ΒΟΤΑΝΑ
Από τα αρχαιότατα ακόμη χρόνια ο άνθρωπος στο φυτικό βασίλειο ζήτησε την ανακούφιση των πόνων του ή την θεραπεία του.
Αιγυπτιακοί πάπυροι αποκαλύπτουν ότι το σκόρδο και άλλα βότανα ήταν γνωστά για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες εδώ και 4.000 χρόνια.
Για την αντιμετώπιση των διάφορων παθήσεων, οι Ομηρικοί γιατροί χρησιμοποιούσαν φάρμακα που τους προσέφεραν τα προϊόντα της γης.
Ο Ασκληπιός υποδείκνυε εμπειρικά φάρμακα και επιθέματα με βότανα για εξωτερική χρήση.
Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε κυρίως φυτικά αλλά και ζωικά φάρμακα. Γενικά οι γιατροί που παρακολουθούσαν την ιατρική του Ιπποκράτη θεωρούσαν ότι: «αγαθόν φάρμακον το μηδέν φέρειν φάρμακον». Δηλαδή, «το καλύτερο φάρμακο είναι κανένα φάρμακο».
Όπως η πρακτική ιατρική προηγήθηκε της επιστημονικής ιατρικής, έτσι και η εμπειρική φαρμακολογία προηγήθηκε της επιστημονικής.
Έτσι εδώ και χιλιάδες χρόνια, ποικιλίες βοτάνων έχουν χρησιμοποιηθεί από τους ανθρώπους για θεραπευτικούς λόγους. Οι κλασσικοί Έλληνες συγγραφείς και γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός έγραψαν διάφορα συγγράμματα για τις θεραπευτικές ιδιότητες και τον τρόπο χρήσης των φυτών, βασισμένοι στις λαϊκές παραδόσεις του καιρού τους.
Ο Αριστοτέλης, ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος, έγραψε βιβλίο το οποίο περιείχε πολλές φόρμουλες και συνταγές σχετικές με συγκεκριμένα βότανα και φυτά, που και ο ίδιος και οι σύγχρονοί του είχαν μελετήσει. Είχε ανακαλύψει ότι πολλά φυτά είναι δηλητηριώδη και ναρκωτικά από φυσικού, γι’ αυτό και το έργο του κρατήθηκε μυστικό. Ορισμένοι πολιτικοί της εποχής του, οι οποίοι είχαν μεγάλη επιρροή, δε θα δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα βότανα και τα φυτά για να καταστρέψουν πολύ κόσμο. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Αριστοτέλης πληροφορούσε μόνο τους πλέον έμπιστους από τους οπαδούς του.
Ο Αριστοτέλης ανακάλυψε βότανα τα οποία ήταν στυπτικά και είχαν την ιδιότητα να συστέλλουν τους ιστούς. Επίσης, ανακάλυψε τα αντισπασμωδικά, τα οποία βοηθούσαν στο να προλαμβάνονται οι σπασμοί και να ανακουφίζεται η ερεθιστικότητα των μυών. Βρήκε μαλακτικά που μαλάκωναν τις μεμβράνες της μύτης και του λαιμού, βοηθώντας έτσι στο βήχα και στα κρυολογήματα. Ο φιλόσοφος έγραψε πάρα πολλά για τα τονωτικά και καταπραϋντικά, τα αρωματικά και τα διάφορα καθαρτικά. Πολλές μεγάλες μορφές της ιστορίας, όπως ο Μ. Αλέξανδρος και η Κλεοπάτρα, χρησιμοποιούσαν τις συνταγές που ο Αριστοτέλης είχε συγκεντρώσει.
Στα χρόνια του Μεσαίωνα και της Τουρκοκρατίας η χρήση των βοτάνων ήταν πολύ διαδεδομένη στη χώρα μας, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη (λαϊκοί γιατροί με το όνομα Κομπογιαννίτες ή Βικογιατροί).
Από τις αρχές του αιώνα μας, άρχισε να εγκαταλείπεται η βοτανοθεραπεία και τα φυτά αντικαταστάθηκαν από διάφορα χημικά παρασκευάσματα. Η βαθιά αλλαγή στη στάση των ανθρώπων απέναντι στα βότανα ήταν το αποτέλεσμα της ανάπτυξης της χημικής – φαρμακευτικής βιομηχανίας.
Στον αιώνα μας, από το 1940 (Β’ παγκόσμιος πόλεμος) και έπειτα φούντωσε πλέον η παραγωγή φαρμάκων με συνθετικές πρώτες ύλες. Όσο γιγαντώνονταν όμως οι χημικές βιομηχανίες τόσο φούντωνε και η πολυφαρμακία. Τα φάρμακα από εκατοντάδες έγιναν χιλιάδες. Το ίδιο όμως και οι αρρώστιες…
Έτσι η ανάγκη επιστροφής στη φύση, έγινε σιγά-σιγά μεγαλύτερη και στον καιρό μας πλέον έχει πολλούς οπαδούς σ’ όλη τη γη. Τα βότανα, που εδώ και 30-40 χρόνια είχαν εξαφανιστεί από την αγορά και την κουζίνα μας, γιατί μας έμαθαν να τα περιφρονούμε, ξαναπαίρνουν σιγά-σιγά τη θέση που τους ανήκει.
Στην εποχή μας, όχι μόνο πλέον δεν αμφισβητείται η πατροπαράδοτη πείρα, που θεωρεί αποτελεσματικά τα βότανα για χίλιες – δυο αρρώστιες, αλλά καταφεύγουμε σ’ αυτά και στις θαυματουργές τους ιδιότητες, για να γλυτώσουμε από τις παρενέργειες των φαρμάκων.
Στην Ελλάδα φυτρώνουν περισσότερα από 4.000 βότανα. Όμως δεν βρίσκεται δυστυχώς σε προχωρημένο στάδιο, το ζήτημα της εκμετάλλευσης των.
Καλό είναι θαρρώ να ξαναθυμηθούμε κάποια από αυτά και να μάθουμε για τις ευεργετικές τους ιδιότητες.
Αγριάδα (Cynodon dactylon)
Η αγριάδα είναι πολυετές ζιζάνιο των αγρών.
Η εξάπλωση της έχει σαν αποτέλεσμα την εξασθένηση των φυτών και των δένδρων αφού απορροφά από το έδαφος ιχνοστοιχεία απαραίτητα για την ανάπτυξη τους.
Πέρα από τα αρνητικά της έχει και θεραπευτικές ιδιότητες.
Είναι από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά και συμπεριλαμβάνεται σε πολλούς συνδυασμούς για τη θεραπεία του προστάτη. Φυσικό αντιβιοτικό και από τα πιο φημισμένα διουρητικά. Είναι μαλακτικό χωρίς παρενέργειες, καθαρίζει τον οργανισμό από τις τοξίνες και μειώνει τη χοληστερίνη του αίματος. Βοηθά ενάντια στους κολικούς του συκωτιού, στις πέτρες στη χολή, στη χρυσή και την κυτταρίτιδα. Δρα ως αντισηπτικό και αντιφλεγμονώδες σε ουρικές λοιμώξεις, όπως κυστίτιδα, ουριθρίτιδα, προστατίτιδα (σε άριστο συνδυασμό με Αχιλλαία), στον ρευματισμό και τα αρθριτικά τις ασθένειες του δέρματος και την ηπατίτιδα. Είναι ωφέλιμο για νεφρόλιθους και ψαμμίαση (άμμο στα νεφρά).
Βράζουμε 30 γρ. ριζώματα σε 1 λίτρο νερό. Αφού το αφήνουμε να κρυώσει το σουρώνουμε και πίνουμε από ένα ποτήρι πρωί – μεσημέρι – βράδυ με άδειο στομάχι.
Βασιλικός (Ocimum basilicum)
Ο γνωστός σε όλους μας βασιλικός (Ώκιμον το βασιλικόν) είναι αρωματικό φυτό των τροπικών χωρών. Είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, όπως αναφέρει ο Διοσκουρίδης. Περιλαμβάνει πολλά είδη κάποια από τα οποία καλλιεργούνται μόνο στην Ελλάδα. Και αυτά είναι ο βασιλικός ο πλατύφυλλος, ο κατσαρός, ο μεγαλόφυλλος και ο μελανόφυλλος.
Αν και οι περισσότεροι από μας γνωρίζουμε το βασιλικό ως καλλωπιστικό φυτό, έχει τέτοιες ιδιότητες που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για αφέψημα αλλά και για αιθέριο έλαιο, με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Οι πιο γνωστές είναι οι εξής: βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος, βοηθά τους πονοκεφάλους, είναι ιδανικό για προβλήματα μνήμης και τέλος βελτιώνει τις ρυτίδες.
Αφού βάλουμε ένα κουταλάκι βασιλικό σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό, το πίνουμε μετά από κάθε γεύμα. Το πίνουμε όμως γουλιά – γουλιά αφού την κρατήσουμε για λίγο στο στόμα.
Βατόμουρο (Rubus fruticosus)
Είναι θάμνος και φυτρώνει μόνος του στους φράχτες χωραφιών, πλάι σε ρυάκια ή σε χέρσες εκτάσεις.
Την άνοιξη μαζέυουμε τα φύλλα του, τα βλαστάρια και τις ρίζες. Το καλοκαίρι επίσης μπορούμε να μαζέψουμε και τους καρπούς αφού ωριμάσουν.
Οι κυριότερες χρήσεις της είναι για τη διάρροια, φαρυγγίτιδα, ουλίτιδα. Επίσης χρησιμοποιείται για την στηθάγχη, ατονία και τις καρδιοπάθειες.
Βράζουμε 20 περίπου κορυφές βατομουριάς σε 1 λίτρο νερό, μέχρι να μείνει το μισό. Αφού το περάσουμε από τούλι για να συγκρατηθούν τα τυχόν αγκαθάκια, πίνουμε από μισό ποτήρι πρωί – βράδυ σαν αφέψημα. Για αφέψημα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και τη ρίζα. Αφού την πλένουμε καλά, τη βράζουμε και πίνουμε 2 μικρά ποτήρια την ημέρα.
Βούρλο (Juncus subulatus)
Ποώδες αειθαλές υδρόφιλο φυτό του γένους Juncus, με κυλινδρικό βλαστό και φύλλα μακρόστενα και συνήθως κυλινδρικά. Τα άνθη του είναι μικρά και από τα φύλλα του φτιάχνονται καλάθια.
Παρ’ ότι έψαξα δεν βρήκα κάτι σχετικό με θεραπευτικές ιδιότητες στο διαδίκτυο. Μικρός όμως θυμούμαι πως μαζεύαμε, στο χωριό μου στην Κρήτη, τους σπόρους των βούρλων και τους στέλναμε στην Αθήνα. Λέγανε τότε πως έκαναν καλό στα νεφρά.
Γλιστρίδα ή Αντράκλα (Portulaca Oleracea)
Πώς γίνεται ένα πράσινο σαλατικό που φύεται απλόχερα στην Ελλάδα να μειώνει τη σεξουαλική επιθυμία και ταυτόχρονα να λέγεται «αντράκλα»;
Κανείς δεν ξέρει… Μιλάμε για την περίφημη γλιστρίδα, ένα από τα πιο διαδεδομένα καλοκαιρινά λαχανικά που φτιάχνει ωραίες και δροσιστικές σαλάτες αλλά και συνοδεύει εξαίσια κρέατα και ψάρια.
Τη συναντάμε συνήθως σε άγρια κατάσταση σε κήπους, χωράφια τα οποία ποτίζονται συχνά
Μαζεύουμε τα βλαστάρια και τα φύλλα τους το καλοκαίρι τα οποία χρησιμοποιούνται φρέσκα ή ξερά για να γίνουν αφέψημα.
Η γλιστρίδα χρησιμεύει περισσότερο σαν τονωτικό, διουρητικό, ορεκτικό. Επίσης σταματάει τον πονοκέφαλο που προκύπτει από δίψα ή ζέστη, αλλά και την ίδια την δίψα βάζοντας 2-3 φύλλα κάτω από τη γλώσσα. Τρώγοντας γλιστρίδα το καλοκαίρι καθαρίζει το αίμα και χαμηλώνει την πίεση.
Το πίνουμε σαν αφέψημα και επίσης το τρώμε σαν σαλάτα.
Δάφνη (Laurus Nobilis)
Γνωστό από την αρχαιότητα, στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη ήταν αφιερωμένο στους θεούς Απόλλωνα και Ασκληπιό (το θεό της Ιατρικής). Από τα παλιά κλαδιά έφτιαχναν στεφάνια, για να δοξάσουν τους ήρωες και αργότερα πίστευαν ότι προστάτευε τον κόσμο από τον διάβολο.
Όταν ξηραινόταν κάποιο δέντρο Δάφνης, πίστευαν ότι θα έρθει κάποιο κακό! Το αιθέριο έλαιο που περιέχουν οι καρποί βρίσκει πολλές εφαρμογές στη θεραπευτική. Από λαϊκούς θεραπευτές χρησιμοποιείται η σκόνη των δαφνόφυλλων τοπικά για το σταμάτημα της αιμορραγίας από τη μύτη.
Οι γυναίκες στην Κρήτη παρασκευάζουν ένα λάδι, από δαφνοκούκουτσα και αγουρόλαδο, το οποίο χρησιμοποιείται για εντριβή των ριζών των τριχών του κεφαλιού για να αποκτήσουν γερά μαύρα μαλλιά. Αυτή είναι και η μόνη ακίνδυνη χρήση των δαφνοκούκουτσων, τα οποία μαζί με τον καρπό χρησιμοποιήθηκαν παλαιότερα σαν εκτρωτικό.
Η Δάφνη χρησιμοποιείται για τους πόνους των ρευματισμών – αρθριτικά και την αεροφαγία (συγκέντρωση αερίων στο στομάχι και την κοιλιά). Επίσης για την ωτίτιδα, την ατονία και την εντερίτιδα.
Βάζουμε μερικά φύλλα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και ύστερα από 10 λεπτά το σουρώνουμε. Πίνουμε 2 – 3 φλιτζάνια την ημέρα ανάμεσα στα γεύματα. Επίσης μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοπικά τη σκόνη ξερών δαφνόφυλλων επειδή σταματάει την αιμορραγία της μύτης.
Δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis)
Ο Ροσμαρίνος ο φαρμακευτής. Είδος κοινό της Ελληνικής χλωρίδας, γνωστό επίσης ως λασμαρί, δυσομαρίνι και λιβανόδεντρο.
Συναντάται στην αρχαία ιατρική υπό μορφή παρασκευάσματος εναντίον του τετάνου, οι δε σπόροι του για τη θεραπεία της παράλυσης. Σαν φαρμακευτικό φυτό έχει ιδιότητες τονωτικές και αντιστηπτικές. Αποτελεί ιδανική πρόταση για την καταπολέμηση της αναιμίας, της αϋπνίας και των ζαλάδων. Σε συνδυασμό μάλιστα με κρασί είναι κατά της αϋπνίας. Θεωρείται ότι καθαρίζει το αίμα και είναι ευεργετικό στα προβλήματα αναπνοής και του άσθματος. Είναι επίσης στομαχικό, τονωτικό, αντισηπτικό και αντιρρευματικό. Με πλύσεις ή μπάνια είναι ευεργετικό του δέρματος.
Είναι επίσης εξαιρετικά χρήσιμο για την αύξηση της προσοχής, γιατί βελτιώνει την αιμάτωση του εγκεφάλου. Στις μέρες μας μελετάται επίσης η συμβολή του στην καταπολέμηση της νόσου του Αλτσχάιμερ αλλά και του διαβήτη.
Ως καλλυντικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μορφή ατμού για βαθύ καθαρισμό του προσώπου και ενίσχυση του δέρματος. Η κομπρέσα από δεντρολίβανο βοηθά τα πρησμένα μάτια. Εξωτερικά, ως λοσιόν, βοηθά ακόμη στην ανάπτυξη των μαλλιών και σταματά την τριχόπτωση ενώ συνιστάται και για τα λιπαρά μαλλιά, καθώς χαρίζει λάμψη, βελτιώνει το σκούρο χρώμα τους και δρα κατά της πιτυρίδας.
Για το σώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναζωογονητικό έγχυμα στο μπάνιο, καθώς και για δροσιστικά και αποσμητικά ποδόλουτρα.
Από τα φύλλα και τα άνθη του παράγεται αιθέριο έλαιο χρήσιμο στη φαρμακευτική των αρωματοποιία και την σαπωνοποιία.
Χρησιμοποιείται σαν έγχυμα. Βάζουμε 1 κουταλάκι φύλλα ή άνθη σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Αφού το σουρώσουμε ύστερα από 10 λεπτά πίνουμε
1 φλιτζάνι την ημέρα. Αν βράσουμε μια χούφτα σε 1 λίτρο νερό για 10 λεπτά μπορούμε να κάνουμε κομπρέσες σε ρευματισμούς ή να πλύνουμε πληγές.
Δίκταμο (Origanum dictamnus)
Ορίγανον ο δίκταμνος ή Αμάρακος ο δίκταμνος. Το γνωστό δίκταμνο της Κρήτης, ενδημικό φυτό, που είναι γνωστό και με τα δημώδη ονόματα δίκταμος, δίταμος, έρωντας, αδίχταμος, στοματόχορτο, σταματόχορτο, μαλλιαρό.
Πολλά ονόματα, πολλές ιδιότητες. Το δίκταμο είναι εξαιρετικό ρόφημα, ιδιαίτερα γνωστό για τις αρωματικές αλλά και τις θεραπευτικές του ιδιότητες, γνωστές ήδη από την αρχαιότητα. Χρησιμοποιείται ως φάρμακο με τη μορφή συνήθως του αφεψήματος.
Θεωρείται αντισπασμωδικό τονωτικό και αντιδιαβητικό. Στην Κρήτη το ονομάζουν και επουλωτικό των θεών (περιγράφεται έτσι ήδη από την εποχή του Θεόφραστου), λόγω της επουλωτικής του δράσης.
Θεωρείται αφροδισιακό, εξ ου και το όνομα έρωντας, στην Κρήτη.
Το αιθέριο έλαιο του δικτάμου, το δικταμέλαιο, χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό διαφόρων ηδύποτων, ιδίως του βερμούτ, καθώς και στην αρωματοποιία και τη φαρμακευτική.
Υ.Γ. Ένας φίλος έχει τούτο τον καιρό κολικό του νεφρού, λόγω πέτρας. Γνωστή μου του πρότεινε να πιει κουνούκλα (Αγριοφασκόμηλο, Λαδανιά, Λάδανο), ένα φυτό που κάνει διαπιστωμένα θαύματα σε τέτοιες περιπτώσεις.
Αυτή είναι και η αφορμή τούτου του άρθρου, πέρα από το γεγονός ότι, ως Κρητικός, έχω πολλά ακούσματα για τα βότανα.
Θα συνεχίσω βεβαίως καθ’ ότι… άνοιξα πληγές!
