του Χρήστου Β. Μασσαλά.
Εδώ και χρόνια στη χώρα μας η έννοια του πολίτη φαίνεται να αδειάζει από το περιεχόμενό της. Πώς αλλιώς να δικαιολογήσει κανείς το γεγονός ότι το προσωπικό καλό έχει αναχθεί σε υπέρτατη αξία και το γενικό καλό να θεωρείται βάρος;
Είναι αλήθεια ότι ο κάθε άνθρωπος έχει δύο πρόσωπα: ένα μικρό εγωιστικό θηρίο και ένα λογικό ανθρώπινο πλάσμα (R. Debray, Εξηγώντας τη δημοκρατία στην κόρη μου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000).
Το σχολείο, που κάνει δημοφιλή τη λογική, και ο παιδευτικός ρόλος των πολιτικών μπορούν να δημιουργήσουν περιβάλλον εκδήλωσης της θετικής πλευράς του πολίτη.
Είναι γεγονός πως δεν είναι εύκολο να είναι κανείς δημοκράτης, γεννιόμαστε πρώτα άνθρωποι και μετά πολίτες. Γι’ αυτό πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσουμε τo ρόλο της δημοκρατίας σε μια ευνομούμενη κοινωνία, τον οποίο όλοι επικαλούμαστε, αλλά λίγοι κατανοούμε. Θα επικαλεστώ πάλι τον κορυφαίο διανοητή R. Debray: «Ο ρόλος της δημοκρατίας δεν είναι να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Ούτε σκοπός της είναι να αγαπιόμαστε όλοι μεταξύ μας. Είναι μόνο μια συμφωνία που μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις διαφωνίες μας».
Στις μέρες μας ακούμε πολιτικούς να μιλάνε μονάχα για τα δικαιώματα των πολιτών, επιμηκύνοντας αδιάκοπα τον κατάλογό τους, και να αποσιωπούν τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους. Ένας τέτοιος πολιτικός λόγος σε περίοδο κρίσης, που οι άνθρωποι θέλουν από κάπου να πιαστούν, ενισχύει τη χαοτική συμπεριφορά της κοινωνίας και βαθαίνει την κρίση.
Είναι γεγονός όμως ότι η δημοκρατία μισεί την ομοφωνία, είναι θεσμοθετημένη αμφισβήτηση. Η εφαρμογή όμως των νόμων είναι υποχρέωση όλων, όπως και η επιχειρηματολογία για την αλλαγή τους. Άλλωστε, το νόμιμο δεν είναι πάντοτε νομιμοποιημένο, γιατί πάνω από το νόμο υπάρχει το σύνταγμα, και πάνω από το σύνταγμα υπάρχει η ανθρωπότητα. Ο πολίτης κρίνει τα πάντα με βάση τη συνείδησή του. Η ελευθερία της συνείδησης τον υποχρεώνει να σέβεται τις απόψεις των άλλων.
Τι πρέπει να κάνει μια χώρα σαν τη δική μας που μια μεγάλη μερίδα των ανθρώπων της δεν μπορεί να ενσωματώσει στη ζωή της την έννοια του πολίτη; Και για να γίνω σαφής: ο πολύ φτωχός δεν μπορεί να είναι πολίτης γιατί είναι υπόδουλος στις ζωικές του ανάγκες, όπως και ο πλούσιος γίνεται δούλος της ευμάρειάς του.
H ενσωμάτωση της έννοιας του πολίτη στους ανθρώπους αυτούς μπορεί να γίνει μέσα από μέτρα που θα λαμβάνουν ως γνώμονα την ιδιαίτερη κατάστασή τους: το πόθεν έσχες για τους έχοντες και την αλληλεγγύη για τους δοκιμαζόμενους.
Με τον τρόπο αυτό θα δοθεί το μήνυμα ότι η χώρα άρχεται και το σημαντικότερο θα εμπλουτιστεί η κοινωνία μας με πολίτες που θα συμμετέχουν στη λειτουργία των θεσμών. Μια τέτοια προοπτική απαιτεί τιθάσευση του λαϊκισμού και πολιτικό θάρρος, γιατί ο λαϊκισμός δεν έχει θέσει σε μια δημοκρατία και γιατί δεν υπήρξε ποτέ δημοκρατία χωρίς θάρρος. Θάρρος των αδυνάτων ή θάρρος της εξουσίας ( R. Debray).
Ο. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Π.Ι.
E-mail: cmasalas@cc.uoi.gr
