Γράφει ο Νίκος Ασπρογέρακας -Φιλόλογος
Ο πλούτος της γλώσσας μας, του βασικού στοιχείου του πολιτισμού μας, δεν οφείλεται μόνο στην ευχέρειά της να δημιουργεί από απλές λέξεις σύνθετες και παρασύνθετες, από τις πρωτότυπες παράγωγες αλλά και στην ικανότητά της να ενσωματώνει, για να εκφράσει πλούτο νοημάτων, ξένα δάνεια αλλά και λαϊκές εκφράσεις ή λήμματα αυθεντιών (φιλοσόφων, τραγικών, ιστορικών, πατέρων της εκκλησίας και άλλων πνευματικών ανθρώπων).
Και τα εκκλησιαστικά κείμενα – Αγία Γραφή, υμνογραφία, πατερικά συγγράμματα κ.ά.- εμπλουτίζουν την καθημερινή μας ομιλία με εκφράσεις των οποίων αγνοούμε πολλές φορές τη σημασία ή την προέλευσή τους. Η κάθε μια από τις εκφράσεις αυτές έχει τη δική της ιστορία και έχει προκύψει από συγκεκριμένο γεγονός, τόπο και χρόνο.
Στο άρθρο αυτό και με την ευκαιρία της περιόδου που διανύουμε σταχυολογούνται δεκατρία λήμματα από κείμενα της Μεγάλης Εβδομάδας. Σε καθένα από αυτά δίνεται – όπου απαιτείται – η κυριολεκτική του σημασία, στη συνέχεια η μεταφορική του. Ακολουθεί ένα παράδειγμα για να κατανοηθεί καλύτερα η χρήση του στο λόγο και τέλος παρατίθεται η πηγή από την οποία αντλείται. Σε επόμενο άρθρο θα ακολουθήσουν αντίστοιχα αποσπάσματα από αναστάσιμα κείμενα.
1. Μετά βαΐων και κλάδων
Με κλαδιά φοινίκων. Φράση που έχει την έννοια πως υποδέχομαι κάποιον με πλήρη επισημότητα, με πάνδημη λαϊκή συγκέντρωση μετά από ένα κατόρθωμά του, ένα θρίαμβο. Παράδειγμα: «Tη Δευτέρα 13-5-2013 υποδέχτηκαν μετά βαΐων και κλάδων 2.000 φίλαθλοι στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος την ομάδα μπάσκετ του Ολυμπιακού που επέστρεψε κυπελλούχος από το Final Four του Λονδίνου» (από αθλητική εφημερίδα της 14-5-2013). Η φράση έχει προέλθει από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, όπου περιγράφεται η θριαμβευτική υποδοχή του Ιησού στα Ιεροσόλυμα την Κυριακή, μετά την ανάσταση του Λαζάρου. «Τῇ ἐπαύριον ὁ ὄχλος πολὺς ὁ ἐλθὼν εἰς τὴν ἑορτήν, ἀκούσαντες ὅτι ἔρχεται Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα, ἔλαβον τὰ βαΐα τῶν φοινίκων καὶ ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν αὐτῷ, καὶ ἐκραύγαζον· Ὡσαννά· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» (Ιωάννης ιβ, 12-13).
- Διυλίζω τον κώνωπα και καταπίνω την κάμηλον
Σουρώνω, κοσκινίζω το κουνούπι και καταπίνω την γκαμήλ
α. Λέγεται για ανθρώπους που δείχνουν προσοχή και αναλύουν σχολαστικά τα μικρά και ασήμαντα και αδιαφορούν για τα σπουδαία και μεγάλα. Π.χ. «Οι δε ιθύνοντες της UEFA μάλλον διυλίζουν τον κώνωπα και καταπίνουν την κάμηλον. Και τι κάμηλον… Βακτριανή. Γιατί αν το ματσάκι Πανιωνίου – Ντιναμό Τιφλίδας είναι ύποπτο, τότε, δηλαδή, τι ήταν εκείνο που διεξήχθη πριν από δύο χρόνια στην Κύπρο, μεταξύ της ισραηλινής Μακάμπι και της Μάντσεστερ, το οποίο έδινε 6 στον άσο και κάπου 66 στο 3-0» (από την Καθημερινή της 10-4-2020). Ειπώθηκε από το Χριστό για τους γραμματείς και Φαρισαίους: «οδηγοί τυφλοί, οι διυλίζοντες τον κώνωπα την δε κάμηλον καταπίνοντες». Από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (κγ,24), βράδυ της Μ. Δευτέρας.
- Ως πρόβατον επί σφαγήν
Σαν πρόβατο για σφάξιμο. Λέγεται για κάποιον που οδηγείται από άλλους σε βέβαιη καταστροφή, χωρίς ο ίδιος να το αντιλαμβάνεται. Παράδειγμα: «Διερωτάται, συνεπώς, κάθε αγωνιών και εχέφρων πολίτης: Πώς είναι δυνατόν ένας αναξιόπιστος, πανταχόθεν επικρινόμενος και με ελάχιστη πολιτική και λαϊκή υποστήριξη, Πρόεδρος, να επιστρέψει σε συνομιλίες, ιδιαίτερα όταν δεν έχει εξασφαλίσει κανένα απτό εχέγγυο ότι η κατοχική Τουρκία θα συμπεριφερθεί υπεύθυνα; Οι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι ο Πρόεδρος οδηγείται ως πρόβατον επί σφαγήν και προς υποταγήν στις τουρκικές αξιώσεις» (από την κυπριακή εφημερίδα ΣΗΜΕΡΙΝΗ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ 29-3-2018). Η φράση προέρχεται από τα προφητικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. (Ησαΐας ΝΓ, 7). Την είπε ο προφήτης αναφερόμενος στο Χριστό: «Ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη και ως αμνός εναντίον του κείροντος αυτόν άφωνος», δηλαδή σαν πρόβατο οδηγήθηκε στη σφαγή και σαν το άφωνο αρνί μπροστά στον κουρέα του (η φράση περιλαμβάνεται και στο δοξαστικό των αίνων του όρθρου της Μ. Πέμπτης).
- Τα του καίσαρος τω καίσαρι
Να αποδώσεις στον καθένα αυτά που του αξίζουν, να αναγνωρίσεις, σε ένα πρόσωπο όσα είναι δικά του. Η φράση αυτή λόγω της σύγκρουσης εκκλησίας-πολιτείας, τελευταία σε πολλά θέματα, έχει ειπωθεί κατά κόρον για να δηλωθεί ότι οι δύο θεσμοί πρέπει να ασχολούνται με τα δικά τους και να μην υπεισέρχεται ο καθένας στις αρμοδιότητες του άλλου. Ένα παράδειγμα από το ΒΗΜΑ 6-10-2017: «Η ίδια η εκκλησία άλλωστε έχει ως κανόνα τα του Θεού τω Θεώ και τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Ας το τηρήσουν λοιπόν oι ιεράρχες κι ας φροντίσουν το ποίμνιό τους, αφήνοντας τα υπόλοιπα για το κοσμικό κράτος». Λέχθηκε και αυτή η φράση από το Χριστό «απόδοτε ουν τα του καίσαρος τω καίσαρι και τα του θεού τω θεώ». Και αυτό από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (κβ, 21), βράδυ Μ. Δευτέρας.
5. Μάχαιραν έδωκας μάχαιραν θα λάβεις
Με μαχαίρι χτύπησες μαχαιριά θα δεχτείς. Η φράση δηλώνει πως ό,τι κάνουμε στον άλλο το ίδιο θα πάθουμε και εμείς. Ένα παράδειγμα: «Εκτέλεση ισλαμιστών από το Λιβυκό στρατό σε ένα βίντεο που προκαλεί φρίκη. Ό,τι θηριωδίες έκανε το ισλαμικό κράτος τώρα τις πληρώνει. Μάχαιραν έδωκας μάχαιραν θα λάβεις». Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Daily οι εκτελεσθέντες είναι μαχητές του ISIS στη Λιβύη, οι οποίοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Η φράση αυτή προήλθε από το λόγο που είπε ο Κύριος στον απόστολο Πέτρο, ο οποίος έβγαλε μαχαίρι και έκοψε το αυτί του στρατιώτου Μάλχου, που μαζί με τους συστρατιώτες του πήγαν να συλλάβουν το Χριστό το βράδυ της προσευχής στη Γεθσημανή. «Απόστρεψον την μάχαιράν σου εις τον τόπον αυτής. Πάντες γαρ οι λαβόντες μάχαιραν εν μαχαίρη απολούνται» (Από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο 26, 52). Το περιστατικό αυτό αναφέρουν και οι άλλοι τρεις ευαγγελιστές. Ο Ιωάννης συγκεκριμένα αναφέρει και το όνομα του αποστόλου και του στρατιώτου: «Τότε ο Σίμων Πέτρος έχων μάχαιραν έσυρεν αυτήν και εκτύπησεν τον δούλον του αρχιερέως και απέκοψεν αυτού το ωτίον το δεξιόν, ήτο δε το όνομα του δούλου Μάλχος. Είπεν λοιπόν ο Ιησούς προς τον Πέτρον βάλε την μάχαιράν σου εις την θήκην…» (Ιωάννης ιη, 10-11). Παρόμοια θέση περιέχει και η φράση «παιθείς έπαισας» = πληγήν έδωσες πληγήν έλαβες, στην τραγωδία του Αισχύλου ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ (στίχος 961).
6. Του έψαλε/άκουσε τον αναβαλλόμενο
Τον επέπληξε, τον κατσάδιασε. Λέγεται στην περίπτωση που κάποιος κάνει για πολλή ώρα έντονες παρατηρήσεις και επιπλήξεις. Παράδειγμα: «Μια μέρα είχε βγει στη σκάλα της υπηρεσίας και μου ’ψελνε τον αναβαλλόμενο. -Δε μπορούμε πια να ησυχάσουμε μ’ αυτό το βρομόσκυλο» (Κ. Ταχτσής, Το τρίτο στεφάνι). Η ρήση προέρχεται από ένα τροπάριο της Μ. Παρασκευής κατά την ακολουθία της αποκαθήλωσης και αναφέρεται στο νεκρό Ιησού: «Σε τον αναβαλλόμενον το φως ώσπερ ιμάτιον» = σε σένα που ντύνεσαι το φώς σαν ρούχο. Είναι ένα δοξαστικό σε ήχο πλάγιο Α, που ψάλλεται αργά και διαρκεί πολύ χρόνο. Από τη μεγάλη διάρκειά του προέκυψε και η σημερινή σημασία της φράσης «άκουσε τον αναβαλλόμενο».
συνεχίζεται….
