Ελληνική κοσμογονία!
Του Χρήστου – Γιάννη Φουρλάνου, Δάσκαλου – Θεολόγου
Η αρχή και το τέλος του κόσμου είναι παγκόσμια θέματα. Όλοι προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις, οι οποίες οδηγούσαν σε μύθους. Κάθε μυθολογία έδωσε τη δική της απάντηση, ανάλογα με το λαό που εκπροσωπούσε.
Η ελληνική μυθολογία είναι από τις πιο πλούσιες. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και επινοητική, όπως και ο ελληνικός λαός τον οποίο εκπροσωπεί! Έτσι δημιουργήθηκε μια παράδοση, η οποία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.
Ο Ησίοδος ήταν ένας επικός ποιητής όπως ο Όμηρος. Συνέλεξε όλες τις ιστορίες και γύρω στο 700 π.Χ. έγραψε ένα επικό ποίημα, την Κοσμογονία. Σ’ αυτό το έργο έφτιαξε τη βίβλο γεννήσεως των θεών και ανθρώπων μέσα από αυτούς τους όμορφους μύθους!
Η γέννηση του κόσμου οι θεοί και οι θνητοί Πριν γεννηθεί ο Κόσμος, υπήρχε ένα τεράστιο αυγό. Κάποτε το αυγό ράγισε, έγινε δυο κομμάτια κι άνοιξε. Από το κάτω κομμάτι έγινε η Γη κι από το πάνω ο Ουρανός. Από το αυγό βγήκε ένα φτερωτό πνεύμα. Ήταν ο Έρωτας.
Με τη δική του χάρη, ο Ουρανός αγαπά τη Γη, της χαρίζει φως και ζέστη. Η Γη του δίνει την αγάπη της, κάνοντας να βλασταίνουν όλοι οι σπόροι. Για να είναι γοητευτική, αλλάζει συνεχώς στολίδια (εποχές).
Μετά τον Ουρανό και τη Γη, παρουσιάστηκαν τερατόμορφα πλάσματα. Πελώρια βουνά, ωκεανοί, φλεγόμενα αστέρια. Οι ήπειροι ήταν ασαφείς, τα ποτάμια έβγαιναν έξω από την κοίτη τους, πλημμυρίζοντας και καταστρέφοντας. Ο ήλιος δεν ακολουθούσε κανονικό δρόμο, που να βρίσκεται αρκετά μακριά από τη Γη για να μην την καίει μα κι αρκετά κοντά για να τη ζεσταίνει και να ωριμάζει τους σπόρους που έκρυβε μέσα της. Όλα αυτά ήταν το Χάος.
Ο Ουρανός και η Γη γέννησαν έξι θεούς: τους Τιτάνες. Πρώτος ήταν ο Ωκεανός. Αυτός είχε την ευθύνη του υγρού στοιχείου, που τυλίγει τη Γη. Ένας άλλος ο Υπερίωνας, φρόντιζε για τον ήλιο. Τα τρία τους αδέλφια, ο Κοίος, ο Κρείος κι ο Ιαπετός, είχαν ασαφείς ευθύνες.
Οι Τιτάνες είχαν βοηθούς στη δουλειά τους τις έξι Τιτανίδες, τις αδερφές τους. Δυο σημαντικές Τιτανίδες ήταν η Θέμις και η Μνημοσύνη. Η Θέμις είναι ο Νόμος, η Τάξη, η Ισορροπία. Σ' αυτήν υποτάχθηκαν οι δυνάμεις του Χάους, όρος απαραίτητος για να παρουσιαστεί η οργανική ζωή. Η Μνημοσύνη είναι η πνευματική δύναμη, η μνήμη από το Σύμπαν. Χωρίς αυτήν ο κόσμος δε θα μάθαινε πως υπάρχει.
Το πιο σημαντικό ζευγάρι Τιτάνων είναι ο Κρόνος και η Ρέα. Από αυτούς ξεκινά η νέα σειρά των θεών, που θα κυβερνήσουν αργότερα το σύμπαν. Ο Κρόνος εκθρόνισε τον Ουρανό, για να βασιλέψει στη θέση του.
Εκτός από τους Τιτάνες ο Ουρανός και η Γη απέκτησαν κι άλλα παιδιά. Ήταν οι Ουράνιοι Κύκλωπες. (Τους έλεγαν έτσι γιατί ήταν γιοι του Ουρανού): ο Άργης, ο Στερόπης κι ο Βρόντης. Ήταν τα τρία πνεύματα της θύελλας, του κεραυνού, της αστραπής και της
βροντής, επιφορτισμένοι να φτιάχνουν μέσα σε υπόγεια εργαστήρια, τους κεραυνούς για να τους έχουν οι θεοί.
Πέραν τούτων ο Ουρανός και η Γη γέννησαν τους τρεις Γίγαντες, Εκατόγχειρα τέρατα με πενήντα κεφάλια, τον Κάττο, τον Βριάρεω και τον Γύη. Αργότερα γεννήθηκαν από τη Γη κι άλλοι Γίγαντες, πελώριοι και βίαιοι. Οι άνθρωποι δεν υπήρχαν ακόμα. Οι μύθοι για την εμφάνιση του ανθρώπου είναι πολλοί. Κάποιοι λένε ότι ο πρώτος άνθρωπος βγήκε μέσα από τη Γη (αυτόχθων).
Στο Άργος τον πρώτο άνθρωπο τον έλεγαν Φορωνέα. Μητέρα του ήταν η νύμφη Μελία και πατέρας του ο θεός – ποταμός Ίναχος. (Τα ποτάμια φέρνουν στους ανθρώπους το νερό που είναι πηγή ζωής. Έτσι οι άνθρωποι τα θεοποίησαν κι έχτισαν τους πρώτους οικισμούς (στις ακροποταμιές). Στη φαντασία των ανθρώπων της Αργολίδας, ο πρόγονός τους γεννήθηκε από ένα ποτάμι κι από ένα δέντρο.
Αυτό που έχει σημασία είναι ότι για τους Έλληνες οι άνθρωποι δεν είναι πολύ διαφορετικοί από τους θεούς, που τους έχουν προγόνους. Όλοι είναι από την ίδια γενιά κι από το αίμα του Ουρανού.
Θεοί και άνθρωποι είναι παιδιά του Ουρανού. Μα οι θνητοί είναι «οι φτωχοί συγγενείς». Έχουν μικρότερη δύναμη από τους θεούς. Διαβαίνουν πιο γρήγορα και χάνονται ενώ οι θεοί μένουν. Μερικές φορές κάποιοι καταφέρνουν να κατακτήσουν την αθανασία. Αυτοί είναι οι ήρωες (Ηρακλής, Θησέας…). Τα κατορθώματά τους και η αξία τους πιάνουν ρίζες παντοτινές μέσα στη μνήμη κι όταν παίρνει τέλος η θνητή ζωή τους, οδηγούνται στο Πάνθεο των θεών και γίνονται αθάνατοι.
Οι πρώτοι θνητοί βγήκαν από τη Φύση. Αυτό για τους αρχαίους Έλληνες ήταν πολύ φυσικό, γιατί τους φαινόταν πως οι άνθρωποι συγγενεύουν με ολάκερη τη Φύση. Χαίρονται την άνοιξη, μουδιάζουν το φθινόπωρο κι αποτραβιούνται μέσα στο σπίτι τους. Όπως τα δέντρα, μεγαλώνουν, δυναμώνουν, δίνουν καρπούς (τα παιδιά τους). Τέλος πεθαίνουν.
Στην αρχή του Κόσμου, έλεγαν οι Έλληνες, οι άνθρωποι γνώρισαν την ευτυχία, ζώντας σε μια Φύση πλασμένη γι’ αυτούς. Η Γη τους πρόσφερε από μόνη της κάθε λαχταριστή τροφή, καρπούς και αρώματα, σε τόσο μεγάλη αφθονία, που κανείς δεν σκεπτόταν να μαζέψει πλούτη, κι ούτε υπήρχε κανένας φτωχός. Η ειρήνη βασίλευε, γιατί κανείς δεν ποθούσε ό,τι ανήκε σε όλους. Ήταν η Χρυσή Εποχή (παγκόσμια μνήμη παραδείσου). Αργότερα ήρθαν άλλες γενιές. Κουράστηκε η Γη να βγάζει όλα εκείνα τα αγαθά και έμαθαν οι θνητοί την εργασία.
Ακολούθησε η εποχή του Χαλκού. Τότε παρουσιάστηκε η βία και ο πόλεμος. Έπειτα η εποχή του Σιδήρου, μια εποχή με πιο πολλά δεινά, των οποίων η συνέχεια δεν έχει τέλος!
Όλη τούτη η γέννηση του Κόσμου κι ο ερχομός της μιας γενιάς ύστερα από την άλλη, προερχόταν όπως πιστεύουν οι αρχαίοι Έλληνες, από μια σκοτεινή θέληση, πιο δυνατή και από τους θεούς τους ίδιους: τη Μοίρα. Η θεότητα Μοίρα είναι το μερίδιο που έχει κάθε θνητός αλλά και θεός στις χαρές και στις πίκρες της ζωής! Είναι υπεράνω όλων!
Όπως είδαμε η Γαία και Ουρανός ήταν οι πρώτοι Θεοί. Αξιοσημείωτο είναι ότι το Σύμπαν γεννήθηκε από τη Γαία χωρίς γονιμοποίηση.
Η ένωση Γης και Ουρανού έφερε τους Τιτάνες. Ο ισχυρότερος απ’ αυτούς, ο Κρόνος, κόβει τα γεννητικά όργανα του Ουρανού, τον εκθρονίζει και αναλαμβάνει την εξουσία του κόσμου. Ο ηττημένος Ουρανός προέβλεψε ότι κάποιο από τα παιδιά του Κρόνου θα πάρει την εξουσία του κόσμου από τον πατέρα του.
Η Ρέα (σύζυγος του Κρόνου, προσωποποίηση της φύσης), γεννά παιδιά κι ο Κρόνος τα καταπίνει. Ως μητέρα η Ρέα δεν άντεχε αυτή την κατάσταση κι έτσι όταν γεννήθηκε ο Δίας φάσκιωσε μια πέτρα, την έδωσε στον Κρόνο να την καταπιεί κι έκρυψε το Δία στο Ιδαίο Άντρο (ένα σπήλαιο) στην Κρήτη, όπου εκεί ο Δίας μεγάλωσε με τη φροντίδα των Νυμφών και το γάλα μιας κατσίκας της Αμάλθειας!
Ο Δίας επέζησε, μεγάλωσε, ελευθέρωσε τα αδέλφια του και πήρε την εξουσία του κόσμου. Δεν ήταν καθόλου εύκολο αυτό, διότι συγκρούστηκε με τους Τιτάνες και τους Γίγαντες. Ήταν ένας τρομερός πόλεμος που κράτησε πολλά χρόνια κι έληξε με νικητή το Δία.
Έτσι έρχονται στην εξουσία του κόσμου οι ολύμπιοι Θεοί. Δίας: Γιος του Τιτάνα Κρόνου και της Ρέας, κόρη της Γης. Έστειλε τους Τιτάνες στα Τάρταρα και έγινε ο ηγέτης των Θεών. Η σύζυγός του ήταν η Ήρα γνωστή για τη ζήλια της, καθώς ο Δίας την απατούσε συστηματικά. Κυβερνούσε τον κόσμο με τη δύναμη του κεραυνού.
Ήρα: Η βασίλισσα θεά, αδελφή και σύζυγος του Δία. Ήταν ζηλιάρα, όχι χωρίς λόγο αφού ο Δίας την απατούσε καθημερινά. Για το λόγο αυτό καυγάδιζαν συχνά.
Ποσειδώνας: Θεός της θάλασσας και των σεισμών. Είχε ως έμβλημα την τρίαινα.
Ερμής: Ο φτερωτός αγγελιοφόρος των Θεών. Ήταν ο προστάτης των ζώων και του εμπορίου.
Πλούτωνας: Ο άρχοντας του κάτω κόσμου ή του κόσμου των νεκρών.
Δήμητρα: Θεά της γεωργίας και γονιμότητας της Γης, ήταν η μητέρα της Περσεφόνης, της συζύγου του Άδη. Έχει σχέση με τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Άρης: Είναι ο Έλληνας θεός του πολέμου και γιος του Δία και της Ήρας. Ήταν ευέξαπτος (σαν σύγχρονος Έλληνας) και δημιουργούσε συχνά φασαρίες που οδηγούσαν σε ένοπλες συρράξεις.
Απόλλωνας: Γιος του Δία. Είναι ο Θεός της μουσικής, του φωτός, ο προστάτης των τεχνών και της μαντείας.
Άρτεμις: Από τις παλαιότερες και πιο ενδιαφέρουσες μορφές του ελληνικού πανθέου. Κόρη του Δία και της Λητούς, δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα, βασίλισσα των βουνών και δασών, θεά του κυνηγιού, προστάτης των παιδιών και των ζώων.
Αθηνά: Ήταν η θεά της σοφίας και των γραμμάτων. Ήταν η αγαπημένη κόρη του Δία. Η μητέρα της ήταν η Μήτις, η πρώτη σύζυγος του Δία. Γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία.
Αφροδίτη: Θεά της ομορφιάς, και του Έρωτα. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, στη Θεογονία του, η Αφροδίτη γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας (εξ ου και το όνομά της) όταν ο Κρόνος έκοψε τα γεννητικά όργανα του Ουρανού (του πατέρα του) και τα πέταξε στη θάλασσα. Ο Ζέφυρος έσπρωξε τον αφρό προς την ακτή της Κύπρου, και η Αφροδίτη βγήκε από τη θάλασσα ολόγυμνη στις ακτές της Πάφου.
Ήφαιστος: Θεός της φωτιάς και του σιδήρου. Μέγας σιδηρουργός που έφτιαχνε τους κεραυνούς του Δία. Δεν έμενε μόνιμα στον Όλυμπο, γιατί δεν του άρεσε το κρύο, αλλά τον περισσότερο καιρό τον περνούσε στο εργαστήρι του στη Λήμνο. Ήταν σύζυγος της Αφροδίτης.
Εστία: Η θεά προστάτιδα της οικογένειας και του σπιτιού. Εκτός από αυτούς πλήθος άλλοι θεοί συμπλήρωναν το ελληνικό Πάνθεο. Το χαρακτηριστικό τους είναι η ανθρώπινη και παιχνιδιάρικη υπόστασή τους. Αυτή είναι μεγάλη διαφορά της ελληνικής μυθολογίας από τις άλλες.
Όσον αφορά τους Έλληνες η μυθολογία λέει ότι μετά την επικράτηση του Δία έρχεται ο Προμηθέας και πλάθει τους ανθρώπους με υλικό το χώμα, στο οποίο εμφύσησε ζωή. Τους μαθαίνει πώς να χρησιμοποιούν τη φωτιά και τους υπερασπίζεται από την καταστροφική μανία του Δία. Ακολουθεί ο κατακλυσμός (γεγονός με παγκόσμια μνήμη) που αφανίζει το γένος των ανθρώπων. Μόνον ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα σώζονται κι αποκτούν παιδί τον Έλληνα, γενάρχη όλων των Ελλήνων.
Στο σημείο αυτό αφήνουμε την Κοσμογονία και κλείνουμε με ένα σχόλιο από τις προσωπικές μου σημειώσεις των παραδόσεων του καθηγητή κ. Λιαντίνη.
Η εξέλιξη της διαδοχής των Θεών εκφράζει την ιστορία της Γης έως να έρθει ισορροπία στο κλίμα και στο περιβάλλον και να γίνει φιλική και φιλόξενη. Ο Δίας εκφράζει την αρμονία που ήρθε στη φύση και στον άνθρωπο. Η αρμονία του μέτρου που έφερε την πρόοδο στην ανθρωπότητα. Μια πρόοδος που ήλθε έχοντας δρόμο το αθάνατο αρχαίο ελληνικό πνεύμα, το οποίο μεγαλούργησε σε όλους τους τομείς του πολιτισμού.
