Γράφει ο Μάρκος Νικητάκης.
Μια καινοτόμα διαδικασία
Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν υπάρχει οικονομική αυτοτέλεια για την Τ. Α.
Η Τ. Α. είναι ένα εξάρτημα, το μακρύ χέρι της κεντρικής εξουσίας και πολλές φορές γίνεται και συμμέτοχη στο πέρασμα αντιλαϊκών πολιτικών, που εξυπηρετούν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που δεν συνάδουν με τον αυτοδιοικητικό ρόλο μιάς πόλης.
Η εν λευκώ ανάθεση της δημοτικής διαχείρισης στους αιρετούς άρχοντες δεν μπορεί να αντιμετωπίσει φαινόμενα που δεν συνάδουν με τον κοινωνικό χαρακτήρα που πρέπει να έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπως οι πελατειακές σχέσεις, η αδιαφάνεια, η διαπλοκή, η διαφθορά, όσο κι αν κάποιοι από αυτούς είναι φυσικά καλύτεροι από κάποιους άλλους.
Ο ρόλος των πολιτών
Ένας τρόπος υπάρχει για αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση: Να πάρουν οι πολίτες την πόλη στα χέρια τους, τόσο μέσα από κινηματικές διαδικασίες, όσο και μέσα από θεσμούς συμμετοχής, είτε παλιούς (που με ευθύνη του δικομματισμού έχουν απαξιωθεί στη λαϊκή συνείδηση) είτε νέους και καινοτόμους.
Οι μεγάλες αλλαγές και μεγάλες ρήξεις στους Δήμους δεν γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια με την ψήφο μόνο των πολιτών , οι αλλαγές γίνονται καθημερινά όταν οι πολίτες καταλάβουν ότι δεν μπορεί κάθε τέσσερα χρόνια να αλλάξουν τη ζωή τους, αλλά κάθε μέρα πρέπει να την αλλάζουν
συμμετέχοντας.
Η άμεση δημοκρατία
Η άμεση δημοκρατία είναι χρέος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Όταν η άμεση δημοκρατία συντίθενται με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία , μπορεί να φέρει καλλίτερα αποτελέσματα γιατί μέσα απ΄ αυτή την σύζευξη μπορούμε να πετύχουμε πολύ σημαντικές κατακτήσεις που είναι : η διαφάνεια, η κοινωνική αλληλεγγύη , η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν, η υλοποίηση αυτών των αποφάσεων με την αποφασιστική συμμετοχή και δημιουργία των ίδιων των πολιτών σε πολύ συγκεκριμένα έργα, απτά στην καθημερινότητα τους, που μπορούν να αλλάζουν την ζωή τους.
Η άμεση δημοκρατία μπορεί σε θεσμικό επίπεδο να επιφέρει πλήγματα και να εξοβελίσει φαινόμενα γραφειοκρατίας και αναποτελεσματικότητας που παίζουν το ρόλο του αναχώματος σε φαινόμενα διαφθοράς, αδιαφάνειας και πελατειακών σχέσεων ….
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός ή προϋπολογισμός των πολιτών, είναι ένα νέος θεσμός λαϊκής συμμετοχής, μια διαδικασία συμμετοχής που επιτρέπει στους πολίτες – Δημότες να καθορίζουν τόσο τα έργα και τις δράσεις όσο τις προτεραιότητες για τα έργα και τις δραστηριότητες που θα προβλέψει ο Προϋπολογισμός του Δήμου.
Πρόκειται για μια καινοτόμο διαδικασία που συνεχώς κατακτά έδαφος σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός είναι μια διαδικασία μόνιμης διαβούλευσης κάθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, μέχρι την κατάρτιση του Δημοτικού προϋπολογισμού, και θα συνεχίζεται και στα άλλα έτη για την κατάρτιση των άλλων προϋπολογισμών.
Οι διαδικασίες δηλαδή του Συμμετοχικού προϋπολογισμού δεν τελειώνουν με την κατάρτιση του προϋπολογισμού, αλλά συνεχίζονται και μετά ώστε να
υπάρχει προετοιμασία και να εφαρμοστούν πιο ολοκληρωμένα στον επόμενο Δημοτικό προϋπολογισμό. Στόχος είναι να καταρτισθεί ένας δημοτικός προϋπολογισμός που θα έχει ως βάση τα αιτήματα των πολιτών. Μόνο έτσι θα αποδειχθεί ότι η Δημοτική Αρχή είναι πράγματι κοντά στους δημότες.
Η διαδικασία
Στις άλλες χώρες που έχουν εφαρμόσει το θεσμό του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού και έχουν μεγαλύτερη εμπειρία, στη Σεβίλλη παραδείγματος χάριν ή στο Πόρτο Αλέγκρε, οι ίδιοι οι πολίτες αναπτύσσουν τα επιχειρήματά τους με καινοτόμες και πρωτοποριακές μεθόδους, ώστε να κινητοποιηθούν όσον το δυνατό περισσότεροι δημότες και τελικά οδηγούνται σε τοπικά δημοψηφίσματα ή ψηφοφορίες που δεσμεύουν την Δημοτική Αρχή να εντάξει τα αποτελέσματά τους στο Δημοτικό Προϋπολογισμό. Στη Σεβίλλη όταν πρωτοξεκίνησαν πριν κάμποσα χρόνια τον Συμμετοχικό Προϋπολογισμό, έγραφαν στο φυλλάδιο που είχαν κυκλοφορήσει «Έχεις ένα ραντεβού με τον γείτονα, την πόλη σου και την Δημοκρατία».
Η μέθοδος που ακολουθείτε συνήθως, στους Δήμους που εφαρμόζουν τον Συμμετοχικό προϋπολογισμό, συνιστάται στην εξής διαδικασία:
► οι πολίτες προτείνουν και προσπαθούν να πείσουν αλλήλους για την χρησιμότητα των προτάσεων τους
► η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου επεξεργάζεται και κοστολογεί τις προτάσεις
► οι πολίτες αξιολογούν τις προτάσεις σε συνδυασμό με το κόστος τους και τα χρήματα που θα διατίθενται για κάθε γειτονιά
► οι πολίτες ψηφίζουν ποιες προτάσεις θα προταχθούν
► οι προτάσεις υποβάλλονται στο Δημοτικό Συμβούλιο το οποίο και φέρει εκ του νόμου την ευθύνη για την έγκριση του Προϋπολογισμού. Το ΔΣ δεσμεύεται να εντάξει στον προϋπολογισμό, χωρίς εξαιρέσεις, τις αποφάσεις των πολιτών.
Πείραμα άμεσης δημοκρατίας
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός δεν αποτελεί πανάκεια για τη λύση όλων των τοπικών προβλημάτων, δεν αντικαθιστά την ανάγκη διεκδίκησης περισσότερων πόρων για τους ΟΤΑ από το κράτος, δεν υποκαθιστά τα συνδικάτα, τα κόμματα, τις ενώσεις και τα κινήματα πολιτών, δεν δημιουργεί κάποια παράλληλη εξουσία, δεν αφορά τις ανελαστικές δαπάνες, αντλεί όμως πόρους από αυτές με έμμεσο τρόπο, π.χ. χρησιμοποιώντας δημοτικές εγκαταστάσεις ή αξιοποιώντας το προσωπικό του Δήμου σε συγκεκριμένες δραστηριότητες.
Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός ή Προϋπολογισμός των Πολιτών σαν ένα πείραμα άμεσης δημοκρατίας μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει ένα εργαλείο εμπέδωσης μιάς συμμετοχικής διαδικασίας και μιάς συν – ευθύνης και συν – απόφασης μεταξύ του Δημοτικού Συμβουλίου και των Πολιτών για τα μεγάλα και μικρά ζητήματα που αφορούν τις πόλεις μας, για το δημόσιο χώρο, για την καθημερινότητα, για την ίδια την ζωή μας μέσα από διαφανείς διαδικασίες.
Εργαλείο με το οποίο μπορείς να αποκλείσεις τους συνειρμούς που δίκαια και εύλογα κάνουν οι πολίτες: εμείς και η εξουσία, οι «από πάνω και οι από κάτω» , «όσο αυτοί είναι πάνω, εμείς είμαστε κάτω».
Η παραπάνω διαδικασία δεν αντιμετωπίζει την Δημοκρατία από την απέναντι πλευρά και την απέναντι όχθη, αλλά την συμπληρώνει με ποιο δυναμικά και ουσιαστικά στοιχεία και αυτό αποτελεί ένα τεράστιο επιχείρημα.
Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο γείτονας με τον γείτονα συζητά για τον Προϋπολογισμό του δήμου. Και μόνο σαν έτσι να το δούμε αποτελεί ένα τεράστιο κέρδος για την κοινωνία.
Υ.Γ. Θα επανέλθω εν καιρώ για το θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες. Προς το παρόν προσπαθώ θα εισαγάγω «κενά δαιμόνια», αν και ο θεσμός έχει προταθεί από καιρό στο δημοτικό μας συμβούλιο από την ελάσσονα αντιπολίτευση.
