Κυκλοφόρησε πριν λίγες ημέρες από το Ριζάρειο Ίδρυμα.
Δύο Λέξεις….
Η παρούσα μυθιστορηματική βιογραφία κινείται ανάμεσα στο διήγημα και τη νουβέλα, ενώ παράλληλα αποτελεί έξοχο φιλοσοφικό δοκίμιο ενός βαθύτατα καλλιεργημένου επιστήμονα, ο οποίος γνωρίζει σε βάθος τα μυστικά της ψυχής και τα ξετυλίγει με μαεστρία για να καταδείξει τελικά τις αστείρευτες δυνάμεις που διαθέτει ο άνθρωπος όταν θελήσει να αλλάξει το πεπρωμένο του. Ο κεντρικός ήρωας, δηλ. ο ίδιος ο συγγραφέας, πιάνει με πείσμα τη ζωή από τα μαλλιά, τη στριφογυρίζει με όση δύναμη διαθέτει και τελικά κατορθώνει να αλλάξει την άδικη πορεία που του προδιέγραψε η μοίρα. Πρόκειται για πραγματικό ηράκλειο άθλο. Οι κοινωνικές ανισότητες και αδικίες σε ένα σκληρό και ανελέητο τόπο αποτελούν ισχυρό έναυσμα για τον συγγραφέα, όχι μόνο να ξεφύγει από τα προκαθορισμένα στενά πλαίσια του βίου του, αλλά και να προσπαθήσει με το παράδειγμά του να αλλάξει τον κόσμο.
Ήδη η αφιέρωση του έργου εμπεριέχει εμφατικά το σπουδαίο μήνυμα της ζωοποιού δύναμης της αγάπης. Τη μαγική αυτή λέξη επαναλαμβάνει ο συγγραφέας δυο φορές σε δυο προτάσεις που αποτελούν απότιση φόρου τιμής στη μνήμη των γονέων του «που γέμισαν τη ζωή του με ζεστασιά και αγάπη» και αντίδωρο στη σύντροφο του Αλίκη «που στάθηκε πάντα με αγάπη δίπλα του». Αυτό το ισχυρό αίσθημα και συναίσθημα συμπάθειας, τρυφερότητας και αφοσίωσης σε ανθρώπους, τόπους και ιδανικά, αποκτά κομβική σημασία για την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων του μυθιστορήματος. Αν αγαπούσαμε πραγματικά την Ελλάδα και ό,τι συγκροτεί την «ελληνικότητα», γλώσσα, πολιτισμός, θρησκεία, ήθη, έθιμα, και ιστορία «γεμάτη θριάμβους, καταστροφές και χάσματα», όπως στην πράξη έδειξε ο Χρήστος Μασσαλάς, δεν θα φτάναμε στα παρακμιακά φαινόμενα που ζούμε.
Η σπουδαιότητα του λογοτεχνικού αυτού έργου έγκειται στο ότι τα προσωπικά βιώματα και οι εμπειρίες των ηρώων αποκτούν καθολικό χαρακτήρα. Ξεπερνούν τα στενά όρια της ευλογημένης ηπειρώτικης γης και αποκτούν διατοπική και διαχρονική αξία. Όσοι ανήκουμε στην ίδια γενιά με τον συγγραφέα και βιώσαμε τη θέση του μετανάστη αναγνωρίζουμε μέσα από τις εξαίσιες περιγραφές του ένα μέρος του εαυτού μας.
Σ’ αυτό εδώ το βιβλίο παρουσιάζονται ευσύνοπτα τα αίτια της νεοελληνικής κακοδαιμονίας: «Η ερήμωση της υπαίθρου, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και του πολιτισμικού πλούτου, οι μη παραγωγικές επενδύσεις η αλόγιστη κατανάλωση, το προβληματικό εκπαιδευτικό σύστημα, ο εξωτερικός δανεισμός, η χαλαρή δημόσια διοίκηση, η μη αφομοίωση της νέας πραγματικότητας». Ο συγγραφέας, με τη διανοητική εντιμότητα που τον διακρίνει, καταγράφει πικρές αλήθειες. Στηλιτεύει τους μονοχρωματικούς κάποτε θαμώνες των καφενείων, τον κομματικό στρατό, το πελατειακό κράτος, την υπολειτουργία και απαξίωση των θεσμών, τη δημαγωγία και τον λαϊκισμό.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Χρήστος Μασσαλάς ξεκινά το υπέροχο λογοτέχνημά του με τη λέξη αγάπη και τελειώνει με τη λέξη ελπίδα. Τονίζει εμφατικά ότι «Η φτώχεια ενισχύει το φόβο και τη δυσπιστία, που με τη σειρά τους εκτοπίζουν την εμπιστοσύνη και την ελπίδα». Το κύριο μήνυμα που περνά ο συγγραφέας, ιδίως για τη νέα γενιά, «το μέλλον της οποίας στηρίζεται στη γνώση», είναι ότι η κρίση που διέρχεται η Ελλάδα δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά πρωτίστως κρίση αξιών, παιδείας και πολιτισμού και ότι πρέπει να κοιτάμε μπροστά με αισιοδοξία, διδασκόμενοι από τα λάθη του παρελθόντος.
Η γλώσσα του έργου, η οποία διαθέτει όλες τις αρετές του κουβεντιαστού λόγου, κινείται σε δύο επίπεδα: όταν περιγράφονται με νοσταλγική αναπόληση μαγευτικά τοπία και άνθρωποι της βιοπάλης, κυλά σαν ήσυχο ρυάκι που σιγομουρμουρίζουν τα νερά του. Ξεχειλίζει η τρυφερότητα και η ευαισθησία, όπως όταν η Μάρθα χάιδευε με τα μάτια της τα μοναδικά ηπειρώτικα πέτρινα γεφύρια. Όταν ο συγγραφέας αναφέρεται στην παθογένεια της νεοελληνικής κοινωνίας και το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, ο λόγος του σε μερικές περιπτώσεις θυμίζει πύρινη ρομφαία. Κυρίαρχο όμως ρόλο αναλαμβάνει το ύφος του λογοτέχνη, γνώριμο από πολλά δοκίμιά του: αποπνέει τη ζεστασιά και την ανθρωπιά του δημιουργού του. Εκπέμπει την ακτινοβολία του φιλοσοφημένου πνεύματός του σε αρμονική σύζευξη με τα γλυκά χρώματα της αμφιλύκης.
Χριστόφορος Χαραλαμπάκης
Καθηγητής Γλωσσολογίας
στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών
