Του Θοδωρή Γεωργάκη
To περίφημο <<ΟΙΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ>>, δηλαδή το πρόβλημα, που αφορούσε την αγορά του σταφυλιού, αλλά εξόχως αυτή του κρασιού, έχει βαθιές της ρίζες του στο νησί της Λευκάδας. Ξεκινά απ’ την Ενετοκρατία, (1684-1797) ουσιαστικά, όταν τα φεουδοτσιφλίκια του τούρκικου θρησκευτικοπολιτικού αχταρμά, περιήλθαν στην νεοδημιουργηθείσα τάξη των ευγενών της χώρας και στους περίφημους <<Περί πολλού>> (Benemeriti), των Ενετών, μάζωξη της γης στα χέρια των ολίγων, που είχε σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό των Λευκαδίων Χωρικών στα ορεινά, όπου με νύχια και δόντια σκάβουν τα βουνά με τις μοναδικές Λευκαδίτικες ξερολιθιές, και δημιουργούν θαλερούς αμπελώνες, με την περίφημη ποικιλία βαρτζαμί, ίσως το πιο βαφικό σταφύλι της Ελλάδος, με αυτό της Σκοπέλου!
Πέρασε το δαιμονοποιημένο ΟΙΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ απ’ την Ενετοκρατία στην αγγλοκρταία, (1810-1864) και παίρνει τώρα εκείνα τα εξεγερσιακά χαρακτηριστικά, ώστε να είναι συνυφασμένο με μια πλειάδα εξεγέρσεων των χωρικών οινοπαραγωγών, οι οποίοι έβλεπαν το κύριο βιοποριστικό τους προϊόν, επί δεκαετίες να γίνεται άθυρμα στα χέρια των εμπορογαιοκτημόνων. Ο Δήμος Μαλακάσης, στο βιβλίο του με τίτλο <<ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΟΚΤΗΜΑΤΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΥΡΑΣ 182-1920>> σελίδα 34, σε κοντράτο (συμβόλαιο) του 1845 περιγράφει με ποιο τρόπο ένα βαρέλι κρασί απ’ το Δράγανο περιήλθε στα χέρια του κορυφαίου εμπορογαιοκτήμονα της εποχής, της οικογένειας των Σταματοπουλαίων…
Αλλά και μετέπειτα, στις αρχές του 20ου αιώνα, στα χέρια των πραματευτάδων και των εμπόρων, περιήλθε η τύχη του σταφυλιού και του κρασιού και η συνακόλουθη τύχη των χωρικών οινοπαραγωγών, ο οποίοι έμποροι, μέσα από πρακτικές εναρμονισμένου ανταγωνισμού, θα λέγαμε με σημερινούς οικονομικούς όρους, κρατούσαν τις τιμές, άλλοτε χαμηλά και άλλοτε εξευτελιστικές. Αποτέλεσμα; Τα φονικά συλλαλητήρια των Αμπελουργών μέσα στην χώρα το 1897, το 1905 και το 1907!!! Θα γράψομε κάποια στιγμή γι αυτά, γιατί μέχρι τώρα γνωρίζαμε μόνο το φονικό συλλαλητήριο των Αμπελουργών, αυτό του 1935… Αν σε αυτό το άνομο παζάρι, προστεθεί και η μεγάλη πληγή της φυλλοξήρας, που ουσιαστικά το 1901 αφάνισε τα αμπέλια κυρίως της νότιας Λευκάδος, τότε η τραγική μοίρα των χωρικών πήρε τον γενικευμένο χαρακτήρα της πείνας…
Σε δεινότερη κατάσταση βρέθηκαν ο κάτοικοι του Αγίου Πέτρου, ένα κατ’ εξοχήν σταφυλοπαραγωγό χωριό τότε, του οποίου κατέστρεψε ολοσχερώς τα αμπέλια η φυλλοξήρα, αντιμετωπίζοντας και αυτό το φάσμα της πείνας… Η εφημερίδα <<ΦΡΟΥΡΟΣ>>, με τίτλο <<Ο ΛΑΟΣ ΠΕΙΝΩΝ>>, στις 25 Φεβρουαρίου 1901, διέσωσε σε πρωτοσέλιδο δημοσίευμά της την τραγική κατάσταση των Χωρικών…
<<Λυπηροτάτην είδησιν μετέδωσεν εις τας ενταύθα Αρχάς το τηλεγραφείον Βασιλικής.
Οι πλείστοι του χωρίου Αγίου Πέτρου, πρωτευούσης του δήμου Απολλωνίων, συνήλθον προχθές Παρασκευήν, εις ήσυχον συλλαλητήριον προ του Δημαρχιακού καταστήματος και εδήλωσαν ότι πεινώσι, παρεκάλεσαν δε τον κ. Αστυνόμον και τον κ. Δήμαρχον Απολλωνίων ίνα ενεργήσωσι και τοις χορηγηθή παρά της Κυβερνήσεως αραβόσιτος.
Η είδησις αύτη ουδόλως μας εξέπληξε, δυνάμεθα μάλιστα να είπωμεν ότι και την περιεμένομεν, διότι δια ζιφερών χρωμάτων πολλάκις και ο εν Βασιλική ανταποκριτής μας και ημείς παρεστήσαμεν την μαρασμώδη οικονομικήν κατάστασιν των δήμων Ευγήρου και Απολλωνίων, ένθα ο περονόσπορος ουδενός απολύτως εφείσθη.
Είναι λυπηρόν τω όντι ο γεωργικός πληθυσμός των δήμων τούτων ο οποίος μετά του λοιπού της νήσου μας αποτελεί έξοχον παράδειγμα φιλοπονίας και ολιγαρκείας, ευρίσκεται σήμερον εις κατάστασιν τόσον αξιοθρήνητων.
Ο τέως εύπορος τούτος πληθυσμός δεν αποτελεί νυν ούτε διεγέρσεις ούτε διαρπαγάς, ως παραδόξως διεδόθη ενταύθα παρά των σπερμολόγων, αλλά τυφλωθείς υπό της πείνης, συνέρχεται ησύχως και τείνει χείρα ικέτιδα ζητών εν ονόματι της φιλανθρωπίας ολίγο ψωμί, ύνα μη αποθάνη της πείνας.
Δεν είναι βεβαίως λογικόν να ζητώσι παρά της Κυβερνήσεως βο’ηθημα χρηματικόν, ουχ ήττον όμως η ιδιωτική πρωτοβουλία δύναται να προσέλθη αρωγός και να σώση από βέβαιον λιμόν ένα Λαόν αναξιοπαθούντα.
Ο Σεβασμιώτατος Επίσκοπος και ο Νομάρχης κ. Μαρκεζίνης των οποίων η καρδία είνε έμπλεος φιλανθρωπικών αισθημάτων, ας μη οκνήσωσι βα φανώσιν ευεργετικοί εις τον πενόμενον πληθυσμόν…>>
(Φίλιππου Φέτση: <<ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΜΥΝΗΣ ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ>>, σελίδα 22.)
Αυτή η ζοφερή κατάσταση, με το <<ΟΙΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ>> να ταλανίζει τους Λευκάδιους χωρικούς οινοπαραγωγούς επί δύο σχεδόν αιώνες, βρήκε διέξοδο στην δεκαετία του 1910. Μέσα απ’ τους κοινωνικούς αγώνες ξεπετάχτηκε η λαμπρή προσωπικότητα του γιατρού Πέτρου Φίλιππα Πανάγου! Ο Ξενοφώντας Κούρτης, ο οποίος πήρε μέρος κα φυλακίστηκε στο φονικό συλλαλητήριο του 1935, στο βιβλίο του <<ΤΟ ΟΙΝΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ>>, να πως περιγράφει γλαφυρά το ανατέλων άστρο του αγωνιστή γιατρού Πέτρου Φίλιππα Πανάγου:
{… Ο παναμπελουργικός πόθος μέρα με την ημέρα μεγάλωνε, φούντωνε και ζητούσε να πάρει την συγκεκριμένη του μορφή. Δεν άργησε να πάρει και πολιτική υπόσταση. Οι αγρότες έβλεπαν πως τα <<τζάκια>> όχι μόνο δεν τους έδιναν αυτό που ζητούσαν, αλλά επεδίωκαν να τους έχουν σ’ αυτή την εξαθλίωση, για να εκμεταλλεύονται την φτώχεια τους και τις αδυναμίες τους. Τότε ξεπρόβαλλε μέσα απ’ τους αμπελουργούς ένας νέος με ζωντάνια. Έβαλε στο κεφάλι ένα χωριάτικο γαλάζιο μανδύλι και ξεχύθηκε στα χωριά. Ανεβαίνει στους Τσουκαλάδες και απ’ το πεζούλι της εκκλησιάς ανεμίζοντας το γαλάζιο μανδύλι σαν λάβαρο, αρχίζει το κήρυγμα με την βροντερή του κραυγή : << Από δω μωρές, όπως λέει η παράδοση, πρωτοπέρασε ο Απόστολος Παύλος, όταν ήρθε στην Λευκάδα για να κηρύξει τον Χριστιανισμό, πρωτοξεκινάω κ’ εγώ για να διαλαλήσω την χωριάτικη ιδέα. Πως πρέπει να παύσουμε να είμαστε κάφροι των αφεντάδων…>>
Ήταν ο γιατρός Πέτρος Φίλιππας Πανάγος. Οι χωριάτες τον ακολουθούν. Το γαλάζιο μανδύλι, σίφουνας αληθινός, ανεμίζει στα βουνά του πονεμένου Νησιού. Τα κατ’ εξοχήν αμπελουργικά χωριά των τέως δήμων Σφακιωτών, Καρυάς και Εξάνθειας τον στέλνουν πάμψηφο στην βουλή. Ο Πανάγος γίνεται ο φορέας των πόθων, διοχετεύει το παναγροτικό αίτημα και με αγώνες και προσπάθειες πετυχαίνει με βάση το νόμο ΓΦΛΓ της 14-1-1910 να ιδρυθεί με τύπο Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου, αλλά με διοίκηση των ίδιων των αμπελουργών, μέσω αντιπροσώπων των, που ελλείψει άλλων οργανώσεων, εκλέγονταν απ’ τα κοινοτικά συμβούλια των κρασοπαραγωγικών χωριών, το <<ΤΑΜΕΙΟΝ ΑΜΥΝΗΣ ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ>>, το γνωστό από τότε ΤΑΟΛ…}
ΠΗΓΕΣ
ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΦΕΤΣΗ: <<ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΜΥΝΗΣ ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ>>.
ΔΗΜΟΥ ΜΑΛΑΚΑΣΗ: <<ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΟΓΑΙΟΚΤΗΜΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΆ ΜΑΥΡΑ 1620 – 1820>>
ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ ΚΟΥΡΤΗ: <<ΤΟ ΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ>>
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΥΝΙΑΚΗ: <<H ΝΗΣΟΣ ΛΕΥΚΑΣ ΑΠΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ>>
