πόνου. Τα FODMAPs είναι  υδατάνθρακες που δεν πέπτονται  καλά  και μπορούν να υποστούν εύκολα ζύμωση από τα βακτήρια του εντερικού σωλήνα, ασκώντας  οσμωτική επίδραση, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το νερό στο έντερο, οδηγώντας σε παραγωγή αερίων, πόνο και ωσμωτική διάρροια.

Τα FODMAPs στα τρόφιμα είναι:

• Ο μονοσακχαρίτης φρουκτόζη, οποίος βρίσκεται στα: μήλα, αχλάδια, καρπούζι, χυμούς φρούτων, σταφίδες, μέλι, σιρόπι καλαμποκιού, σουκρόζη (κοινή ζάχαρη) κ.α.
• Ο δισακχαρίτης λακτόζη, ο οποίος βρίσκεται στο γάλα, στο τυρί, το βούτυρο, το γιαούρτι κ.α.
• Τα ολιγοσακχαρίδια πολυμερή της φρουκτόζης, τις φρουκτάνες, οι οποίες βρίσκονται: στα προϊόντα με γλουτένη (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη), το σκόρδο, το κρεμμύδι, αγκινάρα, τα σπαράγγια, το λάχανο, το μπρόκολο κ.α.
• Τα ολιγοσακχαρίδια πολυμερή της γαλακτόζης, τις γαλακτάνες, οι οποίες βρίσκονται στα όσπρια.
• Οι πολυόλες, οι οποίες βρίσκονται σε γλυκαντικές ύλες όπως η ισομαλτόζη, η μαννιτόλη, η ξυλιτόλη και η σορβιτόλη και φρούτα όπως το αβοκάντο, τα βερίκοκα, τα κεράσια, τα νεκταρίνια, τα ροδάκινα, τα δαμάσκηνα κ.α.

Ο σχεδιασμός ενός διαιτολογίου χωρίς  FODMAPs είναι μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία, ωστόσο φαίνεται να είναι αποτελεσματική στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του Σ.Ε.Ε. για την πλειοψηφία των ασθενών.

Γαζής Π. Γιώργος Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Πεφανερωμένης 9 Λευκάδα, τηλ. 2645022822, 694437386