Γράφει η Σοφία Μεσσήνη.
Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης στο εσωτερικό της οικογένειας αναπτύσσει έντονες προβληματικές στη σύγχρονη κοινωνία. Πλήθος ερευνητών σε παγκόσμια κλίμακα ασχολήθηκαν με τις αιτίες δημιουργίας του φαινομένου, τις συνθήκες εκδήλωσης του και την κινητοποίηση για την λήψη προληπτικών μέτρων. Το φαινόμενο βέβαια δεν είναι καινούριο, καθώς η παρουσία του είναι έντονη σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια σε όλους τους τομείς της ζωής του ανθρώπου, το φαινόμενο της κακοποίησης ανηλίκων εξακολουθεί να υπάρχει, όχι μόνο σε κοινωνίες χαμηλού βιοτικού επιπέδου αλλά και σε κοινωνίες ανώτερου κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου.
Ο άνθρωπος παρά την πρόοδό του εξακολουθεί πάντα να διατηρεί σπέρματα του πρωτόγονου ενστίκτου της επικράτησης του ισχυρότερου. Το παιδί ήταν και εξακολουθεί να είναι το πρώτο θύμα της πρωτόγονης βίας των μεγάλων, καθώς η φυσική του αδυναμία το καθιστά εύκολα στόχο. Η κάθε είδους κακοποίηση του παιδιού (σωματική, σεξουαλική, ψυχική κ.λπ.) αποτελεί μελανό στίγμα της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Αναφορές στην κακοποίηση του παιδιού υπάρχουν ακόμη και στην ελληνική μυθολογία όπου η ιστορία του Ηφαίστου αποτελεί μια κλασσική περίπτωση βίας στην οικογένεια. Συγκεκριμένα η Ήρα θυμωμένη λόγω των απιστιών του συζύγου της Δία γέννησε τον Ήφαιστο και επειδή ήταν άσχημος και κουτσός τον πέταξε από τον Όλυμπο στην θάλασσα. Ο Ήφαιστος τελικά σώθηκε αλλά μισούσε πάντα την μητέρα του, ήταν βίαιος και ο γάμος του με την Αφροδίτη απέτυχε.
Ιστορικά ο Καιάδας στη Σπάρτη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα άσκησης βίας από τους γονείς στα παιδιά. Τα απόλυτα δικαιώματα πατρικής εξουσίας δεν περιορίζονται μόνο στο Ρωμαϊκό δίκαιο αλλά και στο αρχαίο Ελληνικό. Η θυσία της Ιφιγένειας από τον πατέρα της Αγαμέμνονα επιβεβαιώνει το δικαίωμα που είχε ο πατέρας στη ζωή του τέκνου του. Υπήρχαν βέβαια περίοδοι, στις οποίες, ο πατέρας εκτός από το δικαίωμα θανάτωσης το παιδιού του είχε και το δικαίωμα έκθεσης, αποκήρυξης ή και πώλησης του τέκνου του. Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου το δίκαιο περιελάμβανε το δικαίωμα δικαστικής δίωξης του υπαιτίου σωματικών βλαβών, είναι αμφίβολο αν αφορούσε και τον πατέρα, ο οποίος υπερβαίνοντας τα όρια του σωφρονισμού, προξενούσε βλάβη στην υγεία του παιδιού του.
Η ουσιαστική αποκάλυψη του φαινομένου άρχισε από την σωματική κακοποίηση. Το 1962 μία τριμελής ομάδα επιστημόνων υπό τον καθηγητή παιδιατρικής στο πανεπιστήμιο του Denver στο Colorado των Η.Π.Α Henry Kempe, στην οποία μετείχαν και οι F. N. Silverman (παιδοακτινολόγος) και BR. F. Steel (παιδοψυχίατρος) δημοσίευσε την πρώτη εμπεριστατωμένη εργασία, στην οποία έκαναν λόγο για το «σύνδρομο του κακοποιημένου παιδιού».
Το σημαντικό πρόβλημα της παιδικής κακοποίησης στο εσωτερικό της οικογένειας, το οποίο αποκαλύφθηκε από την συμπτωματολογία, δεν ήταν μόνο, ιατρικής φύσης αλλά και κοινωνικής, νομικής αλλά και ψυχολογικής, άρα η αντιμετώπιση μόνο από τους παιδιάτρους δεν αρκούσε. Το επόμενο βήμα λοιπόν ήταν η προσαρμογή των νομοθετικών κειμένων στην ενδοοικογενειακή κακοποίηση των ανηλίκων.
Μία ύστατη προσπάθεια ορισμού της σωματικής κακοποίησης του παιδιού έδωσε τον εξής ορισμό: Σωματική κακοποίηση ενός παιδιού (κάτω των 18 ετών) αποτελεί η σκόπιμη, μη τυχαία χρήση σωματικής δύναμης καθώς και οι μη τυχαίες πράξεις παράληψης εκ μέρους του γονιού ή άλλου προσώπου που έχει αναλάβει τη φροντίδα του και συμβάλει στον πόνο, τραυματισμό, μόνιμη βλάβη ή θάνατο του παιδιού.
Οι μελέτες για τις επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης στο παιδί είχαν μέχρι πρόσφατα περιοριστεί στα σωματικά τραύματα. Πρόσφατες όμως έρευνες δείχνουν ότι η σωματική κακοποίηση του παιδιού ασκεί επίδραση και στις κοινωνικές, συναισθηματικές και διανοητικές λειτουργίες του παιδιού.
Υγεία: Οι επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης στην υγεία του παιδιού είναι πολλές και καλύπτουν όλων των ειδών τις κακώσεις, από τις πιο απλές (π.χ. μελανιές σε ασυνήθιστα, όμως, σημεία του σώματος, όπως η πλάτη) μέχρι τις πιο σοβαρές, όπως η μόνιμη αναπηρία. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ενδέχεται η σωματική κακοποίηση να οδηγήσει στον θάνατο.
Διανοητικά προβλήματα: Έρευνες σε παιδιά που υφίστανται σωματική κακοποίηση έχουν δείξει χαμηλότερη διανοητική και αντιληπτική ικανότητα των παιδιών αυτών σε σχέση με την ομάδα ελέγχου τόσο σε πεδία γενικής αντίληψης όσο και σε ειδικά πειράματα για την λεκτική ευχέρεια, τη μνήμη, την ικανότητα επικοινωνίας. Σε σχέση με τα παιδιά της ομάδας ελέγχου, τα σωματικά κακοποιημένα παιδιά έχουν χαμηλότερη επίδοση στο σχολείο με ιδιαίτερα προβλήματα στην ανάγνωση και στα μαθηματικά και έχουν περισσότερες πιθανότητες να επαναλάβουν την τάξη.
Προβλήματα συμπεριφοράς: Η κατάθλιψη, η επιθετικότητα και η αντικοινωνική συμπεριφορά είναι τα πιο κοινά γνωρίσματα παιδιών που υφίστανται σωματική κακοποίηση. Μάλιστα, τα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών αυτών, φαίνεται να υπάρχουν ανεξάρτητα από την παρουσία και άλλων επιβαρυντικών παραγόντων, όπως είναι η φτώχεια, η οικογενειακή αστάθεια, η κακοποίηση της μητέρας, προβλήματα που συνήθως συνυπάρχουν με την σωματική κακοποίηση του παιδιού.
Κοινωνικο-συναισθηματικές δυσκολίες: Τα παιδιά που υφίστανται σωματική κακοποίηση έχουν προβλήματα στην προσκόλληση στα άτομα που τα φροντίζουν και στις κοινωνικές τους επαφές. Η ποιότητα της σχέσης γονιού και παιδιού χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια εκ μέρους του παιδιού. Αυτή η αλληλόδραση παιδιού-γονέα δημιουργεί αρνητικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία σχέσεων του παιδιού με άλλα παιδιά, κυρίως με τα μεγαλύτερα και εκδηλώνεται με μειωμένη ικανότητα συμμετοχής στα ομαδικά παιχνίδια, μειωμένη επιθυμία για να μοιραστεί αντικείμενα με άλλα παιδιά, στέρηση φαντασίας και ανικανότητα να αντέξει την παραμικρή ματαίωση. Παιδιά που υφίστανται σωματική κακοποίηση παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη και αίσθημα του αβοήθητου.
Μετα-τραυματικό άγχος: Πολλά παιδιά που ζουν σε περιβάλλον ενδοοικογενειακής βίας ενδέχεται να εμφανίσουν συμπτώματα μετα-τραυματικού άγχους, κυρίως εφιάλτες και άγχος κατά τη διάρκεια σχετικών συζητήσεων. Το μετα-τραυματικό άγχος εμφανίζεται κυρίως στα παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση έχει όμως παρατηρηθεί και σε περιπτώσεις σωματικής κακοποίησης.
Τα μακροχρόνια αποτελέσματα της σωματικής κακοποίησης του παιδιού είναι μη προβλέψιμα και ξεχωριστά για το κάθε άτομο. Ενδέχεται να εκδηλωθούν με διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις του ενήλικα πλέον, προδιάθεση για συναισθηματική διαταραχή και αυξημένη πιθανότητα κακοποίησης των δικών του παιδιών. Καθοριστικής ευνοϊκής σημασίας για την μείωση των επιδράσεων της βίας στο παιδί είναι η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού γονέα που του προσφέρει αγάπη και κατανόηση.
