Πουλιά και άνθρωπος.
Του Χρήστου – Γιάννη Φουρλάνου, Δάσκαλου – Θεολόγου
Μια σχέση πολύ παλιά, πολύπλευρη και ιδιαίτερη. Αρχικά τα πουλιά υπήρξαν τροφή για τον άνθρωπο.Ύστερα τα εξημέρωσε, διότι τα ίδια τον γαλήνεψαν με το κελάηδημά τους. Κατόπιν τους απέδωσε μαγικές ιδιότητες και τα έκανε θρησκευτικά σύμβολά.
Από το τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ. τα περιστέρια είναι κοντά στον άνθρωπο. Αφ’ ενός μεν για τροφή, αφ’ ετέρου ως ταχυδρομικά.
Την ίδια εποχή η κότα είναι γνωστή σε όλη σχεδόν την ανατολική Ασία, ενώ οι Έλληνες τον 4ο π. Χ. αιώνα εξημέρωσαν τη φραγκόκοτα. Πριν απ’ αυτή είχαν εξημερώσει τον Πορφυρίωνα, ένα πτηνό που δυστυχώς σήμερα έχει εξαφανιστεί.
Πολλά χρόνια αργότερα (10ος αι. μ. Χ.) οι Κινέζοι εξημέρωσαν τον Κορμοράνο για βοηθό τους στο ψάρεμα.
Οι τοιχογραφίες των σπηλαίων είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές όσον αφορά τις σχέσεις των ανθρώπων με τα πουλιά, αλλά και τις γνώσεις τους γι’ αυτά.Από το τέλος της 4ης χιλιετίας π. Χ. βλέπουμε κι αναγνωρίζουμε πολλά είδη πουλιών σε διάφορους λαούς.
Αξιοσημείωτη όμως είναι η σχέση των αρχαίων λαών και ιδιαίτερα των Ελλήνων μ’ αυτά.
Οι Αρχαίοι Έλληνες, και άλλοι πολλοί λαοί, λάτρεψαν τα πουλιά. Αυτό φαίνεται μέσα από τους μύθους και τις παραδόσεις τους.
Αρχικά ο Δίας μεταμόρφωσε πολλούς ανθρώπους σε πουλιά για διαφόρους λόγους. Ο ίδιος δε επανειλημμένως εμφανίστηκε στους ανθρώπους, είτε ως κύκνος, είτε ως αετός, κλπ.
Σύμφωνα με το μύθο, όταν ο Δίας έσμιξε με την Ήρα για πρώτη φορά, πήρε τη μορφή του κούκου, ως σύμβολο της άνοιξης.
Οι Μεγαρείς ονόμαζαν την Αθηνά Αίθυια (πάπια), διότι έτσι μεταμορφώθηκε για να μεταφέρει με ασφάλεια τον Κέκροπα στα Μέγαρα.
Ο αετός ήταν φυσικά το σύμβολο της δύναμης. Ήταν ένα από τα εμβλήματα του Δία. Κατοικούσε στον ουρανό και ήταν καλός οιωνός η εμφάνισή του. Είναι ο φύλακας του κεραυνού, με τον οποίο ο Δίας τιμωρεί τους ανθρώπους. Όμως δεν εμφανίζεται ως τιμωρός. Αυτό είναι έργο του γύπα. Μοναδική εξαίρεση η τιμωρία του Προμηθέα.
Είναιαξιοσημείωτο ότι ο αετός διατηρεί την αίγλη του στα Χριστιανικά χρόνια και γίνεται σύμβολο του Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Η κουκουβάγια είναι σύμβολο της σοφίας και φυσικά της θεάς Αθηνάς. Είναι κι αυτή καλός οιωνός.
Τα λευκά περιστέρια ήταν σύμβολα της Αφροδίτης.
Ο Φοίνιξ (φοινός = πορφυρός) ήταν ένα μυθολογικό πουλί που ξαναγεννιόταν από τις στάχτες του.
Οι Στυμφαλίδες όρνιθες ήταν ένας από τους άθλους του Ηρακλή. Μερικοί τις ταυτίζουν με τις φαλακρές Χαλκόκοτες (Geronticuseremita).
Στην αρχαία Ελληνική γραμματεία δε λείπουν οι αναφορές στα πουλιά. Έτσι από τον Αίσωπο έως τον Αριστοφάνη αναφέρονται ουκ ολίγα είδη πτηνών (κόρακες, κοτσύφια, χελιδόνια, πελαργοί).
Ο Αριστοτέληςπεριγράφει με θαυμαστό τρόπο πώς χτίζουν τη φωλιά τους τα χελιδόνια. «Εργάζεται όπως ο άνθρωπος. Βάζει το άχυρο στη φωλιά, αφού το ανακατέψει με τη λάσπη. Αν του λείψει η λάσπη, βρέχει τα φτερά του και κυλιέται στη σκόνη. Χτίζει όπως οι άνθρωποι, βάζοντας κάτω τα σκληρά υλικά και φέρνοντας τη φωλιά στα μέτρα του». Επιπλέον είναι αξιοσημείωτη η επιμέλεια με την οποία ανατρέφει τα μικρά του.
Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει ότι ο Οδυσσέας πήρε λάφυρα συν τοις άλλοις εκπαιδευμένα αρπακτικά πουλιά. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες από τον αρχαίο και μεσαιωνικό κόσμο όπου αναφέρεται η ιερακοθηρία, δηλαδή κυνήγι πουλιών με τη βοήθεια γερακιών.
Ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, έγραψε ένα τραγούδι για τα χελιδόνια, το οποίο το τραγουδούσαν τα παιδιά την 1η Μαρτίου κρατώντας ένα λουλουδένιο στεφάνι, διακοσμημένο με σκαλιστά χελιδόνια. Αυτό το έθιμο γνώρισε μεγάλη εξάπλωση σε πολλά μέρη της Ελλάδας.
Στα βυζαντινά χρόνια τα πουλιά εμφανίζονται ως θρησκευτικά σύμβολα.
Η καρδερίνα γίνεται το σύμβολο της αγάπης για το Χριστό. Το χελιδόνι το σύμβολο της Ανάστασης. Το Περιστέρι το σύμβολο της καθαρότητας της ψυχής. Η πέρδικα το σύμβολο της ειλικρίνειας.
Στα υστεροβυζαντινά χρόνια ο δικέφαλος αετόςγίνεται έμβληματης αυτοκρατορίας. Ταυτίστηκε μαζί της κι έγινε σύμβολο, ιδέα.
Την ίδια περίοδο στο Βυζάντιο μελετήθηκαν οι συνθήκες πτήσης του Δαίδαλου και του Ίκαρου κι έγιναν προσπάθειες πτήσης με τις ίδιες συνθήκες.
Μετά την άλωση της Πόλης τα πουλιά έγιναν τραγούδια, θρύλοι και σύμβολα της πολυπόθητης λευτεριάς. Αξιόλογη είναι η παρουσία τους στο δημοτικό τραγούδι. Σύντροφος, αγγελιοφόρος και γενικά πολύ κοντά στον άνθρωπο και τις αγωνίες του.
Πέραν τούτων διαχρονικά τα πουλιά ενέπνευσαν όλες τις τέχνες και πολλούς καλλιτέχνες. Πόθοι οράματα και βάσανα εκφράστηκαν μέσα από αυτά. «Να ήμουν πουλί να πέταγα», λέει το δημοτικό τραγούδι, εκφράζοντας το όραμα για λύτρωση και κάτι καλό.
Σήμερα ο άνθρωπος ανταποδίδει στα πουλιά. Τα μελετά, τα προστατεύει και βοηθά να μη χαθούν άλλα είδη.Η Ορνιθολογική Εταιρεία έχει συμβάλει πολύ σ’ αυτόν τον τομέα. Επί πλέον δε υπάρχουν και προοπτικές ακόμα και για τουριστική αξιοποίηση της παρουσίας τους.
