του Χρήστου Β. Μασσαλά.
Η Ευρώπη βιώνει την άνοδο του λαϊκισμού, ενός λαϊκισμού που δεν δηλώνει ούτε αριστερός ούτε δεξιός. Όπλο του είναι η δημαγωγία, μια πρακτική που αναδεικνύει πραγματικά προβλήματα του λαού και προτείνει ελκυστικές αλλά ανεφάρμοστες λύσεις.
Οι λαϊκιστές προτείνουν αύξηση των μισθών, ενίσχυση των υποδομών, μείωση των φόρων, αλλά ξεχνούν, αγνοούν ή παραβλέπουν σκοπίμως ότι οι αντοχές της οικονομίας είναι περιορισμένες ή και ανύπαρκτες. Το περίεργο είναι ότι οι κήρυκες του λαϊκισμού υπόσχονται ταυτόχρονα μεγαλύτερη ασφάλεια για όλους, αλλά και περισσότερη ελευθερία για όλους. Ενισχύοντας όμως την ασφάλεια διακινδυνεύεις να περιορίσεις την ελευθερία και αντίστροφα.
Η δημαγωγία στην εποχή μας έχει κάνει εντονότερη την παρουσία της λόγω των μέσων μαζικής επικοινωνίας και ιδιαίτερα της τηλεόρασης που ευνοεί τη γοητεία εις βάρος της επιχειρηματολογίας. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη εντονότερο από την παρουσία χαρισματικών λαϊκιστών, γιατί ο λαϊκισμός χωρίς αυτούς σβήνει…
Ο λαϊκιστής δεν βλέπει τις δυσκολίες (δεν θέλει να τις δει), δεν έχει ή δεν επικαλείται τη μνήμη, δεν τον ενδιαφέρει η επιστημονική ανάλυση, αλλά η εφήμερη εντύπωση, η καρδιά του απελπισμένου. Στον αντίποδα, ο πολιτικός που έχει γνώση, θάρρος και διανοητική εντιμότητα αναγκάζεται να υπερασπιστεί επώδυνες λύσεις, να συστήσει θυσίες, γιατί αισθάνεται την ευθύνη του για τις μελλοντικές γενιές. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που το μεταναστευτικό είναι το μεγάλο πρόβλημα όχι μόνο της χώρας μας, αλλά και άλλων χωρών, ο μεν δημοκράτης πολιτικός προτείνει λύσεις με σεβασμό στην έννοια «άνθρωπος», ενώ από τους λαϊκιστές, άλλοι προτείνουν βάρβαρες λύσεις και άλλοι λύσεις χωρίς τήρηση των βασικών κανόνων της δημοκρατίας και των δυνατοτήτων της χώρας.
Σε κρίσιμες καταστάσεις, όπως αυτή που βιώνει η χώρα μας, απαιτείται η αναζήτηση του «κοινού τόπου» για την αντιμετώπισή τους. Ο δημοκράτης πολιτικός σέβεται τις διαδικασίες του πολιτεύματος και τις συνθέσεις που οδηγούν σε λύσεις δύσκολων προβλημάτων, προστατεύοντας το δημόσιο συμφέρον, υιοθετώντας τα πορίσματα επιτροπών μελέτης και ανάλυσης ειδικών. Στον αντίποδα, ο λαϊκιστής πολιτικός ενδιαφέρεται για την εντύπωση, τις μεγαλοστομίες και τελικά την ακύρωση κάθε προσπάθειας που οδηγεί σε κάποια ανεκτή και ρεαλιστική προσέγγιση της λύσης τους. Τον ενδιαφέρουν μόνο οι ψηφοφορίες που θα του δίνουν δύναμη για την αποδόμηση του πολιτικού συστήματος.
Σε περιόδους κρίσης οι άνθρωποι υποφέρουν και ανυπομονούν να δουν άμεσα κάτι που θα απαλύνει την αβεβαιότητά τους, το φόβο τους. Οι λαϊκιστές διατείνονται ότι αυτό είναι το κύριο μέλημά τους, δηλαδή οι καθημερινές έγνοιες του πολίτη. Οι δυσκολίες δεν τους απασχολούν παρά μόνον οι γρήγορες λύσεις που είναι ένα άλμα στο άγνωστο. Έτσι, παίζουν συστηματικά με το φόβο, ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα συναισθήματα. Ο φόβος πλάθει τον εχθρό που άλλοι τον βλέπουν στους καπιταλιστές και άλλοι στους ξένους, και γενικά όλοι μαζί στην παγκοσμιοποίηση που ενισχύει τόσο τις χρηματιστηριακές κρίσεις όσο και τα μεταναστευτικά ρεύματα (Z.Todorov: Οι εσωτερικοί εχθροί της Δημοκρατίας-Εκδόσεις Πατάκη-2013).
Η πραγματικότητα είναι σκληρή και η αλληλεξάρτηση των προβλημάτων και οι πιέσεις της αγοράς καθιστούν την επίλυση των προβλημάτων μιας χώρας ένα δύσκολο σταυρόλεξο που απαιτεί γνώση, θάρρος και διανοητική εντιμότητα από αυτούς που διαχειρίζονται την πορεία της. Οι λαϊκιστές δημιουργούν τράπεζες οργής από εξαθλιωμένους και μη γνωρίζοντες και περιπλέκουν τα προβλήματα με απομάκρυνση από τη λύση τους.
Η μόνη λύση θα προέλθει από την αξιόπιστη λειτουργία της δημοκρατίας, η οποία στις μέρες μας δοκιμάζεται.
Ο. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Πρόεδρος του Ριζαρείου Ιδρύματος, E-mail: cmasalas@cc.uoi.gr
