Αρχική Top Stories Παναγιώτης Αργυρός: Οι επιπτώσεις του Τουρισμού στο δομημένο και μη περιβάλλον της...

Παναγιώτης Αργυρός: Οι επιπτώσεις του Τουρισμού στο δομημένο και μη περιβάλλον της Λευκάδας

0

Την Πέμπτη 9 και Παρασκευή 10 Αυγούστου, πραγματοποιήθηκε το φετινό Συμπόσιο της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών στην Λευκάδα.

Το φετινό θέμα του συμποσίου ήταν “Λευκάδα και Τουρισμός 1950 – 2018” για το οποίο μίλησαν αξιόλογοι ομιλητές.

Η πρώτη ημέρα του συμποσίου έκλεισε με την ομιλία του Αρχιτέκτων Παναγιώτη Αργυρού με γενικό τίτλο “Οι επιπτώσεις του Τουρισμού στο δομημένο και μη περιβάλλον της Λευκάδας. Τα διδάγματα και οι μεγάλες προκλήσεις” την οποία και ξεχωρίσαμε για το περιεχόμενο και την ρεαλιστικότητα της.

Για αυτό τον λόγο την παρουσιάζουμε αυτοτελή και αυτούσια παρακάτω.

Η παρούσα εισήγηση με προβλημάτισε πολύ όσον αφορά το ύφος και το πνεύμα αυτής καθώς είχα δυο επιλογές:

Η πρώτη ήταν μια αυστηρά επιστημονική και ταυτόχρονα τυπική εισήγηση, όπου μέσα από την συλλογή στοιχείων σε τοπικό και υπέρτοπικό επίπεδο, την καταγραφή, ανάλυση, αξιολόγηση τους και τις συγκρίσεις, θα προέκυπταν τα ανάλογα συμπεράσματα και θα γίνονταν οι κατάλληλες προτάσεις. Στη συνέχεια, επιτρέψτε μου, θα φεύγαμε προβληματισμένοι και συνεχίζοντας ο καθένας την διαδρομή του, ….θα ξεχνούσαμε.

Η δεύτερη επιλογή έχει την ίδια επιστημονική προσέγγιση, αλλά με διαφορετικό ύφος αποσκοπώντας στο να αργήσουμε έστω και λίγο περισσότερο να ξεχάσουμε. Έτσι δεν μπορώ παρά να είμαι ιδιαίτερα κριτικός και επικριτικός ίσως και αιρετικός κρίνοντας και επικρίνοντας όλους μας και το εννοώ όλους μας, γιατί ο ομιλών και Λευκαδίτης είναι και αρχιτέκτονας και ιδιοκτήτης εταιρείας με μελετητικό και κατασκευαστικό αντικείμενο και όπως όλοι σχεδόν, εξαρτημένος από την τουριστική μας ανάπτυξη και προοπτική. Όλοι ξέρουμε με ποιους τρόπους παράγεται χρήμα και αναπτύσσεται η οικονομία ειδικά σε μέρη όπως η Λευκάδα.

Γιατί, ξέρετε όλο αυτό το δομημένο και μη περιβάλλον είναι πολλά πράγματα, είναι η ιστορία μας, η ψυχή μας, οι μνήμες μας, οι πατημασιές των προγόνων μας, οι δικές μας και άλλα πολλά….

Είναι όμως και κάτι επίσης σπουδαίο: είναι η σημαντικότερη παράμετρός αυτού που αποκαλούμε Τουριστικό Προϊόν. Δεν είναι καθόλου, μα καθόλου κακό, το τονίζω, γιατί υπάρχει και δαιμονοποίηση του δυστυχώς αμφίδρομη, αντιθέτως θα το χαρακτήριζα ιδανικό ένα υψηλού επιπέδου περιβάλλον να αποτελεί τουριστικό προϊόν και πυλώνα ανάπτυξης. Τότε η ίδια προκύπτουσα ανάπτυξη θα φροντίσει για την προστασία του περιβάλλοντος αυτού, και θα εναντιώνεται σε οτιδήποτε τείνει να βλάψει αυτό από το οποίο αντλεί την προοπτική της και εν τέλει την ύπαρξη της.

Η Λευκάδα όπως πολλά άλλα νησιά στον Ελλαδικό χώρο, πριν την έλευση του τουρισμού ήταν ένας ιδιαίτερα φτωχός τόπος, με σχεδόν ανύπαρκτες υποδομές και εν πολλοίς απομακρυσμένη από οποιαδήποτε αναπτυξιακή δράση ή προοπτική με κυρίαρχο εξαγωγικό τομέα το ποιοτικό ανθρώπινο δυναμικό. Ήταν βέβαια, περισσότερο ή πολύ περισσότερο από σήμερα ένας τόπος παραγωγής πνευματικών ανθρώπων και αυτό το θίγω γιατί η παιδεία, όχι η εκπαίδευση, η παιδεία και η πνευματική καλλιέργεια έχουν άμεση σχέση με όσα θίγονται στην εισήγηση.

Είχε και ακόμη έχει ένα απίστευτου κάλους φυσικό περιβάλλον αφενός και αφετέρου το ιδιαίτερα αξιόλογο οικιστικό σύνολο της πόλης καθώς και αρκετούς αξιόλογους οικισμούς και μνημεία. Προσωπικά είχα την τιμή και τη χαρά να διδαχθώ πολλά πάνω στα προηγούμενα από την πνευματική μου μάνα την κα. Μάρω Φίλιππα – Αποστόλου.

Λίγο πολύ όλοι μας έχουμε πάμπολες εικόνες του νησιού όπως ήταν πριν την τουριστική ανάπτυξη. Η λέξη ανάπτυξη εσκεμμένα μπαίνει χωρίς εισαγωγικά ώστε να μπορεί ο καθένας να της βάλει τον αριθμό των εισαγωγικών που θεωρεί ότι της αναλογούν.

Επέλεξα να μην παρουσιάσω τις εικόνες του παρελθόντος ώστε να αποφύγουμε την περιπτωσιολογία και τις αυθόρμητες συγκρίσεις και αφετέρου η φαντασία μας να πλανηθεί ελεύθερη ενθυμούμενοι τις εικόνες εκείνες και συλλαμβάνοντας το χρώμα εκείνο………

Ας δούμε τώρα λοιπόν την σημερινή κατάσταση μέσα από κάποιες εικόνες.

Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτά που είδαμε είναι αρκετά τα οποία συνοψίζονται ως εξής:

Δεν εκτιμήσαμε, δεν αξιολογήσαμε, τον τόπο που παραλάβαμε. Ημιμαθείς, αδαείς και επηρμένοι, κυνικά πορευτήκαμε προς την καταστροφή του και πορευόμαστε.

Δεν εξετάσαμε πως χειρίστηκαν παρόμοια θέματα σε άλλα μέρη εντός και εκτός Ελλάδας, δεν απευθυνθήκαμε σε ειδικούς να χαράξουμε στρατηγικές, δεν κοιτάξαμε στο μέλλον, εν τέλει κινηθήκαμε μάλλον απερίσκεπτα.

Οδός Γολέμη – Πόλη της Λευκάδας

Έτσι κάναμε θεμελιώδη σφάλματα όπως το ότι δεν προστατεύσαμε την πόλη της Λευκάδας, την πόλη που πάντα κατά βάθος υποτιμούσαμε αλλά σήμερα μαθαίνουμε ότι την εκτιμούν οι επισκέπτες τόσο για διαμονή όσο και για περιήγηση με κυριότερη έκφραση αυτής της τάσης το έντονο αγοραστικό ενδιαφέρον για ακίνητα της παλιάς πόλης κυρίως από αλλοδαπούς. Όμως και εμείς οι ίδιοι προτιμούμε σαφώς την κίνησή μας και τα καταστήματα εντός του πολεοδομικού ιστού, παραθαλάσσια και μη. Αυτό λοιπόν που σήμερα εκτιμούμε δεν το φροντίσαμε όσο έπρεπε. Δεν προστατεύσαμε ούτε τα κτίρια ούτε τον ιστό, πολύ δε μάλλον το ιστορικό αντισεισμικό σύστημα.

Περιοχή Αγίου Μηνά – Πόλη της Λευκάδας

Κάναμε έργα φαραωνικού τύπου για τα μέτρα του τόπου μας, τα οποία απέκοψαν την πόλη από το γεννεσιουργό της στοιχείο, τη θάλασσα, όπως η οδός Γολέμη στην εικόνα που βλέπουμε και βέβαια με κορυφαίο παράδειγμα το πνευματικό κέντρο. 

Οδός Γολέμη – Πόλη της Λευκάδας

Το λέω κορυφαίο γιατί χωρίς να κρίνω αν η Λευκάδα χρειαζόταν αυτό το θέατρο ή όχι ή οτιδήποτε άλλο, αλλά γιατί το ίδιο το κτίριο δημιουργεί ζητήματα.

Πνευματικό Κέντρο Λευκάδας – Πόλη της Λευκάδας

Πρόκειται για ένα μεταμοντέρνο, άρα άλλου ύφους κτίριο εντελώς εκτός κλίμακας, έργο διάσημου έλληνα αρχιτέκτονα και προϊόν πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Πέραν όμως των μορφολογικών και αρχιτεκτονικών παραμέτρων υπάρχει το εξής κορυφαίο για μένα ερώτημα: πως είναι δυνατόν να χωροθετούμε κτίρια μεταξύ ορίου ιστορικού τόπου και λιμνοθάλασσας. Το κάναμε λοιπόν και μάλιστα με τρόπο ιδιαίτερα εμφατικό αφού καταφέραμε να κρύψουμε όχι μόνο τη λιμνοθάλασσα και τον ορίζοντα αλλά και ένα μέρος ουρανού.

Άγιος Νικήτας

Δεν προστατεύσαμε τους οικισμούς μας και δη τους παραδοσιακούς και αξιόλογους. Οι πιέσεις που δέχτηκαν τους αλλοίωσαν ανεπανόρθωτα σε μικρό χρόνο. Η αλλοίωση του Αγίου Νικήτα σε σύντομο χρόνο έδειξε τον κίνδυνο και χάρη στον προσωπικό αγώνα κάποιων ανθρώπων και κυρίως της Μάρως Φίλιππα Αποστόλου πραγματικά διέσωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα του οικισμού παρ’ όλη τη ζημιά που προήλθε στο κενό που προέκυψε μεταξύ αναστολής δόμησης και έκδοσης νέου διατάγματος.

Βασιλική

Το τι αποτελεί ο Άγιος Νικήτας σήμερα το γνωρίζουμε πολύ καλά καθώς υπερηφανευόμαστε οι ίδιοι για τον οικισμό αυτό,  όπως επίσης γνωρίζουμε πολύ καλά τι έχει συμβεί σε άλλους παραθαλάσσιους οικισμούς σε ιδιαίτερου φυσικού κάλους τόπους όπως τη Βασιλική και τα Σύβοτα.

Σύβοτα

Στο Νυδρί η ιδιαιτερότητά του δεν οφείλεται στις αρχιτεκτονικές αξίες και ποιότητες του παλαιού οικισμού αλλά στη θέση και σχέση του με το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον. Ένα ιδιαίτερου επίσης κάλλους φυσικό περιβάλλον του οποίου οι αξίες και ποιότητες έχουν σχεδόν εξαφανιστεί.

Νυδρί

Προς αποφυγήν παρανοήσεων δεν υποστηρίζω ότι δεν έπρεπε να δομήσουμε όπως δεν υποστηρίζω το να δομούμε παντού και ανεξέλεγκτα. Αυτό που λέω είναι ότι αν είχαμε κινηθεί σωστά θα είχαμε κρατήσει τις ισορροπίες εκείνες που θα δημιουργούσαν αισθητική αλλά και αναπτυξιακή υπεραξία.

Νυδρί

Δεν δομήσαμε έμμετρα και λελογισμένα ούτε εντός ούτε εκτός σχεδίου. Στην εκτός σχεδίου δόμηση μέσα από ένα, κυρίως στο παρελθόν, ασθενές νομικό πλαίσιο σχετικά με τις επεμβάσεις στους αδόμητους χώρους των γηπέδων προκαλέσαμε ανεπανόρθωτες βλάβες.

Δεν δομήσαμε έμμετρα και λελογισμένα εντός ρυμοτομικών σχεδίων ή οικισμών. Μέσα από ένα νομικό πλαίσιο που δεν λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου προχωρήσαμε σε οικοπεδοποίηση μεγάλων εκτάσεων με όρους δόμησης και πνεύμα προαστίων πρωτευούσης. Επιπλέον εξ’ αιτίας της απουσίας ελεγκτικών μηχανισμών αλλά και ασαφειών της πολεοδομικής νομοθεσίας προέκυψαν πλήθος αυθαιρεσιών βλάπτοντας σοβαρά την αισθητική αλλά και τον δημόσιο χώρο.

Το Νυδρί κυρίως αλλά και η Νικιάνα και η Βασιλική,  στα παράκτια τμήματά τους, είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα παραγωγής δομημένου περιβάλλοντος χαμηλής ποιότητας χωρίς σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον αλλά ούτε και στον καθημερινό χρήστη και στον επισκέπτη. Ακολουθούν βέβαια χωρίς να μένουν στο απυρόβλητο και οι υπόλοιπες περιπτώσεις πολεοδόμησης του νησιού.

Βασιλική

Στις δεκαετίες που πέρασαν αφήσαμε τα μνημεία μας είτε να καταρρεύσουν είτε τα βεβηλώσαμε είτε τα κατεδαφίσαμε. Μεγάλο μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της ιστορίας μας χάθηκε και μαζί τους ένας πόλος έλξης επισκεπτών. Όταν ταξιδεύουμε θέλουμε να επισκεπτόμαστε ιστορικούς τόπους και μνημεία, επιδιώκοντας να γνωρίσουμε την ζώσα ιστορία κάθε τόπου. Πολλές φορές είναι σημαντικότατη παράμετρος στην επιλογή του τόπου που θα ταξιδέψουμε άρα και θα ξοδέψουμε χρήματα.

Μοναστήρι Αγίου Γεωργίου στα Κολυβάτα στους Σκάρους

Θεωρώ ότι όλα αυτά είναι αρκετά ειπωμένα και τείνουν να γίνουν αυτονόητα αλλά ας αναλογιστούμε τη διπλή ζημιά που προκαλέσαμε. Βέβαια πρέπει να αναφέρω ότι η εγκατάλειψη των μνημείων δεν είναι άμεση απόρροια της τουριστικής ανάπτυξης αλλά της ευρύτερης νοοτροπίας που έφερε ή γέννησε και την χωρίς αρχές και κανόνες τουριστική ανάπτυξη.

Πόντη Βασιλικής

Τελευταίες αλλά εξίσου σημαντικές είναι οι επιπτώσεις στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον του νησιού προερχόμενες κυρίως από την εκτός σχεδίου δόμηση και τα έργα υποδομών (λιμενικά και οδοποιία). Εξετάζοντας το πρώτο αίτιο διαπιστώνουμε ότι η μέχρι πριν από λίγα χρόνια απουσία νομικού πλαισίου αλλά και ελεγκτικών μηχανισμών σχετικά με τις παρεμβάσεις στον περιβάλλοντα χώρο των κτιρίων οδήγησε σε ισχυρές αλλοιώσεις του τοπίου. Τεράστιες εκσκαφές προέκυψαν χωρίς ουσιαστικό λόγο, κάτι που καταδεικνύεται από το γεγονός ότι τέτοιας μορφής αλλοιώσεις δεν συναντώνται σε έργα που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας του νομικού πλαισίου και των ελεγκτικών μηχανισμών, μετά την εφαρμογή του ΝΟΚ Ν.4067/12.

Τομή διάνοιξης δρόμου στην Βασιλική

Επιγραμματικά σημειώνω τις αλλοιώσεις από αυθαίρετες αποψιλώσεις εκτάσεων, διανοίξεις δρόμων,  κατασκευές στα κτίρια και στους αιγιαλούς και κλείνουμε με αυτές που προέκυψαν από έργα υποδομών όπως η διάνοιξη οδών και τα λιμενικά έργα.

Λιμάνι Νυδριού

Ειδικότερα στην τελευταία περίπτωση θεωρώ ότι σίγουρα υπάρχουν και άλλοι, πολύ καλύτεροι τρόποι οριοθέτησης παράκτιων ζωνών και ελλιμενισμού σκαφών, οι οποίοι να προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον, αποδίδοντας του την υπεραξία που του αναλογεί. Και παράλληλα να εξυπηρετούν ανάγκες ελλιμενισμού μεγαλύτερου αριθμού σκαφών με καλύτερη παροχή υπηρεσιών.

Νικιάνα

Αφού διαπιστώσαμε τα αίτια και τη φύση των επιπτώσεων του τουρισμού στο περιβάλλον του τόπου μας και τα διδάγματα που προκύπτουν, θεωρώ πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι μάλλον δεν είμαστε ικανοποιημένοι ούτε από αυτά που προκαλέσαμε στον τόπο μας αλλά ούτε και από την ποιότητα του τουρισμού που έχουμε, εν ολίγοις έχουμε υποστεί διπλό κακό.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι αυτά λειτουργούν αμφίδρομα, αλληλοεπιδρώντας το ένα του άλλου.  Αυτός ήταν και ο στόχος της εισήγησης, να διαπιστώσουμε, να ενοχληθούμε, να στενοχωρηθούμε για αυτό που παραλάβαμε και παραδίδουμε και να ανησυχήσουμε για την αναπτυξιακή προοπτική του τόπου μας. Τέλος να διδαχθούμε από τα λάθη μας και να προβληματιστούμε για το τι κάνουμε τώρα και πως τοποθετούμαστε έναντι των προκλήσεων.

Τα ερωτήματα – προκλήσεις που προκύπτουν είναι κυρίως τα εξής δύο:

1. Υπάρχουν περιθώρια επανορθώσεων και αντιστροφής της κατάστασης και αν ναι τι πρέπει να γίνει;

2. Ας ξεκινήσουμε κάνοντας τρείς βασικές διαπιστώσεις:

Καταρχήν ότι ο σεβασμός και η ποιότητα του δομημένου και μη περιβάλλοντος οδηγούν σε ποιοτική τουριστική ανάπτυξη και αντίστροφα η ανάπτυξη αυτή σέβεται διαφυλάσσει το περιβάλλον ως μια από τις προστιθέμενες αξίες στις οποίες οφείλει την ύπαρξη της.

Η δεύτερη είναι ότι πάντοτε υπάρχει δυνατότητα αλλαγής υφιστάμενων καταστάσεων. Αυτό που ποικίλλει είναι τα περιθώρια των βελτιωτικών κινήσεων τα οποία είναι άμεσα εξαρτώμενα από το είδος και το μέγεθος των αρνητικών δεδομένων, με λίγα λόγια ποικίλλει ο βαθμός  αναστρεψιμότητας .

Προέκταση αυτού είναι η τρίτη διαπίστωση, ότι πλέον έχουμε φτάσει σε οριακά επίπεδα κάτι που απαιτεί άμεσες δράσεις. Βρισκόμαστε κυριολεκτικά σ’ ένα σταυροδρόμι μόνο που τώρα είναι τρισδιάστατο (τεχνολογική επανάσταση) καθώς οι επιλογές δεν είναι εμπρός – πίσω, αριστερά – δεξιά αλλά κυρίως πάνω ή κάτω.

Είναι αυτονόητο ότι ούτε στα πλαίσια μιας εισήγησης αλλά ούτε από έναν άνθρωπο μπορούν να δωθούν οι απαντήσεις στα ερωτήματα και να προταθεί η χάραξη στρατηγικής για την επίλυση των προβλημάτων. Αυτό που επιδιώκεται σήμερα είναι οι διαπιστώσεις, η ενόχληση, οι προβληματισμοί, να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε να βελτιώσουμε τα πράγματα και να αποφύγουμε τα ίδια λάθη.

Για να φτάσουμε μπροστά σε θετικές προοπτικές και εξελίξεις απαιτείται κατ’ εμέ ένας φορέας διαχείρισης τουριστικής ανάπτυξης. Ένας φορέας ο οποίος σε σύντομο χρονικό διάστημα, το τονίζω αυτό, μέσα από την ανάγνωση παρόμοιων εμπειριών εντός και εκτός συνόρων, την σύνθεση μελετών και απόψεων ειδικών, μέσα από συναινέσεις και κυρίως μεγάλη αποφασιστικότητα θα παράξει προτάσεις και έργο.

Επειδή τέλος, δεν θέλω να θεωρηθεί ότι γενικολογώ, επειδή ως μηχανικός θεωρώ ότι όλα τα προβλήματα έχουν τις λύσεις τους και καθώς τα πάντα διέπονται από λογικούς κανόνες οι λύσεις είναι συνήθως απλές, επιτρέψτε μου μέσα από την εμπειρία μου να παραθέσω ένα παράδειγμα προβλήματος και κατόπιν τη λύση του:

Το παράδειγμα αφορά την εκτός σχεδίου δόμηση. Εκεί  το πρόβλημα δεν είναι στην ποσότητα της δόμησης αλλά στην ποιότητα και αυτό που στην πραγματικότητα ενοχλεί στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι μεγάλες εκσκαφές – τομές στον περιβάλλοντα χώρο των κτιρίων και τα ύψη αυτών. Επειδή στη Λευκάδα έχουμε έναν σπουδαίο σύμμαχο που είναι η πυκνή και υψηλή βλάστηση, αν αυστηροποιήσουμε λιγάκι τον υφιστάμενο ελεγκτικό μηχανισμό ως προς την πιστή εφαρμογή των αδειοδοτηθέτων μελετών σας βεβαιώ ότι το πρώτο πρόβλημα έχει λυθεί.

Όσον αφορά το δεύτερο, των υψών, θα πρότεινα ανεπιφύλακτα την κατάργηση των υπογείων και των ορόφων, να επιτρέπονται μόνο ισόγεια δηλαδή σε γήπεδα με κλίση μεγαλύτερη του 20%. Δίδοντας βέβαια κάποια ανταποδοτικά κίνητρα όπως επαναπροσδιορισμός των πλαγίων αποστάσεων σε περίπτωση μη εξάντλησης δόμησης και επιπλέον κάλυψη για τη δημιουργία ημιυπαίθριων χώρων. Με αυτό τον τρόπο η οποιαδήποτε αισθητική όχληση ακόμη και από ακαλαίσθητα κτίρια είναι απειροελάχιστη.

Μπορείτε να δείτε όλες τις ομιλίες των δύο ημερών [εδώ].

Προηγούμενο άρθροΟγδόντα ένα άτομα συνελήφθησαν στην Λευκάδα τον Ιούλιο
Επόμενο άρθροΚυκλοφόρησαν τα εισιτήρια διαρκείας της Νίκης Λευκάδας