του Χρήστου Β. Μασσαλά.
Μια φωτογραφική αναδρομή στο παρελθόν μας προκαλεί να διαλεχτούμε μ’ αυτό γιατί έτσι θα αποκτήσουμε καλύτερη θέα στο μέλλον…
Οι φωτογραφίες ακινητοποιούν στιγμιότυπα περασμένων εποχών που σημάδεψαν τον τόπο μας. Όταν τα στιγμιαία αυτά αποτυπώματα παρατεθούν σε μια χρονική σειρά, «αφηγούνται» την ιστορία του. Το «αφηγούνται» βέβαια με την έννοια ότι υπονοούν, υπενθυμίζουν, υπαινίσσονται ή και ακόμη υποκρύπτουν.
Όμως τα στοιχεία της «αφήγησης» υπάρχουν. Είναι εκεί παρόντα, αποτυπωμένα, υπολανθάνοντα ίσως, αλλά με τη σιγουριά ή καλύτερα το προνόμιο της διάρκειας, αν όχι και της αιωνιότητας. Είναι εκεί και βεβαιώνουν «πως δε χάνεται η ζωή τόσο εύκολα», όπως θα έλεγε ο Σεφέρης. Είναι εκεί και προσφέρονται γενναιόδωρα σε όσους κυρίως δεν αφήνονται στις πρώτες εντυπώσεις που συνήθως είναι βορά μιας φευγαλέας και βραχύβιας νοσταλγίας ή ενός εξωραϊσμένου άλλοτε, αλλά που επιμένουν στην ακινητοποιημένη εικόνα να διαβλέψουν την παλλόμενη ζωή που κάποτε έσφυζε στον τόπο αυτό. Είναι εκεί να δουν αυτά που μηνύουν, αλλά κυρίως προμηνύουν, πάλι κατά το στίχο του Σεφέρη, «…πώς έχει ο θάνατος δρόμους ανεξερεύνητους και μια δική του δικαιοσύνη» .
Με μια σύντομη περιήγηση στο αντικείμενο μιας παράθεσης φωτογραφιών του παρελθόντος θα διαπιστώσουμε ότι σε πρώτο επίπεδο οι φωτογραφίες αποτυπώνουν τοπία, κτίρια, δρόμους, πρόσωπα, επαγγέλματα, καταστάσεις. Σε δεύτερο επίπεδο θα ανακαλύψουμε μια σειρά πολιτισμικών στοιχείων που, καθώς παρατίθενται διαδοχικά στο χρόνο, συνθέτουν την πολιτιστική ιστορία του τόπου και τη συναφή αισθητική του στους διαδοχικούς μετασχηματισμούς του. Σε ένα τρίτο επίπεδο, και μέσα από δηλωτικές ή υπαινιγματικές μαρτυρίες ορισμένων θεμάτων, θα υποψιαστούμε τους αγώνες και τις αγωνίες, τα εμπόδια και τις δυσχέρειες των προγόνων του πρόσφατου και απώτερου παρελθόντος, ώστε να παραδώσουν τη σκυτάλη σε μας, όπως την παραλάβαμε. Ταυτόχρονα όμως θα ανακαλύψουμε και την οπτική, μέσα από την οποία, οι άνθρωποι αυτοί διεκδίκησαν το δικό τους μέλλον. Και ίσως αυτό θα μπορούσε να εκληφθεί ως μια έμμεση υπόδειξη και στα δικά μας αγωνιώδη ερωτήματα σήμερα που οι ως τώρα απαντήσεις χρεοκόπησαν. Θα ανακαλύψουμε ακόμη ότι τα βήματα προόδου, μετά τον εμφύλιο πόλεμο, ήταν συνεχή, αν εξαιρέσουμε τους άκομψους δανεισμούς πολιτισμικών στοιχείων και την υιοθέτηση του καταναλωτισμού.
Η αποτύπωση της σημερινής πραγματικότητας είναι αποτύπωση παρακμής. Το σημερινό περιβάλλον δεν δίνει περιθώρια για αυταπάτες. Όμως, η αβεβαιότητα και τα εμπόδια δεν προέρχονται από την κληρονομιά του παρελθόντος, αλλά από το μέλλον που φαίνεται να εγκυμονεί σήμερα απειλές με τις οποίες οι άνθρωποι τροφοδοτούν το παρόν…
Ο. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
E–mail: cmasalas@cc.uoi.gr, Πρόεδρος του Ριζαρείου Ιδρύματος
