Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ U.N.R.R.A. ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ.
ΜΕΛΕΤΗ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ (United Nations Archives)Μέρος πρώτο. Οι προτάσεις για το σύστημα υδροδότησης της πόλης.
Νικήτας Κ.Ψαθάς1
Στα πλαίσια πολυετούς έρευνάς μου σχετικά με την οργάνωση του δικτύου παροχής
βοήθειας από την οργάνωση της UNRRA στην περιοχή της Μήλου (τόπος καταγωγής μου
και επίκεντρο του ερευνητικού μου ενδιαφέροντος), αμέσως μετά την απελευθέρωσή της
από τις Γερμανικές Δυνάμεις κατοχής (9.5.45), βρέθηκα μπροστά σε έναν σχετικά μεγάλο αριθμό εγγράφων σχετικών με το νησί της Λευκάδας, τα οποία και παρουσιάζω στην
μελέτη, το πρώτο μέρος της οποίας δημοσιεύω σήμερα. Το υλικό έχει αντληθεί από τρεις
συνολικά φακέλους που φυλάσσονται στο παραπάνω αρχείο και μας απεστάλησαν κατόπιν
σχετικού αιτήματος. Αποτελείται από αρκετά, διάσπαρτα έγγραφα, η αρίθμηση των οποίων
έγινε για καθαρά πρακτικούς λόγους και για να καταστεί ευκολότερη η χρονολογική
κατάταξη και παρακολούθησή τους.
Ποια ήταν όμως η UNRRA; Πρόκειται για τον Οργανισμό Περιθάλψεως (ή Αρωγής) και
Αποκαταστάσεως των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Relief and Rehabilitation
Administration) που ιδρύθηκε κατόπιν σχετικής συμφωνίας 44 εθνών στις 9 Νοεμβρίου του
1943 στον Λευκό Οίκο των Η.Π.Α. Σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή Herbert H.Lehman,
σκοπός του οργανισμού ήταν μεταξύ άλλων και η παροχή βοήθειας προς τα κράτη – μέλη
για την ανακούφιση των θυμάτων του πολέμου, όσο και για την ανοικοδόμηση των
παραγωγικών τους δυνάμεων (αγροτική και βιομηχανική παραγωγή)2 .
Οι αποστολές διήρκησαν μέχρι και το 1946, ενώ μεταξύ των χωρών που δέχθηκαν την
βοήθεια του οργανισμού, ήταν και η μεταπολεμική Ελλάδα. Η σχετική συμφωνία υπεγράφη
την 1η Μαρτίου 1945, δηλαδή λίγους μόλις μήνες μετά την πτώση της κυβέρνησης εθνικής
ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου και επικυρώθηκε στις 29 Μαρτίου του ίδιου έτους3, με
έναρξη των αποστολών την 1 Απριλίου 1945. Είχαν μεσολαβήσει τα Δεκεμβριανά και η
ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα.
Η βοήθεια4 ανήλθε συνολικά σε 416.252.000 δολάρια (σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος αν και υπάρχουν και διαφορετικές εκτιμήσεις) που αναλυτικά αφορούσε: τρόφιμα $186.344.000, ενδυμασία $40.250.000, ιατρικά-είδη υγιεινής $11.856.500, είδη αγροτικής ανασυγκρότησης $58.374.000, είδη βιομηχανικής ανασυγκρότησης $53.935.000 και λοιπά $65.492.5005.
Πέραν των όσων έχουν κατά καιρούς γραφτεί γύρω από τα πραγματικά κίνητρα της
αρωγής, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι ουσιαστικά μέσω των δράσεων αποστολών όπως
αυτών της UNRRA, αλλά και αυτών του Κ.Ο.Κ.Ν. (στην περίπτωση των Κυκλάδων), του
Ε.Ο.Χ.Α. και του Ε.Σ., σχηματίστηκε η βάση στην οποία στηρίχτηκε ή έστω από την οποία
παραδειγματίστηκε ο ανοργάνωτος και ελλειμματικός (όχι μόνο με όρους οικονομικής
διαχείρισης αλλά κυρίως μέσω της ανεπάρκειας των απαιτούμενων υποδομών) κρατικός
μηχανισμός, προς την κατεύθυνση της θεσμικής διαμόρφωσης ενός δικτύου αντιμετώπισης
της φτώχειας. Ο τρόπος οργάνωσης της δομής και της λειτουργίας των αποστολών του
οργανισμού, παρά τις όποιες αδυναμίες, έχει αρκετό ενδιαφέρον. Η διοίκηση της ελληνικής
αποστολής βρισκόταν στην Αθήνα, ενώ υπήρχαν συνολικά 11 περιφερειακά γραφεία.
Στη σημερινή μας δημοσίευση, αναφερόμαστε στον φάκελο με τον διακριτικό τίτλο S-1374-0000-0402.
Ο τίτλος του εξωφύλλου του φακέλου αναφέρει τα εξής: “ETOLO-AKARNANIA: ASTAKOS,
VONITZA, AMFILOHIA, NEFPAKTOS, THERMON, EFPALION” και με χειρόγραφη προσθήκη
«APRIL 1945-JULY 1946». Αποτελείται από 53 σαρωμένες από το πρωτότυπο σελίδες.
Το σχετικό με την Λευκάδα έγγραφο του φακέλου είναι το ακόλουθο: Έγγραφο UN14/14.9.45
Το υπό μελέτη εξασέλιδο έγγραφο φέρει τον τίτλο: “OFFICE OF THE REGIONAL SANITARY ENGINEER – UNRRA – REGION C. No 2. BACTERIOLOGICAL UNIT, F.A.U. SANITARY SURVEY No.10”
Στην τελευταία σελίδα του εγγράφου έχει τεθεί η στρογγυλή σφραγίδα της υπηρεσίας
“UNRRA MALARIA CONTROL & SANITARY DEPT.” με την ελληνική επωνυμία «ΟΥΝΡΑ
ΑΝΘΕΛΟΝ/ΚΑΙ & ΓΕΝΙΚΑΙ ΕΞΥΓΙΑΝΣΕΙΣ».
Στον εσωτερικό κύκλο της σφραγίδας αναγράφονται τα αρχικά “RSE” (REGIONAL SANITARY ENGINEER), ενώ δίπλα υπογράφει ο συντάκτης του κειμένου.
Η αναφορά παρουσιάζει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με το υπάρχον εκείνη την
περίοδο δίκτυο ύδρευσης της πόλης της Λευκάδας, ενώ παράλληλα διατυπώνει και κάποιες
προτάσεις βελτίωσής του.
ΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Η αρκετά αναλυτική αναφορά σχετικά με το ζήτημα της την ύδρευσης της πόλης της
Λευκάδας, περιλαμβάνει σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες είναι ταξινομημένες σε επτά
διαφορετικές κατηγορίες (sections).
1. Στα γενικά στοιχεία της πρώτης σελίδας (section A – GENERAL), καταγράφονται
πληροφορίες για την περιοχή μελέτης (Λευκάδα), η ημερομηνία της επισκόπησης
(12/8/45), το όνομά του τότε Δημάρχου (Δ.Γιανουλάτος) και ο πληθυσμός (6.500
άτομα).
2. Στο δεύτερο τμήμα (section B – GEOLOGICAL) καταγράφονται κάποια δεδομένα
γεωλογικού χαρακτήρα, όπως ο τύπος του πετρώματος τόσο στην πηγή
υδροδότησης (ασβεστολιθικό), όσο και γύρω από το δίκτυο διανομής (αμμώδες αργιλώδες), η γενική τοπογραφική εικόνα της περιοχής με τα ασβεστολιθικά
υψώματα, το μέσο υψόμετρο της πηγής (10 πόδια) και του δικτύου (3 πόδια) και
άλλες γεωλογικές παρατηρήσεις, όπως για την συχνότητα και την ένταση των
σεισμικών δονήσεων (ο σφοδρός προ 12ετίας σεισμός6, είχε ως αποτέλεσμα την
εκτροπή του νερού από μία πηγή και την ελάττωση της παροχής από άλλες πηγές).
3. Στο τρίτο τμήμα (section C – PHYSICAL WATER SYSTEM) καταγράφονται όλες οι
απαιτούμενες πληροφορίες σχετικά με το σύστημα υδροδότησης, σχετικά με την
πηγή, το δίκτυο διανομής και τον τρόπο αποθήκευσης. Οι πληροφορίες της
παραγράφου απεικονίζονται σχηματικά στην Πέμπτη σελίδα του εγγράφου
(βλ.εικόνα 7).
Η πηγή από την οποία υδροδοτείται η πόλη βρίσκεται σε απόσταση 5
χλμ από την Λευκάδα, στη βάση ενός ασβεστολιθικού λόφου με ύψος 70 πόδια και
σε βάθος 10 ποδών. Η παροχή αγγίζει τα 15.000 γαλόνια την ημέρα την
καλοκαιρινή περίοδο. Το νερό αντλείται καταρχάς σε έναν πρώτο θάλαμο
συγκέντρωσης και από εκεί μέσω ενός τσιμεντένιου καναλιού σε έναν δεύτερο
θάλαμο.
Από εκεί το νερό οδηγείται μέσω ενός δικτύου από σιδερένιους σωλήνες
στην δεξαμενή. Ένα τσιμεντένιο κανάλι υπερχείλισης μεταφέρει το νερό από τον
δεύτερο θάλαμο εντός της παρακείμενης ρεματιάς. Άλλες πηγές που
τροφοδοτούσαν κατά το παρελθόν την δεξαμενή, εξαφανίστηκαν από τους
σεισμούς.
Η τσιμεντένια δεξαμενή 50 κυβικών μέτρων είναι καλής κατασκευής και
αρκετά προστατευμένη, κτισμένη εντός του εδάφους με επικοινωνούντα φρεάτια
και κάλυμμα στο επίπεδο του εδάφους. Έξι ίντσες λάσπης βρίσκονται στον πάτο της
δεξαμενής.
Στην παράγραφο που αναφέρεται στο δίκτυο διανομής, άξιο αναφοράς
είναι το γεγονός ότι μόνο λίγες από τις 15 μεγάλες συνδέσεις που τροφοδοτούν 700
περίπου νοικοκυριά λειτουργούν κανονικά, με εξαίρεση την χειμερινή περίοδο
όπου η τροφοδοσία της δεξαμενής είναι άφθονη.
Άλλες πληροφορίες της ενότητας αναφέρουν τον αριθμό των ατόμων και των συνδέσεων που υδροδοτούνται (6.500 και 700 αντίστοιχα), την ποσότητα του διαθέσιμου/παρεχόμενου νερού (15.000 γαλόνια την ημέρα κατά την Άνοιξη) αλλά και του καταναλισκόμενου (10.000 γαλόνια την ημέρα), το έτος κατασκευής του δικτύου (1925) αλλά και την μη ύπαρξη τακτικώς απασχολούμενου προσωπικού.
4. Στο τέταρτο τμήμα (αναφέρεται πιθανόν εκ παραδρομής ως region D – WATER DISPOSAL και όχι ως section), καταγράφονται πληροφορίες σχετικά με την το υπάρχον αποχετευτικό σύστημα και την αποκομιδή των απορριμμάτων. Τα απορρίμματα συλλέγονται από ένα κάρο και οδηγούνται στην χωματερή, 2χλμ νοτίως της πόλης.
5. Πέμπτο τμήμα (Section E). Πιθανές εστίες μόλυνσης του νερού: από ζώα στην πηγή,
από διαρροές στις σωληνώσεις, λόγω ανεπαρκούς κλίσης μεταξύ δεξαμενής και
συστήματος διανομής, κάτι που οδηγεί σε στασιμότητα νερού στα χαμηλά σημεία.
Προτείνεται η συνεχής χλωρίωση του νερού στη δεξαμενή.
6. Έκτο τμήμα (section F – RECOMMENTED CONSTRUCTION). Προτεινόμενη
κατασκευή του συστήματος: αύξηση της παροχής νερού με την αξιοποίηση άλλων 5
πηγών, μέσω της κατασκευής τσιμεντένιου θαλάμου συλλογής (βλ. σχέδιο στην
εικόνα7). Τοποθέτηση αντλίας στην δεξαμενή για να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη
διοχέτευση νερού προς το δίκτυο διανομής υπό συνεχή και επαρκή πίεση.
Αναλυτική καταγραφή των απαιτούμενων υλικών, των ημερομισθίων και του
απαιτούμενου διαστήματος μέχρι να τεθεί σε λειτουργία το σύστημα. Ακολουθεί
σχεδιάγραμμα με το υπάρχον και το προτεινόμενο σύστημα υδροδότησης.
7. Στο τελευταίο (έβδομο) τμήμα (section G – WATER EXAMINATION) καταγράφονται
δεδομένα που αφορούν μετρήσεις σε δύο διαφορετικά δείγματα, με την
παρατήρηση περί συγκέντρωσης μικροοργανισμών στη διαδρομή ανάμεσα στη
δεξαμενή και το σύστημα διανομής, αλλά και την εμφάνιση τυφοειδούς.
Σε επόμενες δημοσιεύσεις, θα παρουσιάσουμε και τα υπόλοιπα έγγραφα των φακέλων, τα
οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
17 Αυγούστου 2018
1. Απόφοιτος Πολιτικών Επιστημών, ερευνητής της Ιστορίας της Μήλου.
2. “UNRRA report 15/9/44-31/12/44”. Βλ. περισσότερα στο www.cvce.eu.
3 ΦΕΚ Α’ 79/30.3.45, Αναγκαστικός Νόμος 230/45 «περί κυρώσεως της μεταξύ Ελλάδος και ΟΥΝΡΡΑ Συμφωνίας». Διατυπώνεται με σαφήνεια μεταξύ άλλων και ο σκοπός της Οργάνωσης: «όπως μελετά, συντονίζει, διαχειρίζεται ή προνοεί περί της διαχειρίσεως των μέτρων περιθάλψεως θυμάτων πολέμου εις πάσαν περιοχήν ευρισκομένην υπό τον έλεγχον οιουδήποτε των Ηνωμένων Εθνών, διά της παροχής τροφής, καυσίμου ύλης, ιματισμού, στέγης και άλλων βασικών αναγκών, ιατρικής περιθάλψεως και άλλων απαραιτήτων υπηρεσιών, και όπως διευκολύνη εις τας περιοχάς ταύτας, εφ’όσον παρίσταται ανάγκη, την επαρκή παροχήν περιθάλψεως, την παραγωγήν και την μεταφοράν των ανωτέρω ειδών ως και την παροχήν των υπηρεσιών τούτων».
4. Για την οποία φυσικά υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις τόσο ως προς το ύψος της όσο και ως τα πραγματικά της κίνητρα. Η σχετική ιδεολογική σύγκρουση δεν θα μας απασχολήσει όμως σε αυτή τη μελέτη.
5. Εφημερίδα «Εμπρός», 23.11.47.
6. Δεν έχουμε ταυτοποιήσει τον αναφερόμενο σεισμό, καθώς δεν βρήκαμε σχετική εγγραφή για την συγκεκριμένη χρονολογία (1932-1933). Σε εισήγηση της κ.Χαράς Παπαδάτου με τίτλο «Σεισμοί: 1469 μέχρι σήμερα – επιπτώσεις στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον του νησιού» που παρουσιάστηκε στην διημερίδα με θέμα τους σεισμούς και τις επιπτώσεις τους που πραγματοποιήθηκε στη Λευκάδα στις 5-6/2/2016, δεν βρίσκουμε σχετική εγγραφή μεταξύ των ετών 1921 και 1938. Πιθανολογούμε ότι πρόκειται για κάποιον εκ των δύο ισχυρών σεισμικών δονήσεων της Κεφαλονιάς, στις 9.3.32 (Ληξούρι 5,6) ή στις 22.3.33 (Αργοστόλι 5,2).
