Γράφει ο Μάρκος Νικητάκης
Ιστορικά
Η παράδοση των μαθητικών παρελάσεων είναι πολύ παλιά στη χώρα μας. Οι ρίζες της φθάνουν στον προπροηγούμενο αιώνα.
«Μετά την δοξολογίαν τα παρατεταγμένα σώματα παρήλασαν με την μουσικήν επικεφαλής δια της οδού Σταδίου. Ιδιαιτέραν αίσθησιν έκαμεν η πρώτην φοράν εφέτος γενομένη παρέλασις των μαθητών των νομαρχιακών σχολείων Αττικής κατά τετράδες βαινόντων με την ελληνικήν σημαίαν εμπρός. Οι μικροί μαθητές με κανονικότατον βάδισμα (…) έψαλλον πατριωτικά άσματα μεταδίδοντα παντού την συγκίνησιν και τον ενθουσιασμόν. Η παρέλασις εκείνη των χιλίων παιδίων έδωκε μίαν εξαιρετικήν ζωήν εις την εορτήν (…) Εύγε εις τον έχοντα την ωραίαν ιδέαν κ. Μιχαλόπουλον επιθεωρητήν των σχολείων.»
«ΕΜΠΡΟΣ» 26 Μαρτίου 1899
Στην Κέρκυρα οι μαθηταί όλων των σχολείων προσήλθον το πρωί εις την δοξολογίαν, ενώ την νύκτα εγένετο λαμπρά παρέλασις προ των Ανακτόρων και δια των κεντρικοτέρων οδών, των στρατιωτικών λαμπαδηφορούντων, των δε μαθητών του Γυμνασίου μετά ανηρτημένων ενετικών φανών τη συνοδεία της μουσικής Ρομποτή έψαλλον το εμπνευσμένο εμβατήριο Ήπειρος »
Από την εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» 26/3/1914
«Προ του Σταδίου είχε παραταχθή τάγμα του 1ου Συντάγματος και άνδρες της αστυνομίας πόλεων (…) Άλλα στρατιωτικά τμήματα είχον παραταχθή επί των μικρών οδών των αγουσών εις το Στάδιον (…) Μέχρι τις 10:30 είχε τελειώση η προσέλευσις των σχολείων, των προσκόπων, των μαθητριών, των Λυκείων, κτλ». Μετά την προσέλευση των επισήμων σχηματίστηκε εκκλησιαστική πομπή και τελέστηκε η δοξολογία. Ακολούθησε χορός. «Μετά τον χορόν επρόκειτο να παρελάσουν ενώπιον των επισήμων τα σχολεία (…) Το πλήθος που είχε συρρεύσει εντός του στίβου καθίστα αδύνατον την παρέλασιν».
«ΕΜΠΡΟΣ» 26 Μαρτίου 1926
Στα χνάρια του Ντούτσε και του Φύρερ
Για πρώτη φορά η μαθητική παρέλαση παίρνει χαρακτήρα επίσημο και συμπληρωματικό, ως προς τη στρατιωτική, από το 1936. Το Μάρτιο της χρονιάς αυτής παρελαύνουν τα σχολεία επικεφαλής της πομπής, μπροστά στον Μεταξά και τον Βασιλιά.
«Πρώτον παρήλασαν τα σχολεία, αι οργανώσεις, οι τροχιοδρομικοί, αντιπροσωπεία χωρικών Μακεδόνων με τας εθνικάς των ενδυμασίας, οι παλαιοί πολεμισταί …».
«Έθνος» 25.3.36
Ακολούθησε το στράτευμα. Ήταν μια πρώτη δοκιμή για τον επίδοξο δικτάτορα. Λίγους μήνες αργότερα, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ανάπτυξη της στρατιωτικής συνείδησης της νεολαίας και θα χρησιμοποιήσει γιορτές και παρελάσεις ως όργανα για την επίτευξη των σκοπών της. Το φασιστικό μοντέλο που θαύμαζε ο δικτάτορας προέβλεπε κάθετη στρατιωτική οργάνωση της νεολαίας και έδινε ιδιαίτερο βάρος στις «γυμναστικές επιδείξεις», στις «παρατάξεις», στις «παρελάσεις» και στις «λαμπαδηφορίες». Η ελληνική μίμηση δεν έφτασε βέβαια την εφιαλτική επιβλητικότητα των γιορτών που οργάνωνε ο Μουσολίνι ή ο Χίτλερ , αλλά ακολουθούσε πιστά τη συνταγή τους. Στο διάστημα αυτό, η προσοχή δόθηκε κυρίως στην οργάνωση της ΕΟΝ, και δια μέσου αυτής επιβάλλονταν στα σχολεία οι επιδιωκόμενοι καταναγκασμοί.
Ο ίδιος ο Μεταξάς σημειώνει στο Ημερολόγιό του στις 25 Μαρτίου 1938:
«Τι όνειρο ήταν χθες και σήμερα ! – Χθες στο πεδίον του Άρεως με την Εθνική Νεολαία. Το έργον μου! Έργον που ενίκησε μέσα σε τόσες αντιδράσεις! Σχεδόν 18 χιλιάδες παιδιά από Αθήνας και Πειραιά, περίχωρα και από πολλές επαρχίες. Φάλαγξ « Ι. Μεταξά » Πατρών ! (…) – Σήμερα. Τελετή. Ενθουσιασμός. Αποθέωσις. Παρέλασις στρατού θαυμασία. Απόγευμα παρέλασις Σχολείων Προσκόπων κτλ. και Εθνικής Νεολαίας με τα Τάγματα εις την ουράν. Αι φάλαγγες της ΕΟΝ ατέλειωτοι! Όλοι ντυμένοι! Περίπου 12 -14 χιλιάδες! Εντύπωσις εις τον κόσμον καταπληκτική!»
Σε μια από τις δεκάδες παρελάσεις μαθητών – φαλαγγιτών που οργάνωσε η 4η Αυγούστου στο Παναθηναϊκό Στάδιο, ο Μεταξάς απευθύνθηκε προς τον Γεώργιο Γλίξμπουργκ: « – Ιδού, Μεγαλειότατε, ο στρατός σας, εις τον οποίον και μόνον πρέπει να στηρίζεσθε.» Ο Βασιλιάς θυμόταν το μάθημά του. Και στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1941 συνεχάρη με ημερήσια διαταγή του την ΕΟΝ, η οποία « με πλήρη συνείδησιν της μεγάλης ημέρας, παρήλασεν ενώπιόν μου εις αρτίους σχηματισμούς και παρετάχθη κατά την δοξολογίαν με υπερηφάνειαν και κατανόησιν (…) Δια της τοιαύτης εμφανίσεώς της, ελάμπρυνε την ημέραν της Εθνικής μας Εορτής, αναπληρώσασα τον Στρατόν μας, όστις γενναίως μάχεται δια την τιμήν και Ελευθερίαν της Πατρίδος.»
(Ελευθεροτυπία, 29/10/1995)
Από τότε η σχολική παρέλαση συνδέθηκε απόλυτα με τη στρατιωτική, και η απουσία των μαθητών θεωρήθηκε αξιόποινη πράξη, ισοδύναμη με την παράβαση στρατιωτικού καθήκοντος. Η εμφυλιοπολεμική περίοδος δεν βελτίωσε φυσικά τις συνθήκες. Η δικτατορία δε χρειάστηκε να κάνει τίποτα περισσότερο απ’ το να κοντύνει λίγο τα μαλλιά των αγοριών και να μακρύνει τις φούστες των κοριτσιών. Ήδη στην πρώτη παρέλαση της επταετίας, ο τότε «αντιπρόεδρος» Σπαντιδάκης δήλωνε πολύ ευχαριστημένος:
«Είμαι απολύτως ικανοποιημένος από την εν γένει εμφάνισιν των παρελασάντων τμημάτων της μαθητιώσης νεολαίας Θεσσαλονίκης. Κατεδείχθη, ότι οι εκπαιδευτικοί λειτουργοί, ενστενισθέντες τας αρχάς της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου, δίδουν ιδιαιτέραν προσοχήν εις την εκπαίδευσιν και μόρφωσιν της μαθητιώσης νεολαίας, της οποία το φρόνημα και το ήθος είναι λίαν υψηλά σήμερα.»
(Ελευθεροτυπία, 29/10/1995)
Οι κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης δεν διανοήθηκαν να αμφισβητήσουν την αναγκαιότητα των υποχρεωτικών μαθητικών παρελάσεων. Φρόντισαν μόνο να απαλύνουν τις ακρότητες του στρατιωτικού καθεστώτος και να προσαρμόσουν τον καταναγκασμό στα «δημοκρατικά ήθη».
Η πρώτη αντίδραση
Το θέμα της κατάργησης των μαθητικών παρελάσεων, ως αναχρονιστικού θεσμού, τέθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980.
«Άξια για κάθε έπαινο η πρωτοβουλία του υπουργείου Παιδείας να θέσει τέρμα στις παρελάσεις των μαθητών. Το ολοκληρωτικής νοοτροπίας έθιμο της στρατιωτικοποίησης των νέων, ακόμα και των εξάχρονων παιδιών, με τη «ζύγιση» και τη «στοίχιση», με την «κεφαλή δεξιά», με την απόδοση τιμών στον υπουργό, στο νομάρχη ή στο δεσπότη, δεν συναντάται στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Όχι πάντως στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Γιατί καλλιεργεί στη νέα γενιά ψυχολογία μαζικής πειθαρχίας, τέτοια που ελάχιστα συμβάλλει στη διαμόρφωση ελεύθερων κι ανεξάρτητων συνειδήσεων.»
Εφημερίδα «ΕΙΔΗΣΕΙΣ» Φεβρουάριος 1984
Ο τότε υπουργός Παιδείας Απόστολος Κακλαμάνης όμως έσπευσε να διαψεύσει την είδηση, δηλώνοντας κατηγορηματικά ότι ούτε απόφαση ούτε καν παρόμοια σκέψη δεν υπήρχε.
ΟΧΙ στις μαθητικές παρελάσεις
Το «έθιμο» των παρελάσεων προκαλεί συζητήσεις αρκετά χρόνια πια. Συζητήσεις που ξεκίνησαν από τις αντιδράσεις των «υπερπατριωτών», επειδή η σημαία «ξεπέφτει» στα χέρια αριστούχων αλλοδαπών μαθητών, αλλά και το ζήτημα της σημασίας των παρελάσεων αυτών καθαυτών. Κατά τη γνώμη μου αποτελούν εκδηλώσεις μιας αναχρονιστικής αντίληψης και βρίσκονται πολύ μακριά από τις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις σχετικά με τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Πρέπει να καταργηθούν.
Είναι φανερό ότι το ελληνικό σχολείο παραμένει παγιδευμένο στην εθνικιστική μυθολογία του 19ου αιώνα, δηλαδή στους εθνικούς μύθους που νομιμοποιούν τη διεκδίκηση εδαφών και προετοιμάζουν τους επεκτατικούς πολέμους. Τα σχολικά βιβλία προβάλλουν την έννοια της εθνικής ταυτότητας. Μιας ταυτότητας η οποία βασίζεται στην απαξίωση των άλλων πολιτισμών και λαών, ιδιαίτερα των γειτονικών. Είναι φανερό ότι με τον τρόπο αυτό δεν αναπτύσσεται μια κουλτούρα αποδοχής του διαφορετικού. Δεν είναι δυνατό να γεφυρωθεί ο εθνικισμός άλλων εποχών με τις δημοκρατικές απαιτήσεις της ένταξης των παιδιών μεταναστών στα σχολεία.
Οι μαθητικές παρελάσεις δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να υπογραμμίζουν την εθνικοθρησκευτική κατήχηση περασμένων αιώνων. Προωθούν διακρίσεις, αγελισμό και ομοιομορφία, μιλιταρισμό και στρατιωτικού τύπου ιεραρχία.
Εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών είναι περίπου αδιανόητες στις περισσότερες χώρες του κόσμου, όπου ακόμα και οι στρατιωτικές παρελάσεις αποτελούν σπάνιο φαινόμενο.
Άλλοι τρόποι
Οι υπέρμαχοι της διατήρησης των παρελάσεων ισχυρίζονται ότι με αυτές καλλιεργείται η ιστορική μνήμη.
Υπάρχουν άλλοι, πιο αποτελεσματικοί τρόποι για να καλλιεργηθεί στα παιδιά η ιστορική μνήμη. Υπάρχουν άλλοι τρόποι προκειμένου τα παιδιά να εμβαθύνουν στο νόημα των ιστορικών γεγονότων. Τέτοιοι είναι η οργάνωση εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων που δίνουν την ευκαιρία μιας πιο άμεσης και ολοκληρωμένης ιστορικής γνώσης και βοηθούν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν τον πυρήνα των ιστορικών γεγονότων, μακριά από προκαταλήψεις και δογματισμούς. Ο βασικός στόχος είναι να κατανοήσουν οι μαθητές το πλαίσιο των αξιών που δικαιώνουν τους αγώνες για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, για ελευθερία, ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Αυτό απαιτεί ένα διαφορετικό μάθημα Ιστορίας. Απαιτεί διαφορετική διδακτέα ύλη και όχι κοπτοραπτική πάνω σε παλιά διδακτικά βιβλία που είχαν συγγραφεί για διαφορετικές διδακτικές περιστάσεις. Η ιστορική ύλη που διδάσκεται είναι χωρίς ειρμό και λογική. Είναι κατά κανόνα ασυνεχής και ακατανόητη. Μια ματιά σε οποιοδήποτε βιβλίο ιστορίας θα σας πείσει για τα παραπάνω.
Τα προβλήματα ενισχύονται από τη στιγμή που η έμφαση στη μηχανική αποστήθιση εκμηδενίζει, ουσιαστικά, το μορφωτικό ρόλο του μαθήματος περιορίζοντάς το σε απλή προετοιμασία για τις σχολικές ή πανελλαδικές εξετάσεις.
Χρειάζεται, λοιπόν, μια συνολική ανανέωση του μαθήματος της Ιστορίας τόσο στο περιεχόμενο όσο και στις διδακτικές μεθόδους. Το μάθημα πρέπει να επικεντρώνεται στην αναζήτηση της ιστορικής αιτιότητας και να αποσκοπεί στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης των νέων.
Υ.Γ. Η σχεδόν αστεία εικόνα των μαθητών στις παρελάσεις ενισχύει την άποψη για κατάργησή τους. Είναι πανθομολογούμενη η γελοιοποίηση του θεσμού, κυρίως στις μικρές πόλεις, ούτως ή άλλως από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του.
Αν στο κάτω – κάτω κάποιοι γονείς εννοούν να καμαρώνουν τα παιδιά τους σε παρελάσεις, αν ο καυγάς γίνεται για το(η) σημαιοφόρο και τους παραστάτες (πάλι δηλαδή για το ονόρε των γονιών), ε! ας παρελαύνουν οι τέτοιοι γονείς, να ησυχάσουμε οι υπόλοιποι! Ας αφήσουμε όμως όλοι ήσυχα τα παιδιά!
