Του Χρήστου – Γιάννη Φουρλάνου, Δάσκαλου – Θεολόγου
Οι σχέσεις Ελλάδας και Ελευθερίας είναι άρρηκτες, αφού η ελληνική ιστορία από τα βάθη των αιώνων έδωσε υπόσταση στην έννοια της ελευθερίας. Αδιάψευστος μάρτυρας η ιστορική διαδρομή της Ελλάδας που είναι γεμάτη από τέτοιους αγώνες. Ορόσημο σ’ αυτή τη διαδρομή η επανάσταση του 1821, η οποία ενέπνευσε το Διονύσιο Σολωμό ασκώντας τεράστια επίδραση στην ψυχή του και στην ποίησή του.
Ο ποιητής από μικρό παιδί είχε μέσα του τη δίψα της ελευθερίας.
Αναφέρεται ότι όταν συναντούσε μικροπωλητές να πουλάνε πουλιά στο κλουβί, τα αγόραζε και τα ελευθέρωνε λέγοντάς τους: “χαρείτε πουλάκια την ελευθερία που σας χάρισε ο Θεός”.
Όταν ξέσπασε η επανάσταση η ψυχή του γέμισε από τον πόθο της ελευθερίας. Ο ποιητής, ως νέος Πίνδαρος, την ύμνησε αλλά επισήμανε και τις αδυναμίες της, αφού ο ίδιος για αυτή την ιδέα ζούσε.
Στις 158 στροφές που συνθέτουν τον Ύμνο, η Ελευθερία, προσωποποιείται και ταυτίζεται με την Ορθόδοξη Ελλάδα. Η αρχαία λαμπρότητα, τα δεινοπαθήματα της σκλαβιάς, τα επιτεύγματα και η ιερότητα του αγώνα καθώς και η έκκληση για ομόνοια και αδελφοσύνη αποτελούν τα θέματά του.
Ακολουθούμε την πορεία του ποιητή στον Ύμνο και βλέπουμε ότι φαντάζεται την ελευθερία ως πελώρια θεά και τη χαιρετά. Αναγνωρίζει την ιερότητα της, διότι είναι βγαλμένη μέσα απ’ τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά!
Αργεί όμως να έρθει. Η σκλαβιά τη σκιάζει. Όλα είναι σιωπηλά.
Μοναδική παρηγοριά τα περασμένα μεγαλεία, που όσο τα θυμάται κανείς, βυθίζεται στην απελπισία.
Από την άλλη η πραγματικότητα. Περίμενε την ευρωπαϊκή βοήθεια, αλλά μάταια. Οι πόρτες δεν ανοίγουν εύκολα όταν υπάρχει ανάγκη. Είναι μια αλήθεια διαχρονική.
Μέσα στην ψυχή του Έλληνα όμως υπάρχουν αστείρευτες δυνάμεις. σι έγινε η επανάσταση. Οι ραγιάδες ξεσηκώθηκαν και τα πάντα άλλαξαν.
Φάνηκε αυτή η δημιουργική πνοή, η πνοή του ελληνικού μεγαλείου, που τόσο φως έχει σκορπίσει στο παγκόσμιο ιστορικό γίγνεσθαι.
Ο σπόρος που είχε πέσει από το Ρήγα φυτρώνει και βλαστάνει. Τα Ιόνια Νησιά τον καλοδέχτηκαν! Περίμεναν την πραγματική ελευθερία, διότι ζούσαν μια ΨΕΥΤΡΑ ελευθεριά , όπως την αποκαλεί χωρίς κανένα δισταγμό ο ποιητής.
Η ορμή αυτή της Ελευθερίας δεν περνά απαρατήρητη. Πολλές φωνές την αναγνωρίζουν και την καλοδέχονται. Ο αγώνας συγκινεί και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Από την Αϊτή ήλθε η πρώτη επίσημη αναγνώριση.
Στην Ευρώπη οι λαοί την αγαπούν, όμως οι μεγάλες δυνάμεις την κατατρέχουν. Αυτή όμως ακάθεκτη τραβά μπροστά!
Τέτοιο είναι το πάθος των Ελλήνων για ελευθερία, ώστε στην Τριπολιτσά, στην καρδιά της Πελοποννήσου, έρχεται ο πρώτος άθλος.
Ακολουθεί η καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη. Τα γεγονότα αυτά είναι καθοριστικά. Ο Σολωμός τα αποδίδει αφ' ενός μεν στην ορμή των Ελλήνων, αφ' ετέρου στην προστασία της Θείας Πρόνοιας. Η αναφορά στο Σταυρό δε λείπει, ο οποίος με απόφαση της Α΄ Εθνοσυνέλευσης (1822) μπαίνει στην Ελληνική σημαία για να συμβολίζει την ιερότητα του αγώνα.
Επανερχόμαστε στα γεγονότα. Ο ποιητής παρομοιάζει τους Έλληνες με τους τριακόσιους του Λεωνίδα και τους στίχους του με τον Πίνδαρο. Μια σαφής σύνδεση με το ένδοξο ηρωικό παρελθόν.
Ακολουθεί η Α΄ πολιορκία του Μεσολογγίου τα Χριστούγεννα του 1822. Το γεγονός αυτό τονίζεται ιδιαίτερα. Την ημέρα του Χριστού το Μεσολόγγι δοκιμάζεται. Ο αντίπαλος πιστεύει στον αιφνιδιασμό. Όμως ο Χριστός που είναι το Α και το Ω δεν άφησε να χαθεί το Μεσολόγγι.
Χριστιανισμός και Ελευθερία πάνε μαζί. Η θρησκεία τώρα προστατεύει την Ελευθερία. Θεωρεί ύβρη το μη σεβασμό της ημέρας του Χριστού και φυσικά μετά την ύβρη έρχεται η τιμωρία. Έτσι το δέντρο της ελευθερίας φουντώνει.
Βαθύς γνώστης τόσο της ελληνικής, όσο και της χριστιανικής γραμματείας, προσθέτει άλλη μια εικόνα. Βιβλική αυτή τη φορά. Ο Αχελώος που τιμωρεί τους εχθρούς παρομοιάζεται με την Ερυθρά θάλασσα που πνίγει τους απίστους.
Ακολουθεί ο ναυτικός αγώνας. Ο ποιητής οραματίζεται την περίφημη και περήφανη τούρκικη αρμάδα να καταδιώκεται από τις πενιχρές ελληνικές ναυτικές δυνάμεις. Είναι λαμπρή η ελληνική ναυτική ιστορία. Δεν νικιέσαι στη θάλασσα ποτέ αναφωνεί ο ποιητής.
Η θάλασσα όμως φέρνει και την εικόνα του απαγχονισμένου πατριάρχη στο μυαλό του ποιητή. Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ είναι το αποκορύφωμα από τα αντίποινα των Τούρκων στο ξέσπασμα της επανάστασης. Είναι δε χαρακτηριστική η παρομοίωση του ποιητή. Σαν φονιάς. Έτσι τον κρέμασαν.
Ο Ύμνος στην ελευθερία γράφτηκε το 1823. Συνεπώς αυτά ήταν τα πιο σημαντικά γεγονότα της επανάστασης μέχρι εκείνη τη στιγμή. Στο σημείο αυτό ο Ύμνος αποκτά ιδιαίτερη αξία. Ο ποιητής αλλάζει ύφος. Παύει να είναι επικός και γίνεται συμβουλευτικός – διδακτικός.
Η θεά Ελευθερία τον προστάζει να κοιτάξει γύρω του. Πού; Στα άλλα έθνη και σε αυτούς που διατείνονται ότι είναι σύμμαχοί μας. Έχει κάθε λόγο να το κάνει αυτό ο ποιητής. Υπάρχουν πολλά πράγματα που συνηγορούν σ’ αυτό. Πρώτα τα φώτα που πήραν από τον ελληνικό πολιτισμό. Ύστερα το δίκαιον του αγώνα και πάνω απ’ όλα η κοινή πίστη που εκφράζεται με το Σταυρό. Ρωτά ευθέως (τα άλλα έθνη) τι σκοπεύουν να κάνουν. Αν θα βοηθήσουν να καταλυθεί η ελευθερία της Ελλάδας, είναι ανάξιοι, διότι έτσι πολεμούν το Σταυρό.
Τελειώνει την επίκληση και στρέφεται πάλι στους Έλληνες. Πρέπει να τους ενθαρρύνει, διότι υπάρχει το μεγάλο πρόβλημα. Η διχόνοια. Με το στόμα της Ελευθερίας τους παρακαλεί να ομονοήσουν. Βλέπει την απειλή που έρχεται και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. (Φαντάζομαι βέβαια τι θα έλεγε, αν έγραφε τον ύμνο ένα χρόνο αργότερα.)
Οι Έλληνες με την ορμή τους μέσα σε δυο χρόνια κατάφεραν πολύ σημαντικά πράγματα. Ως απόδειξη τούτων αναφέρω τα λόγια του Θ. Κολοκοτρώνη στην Πνύκα. «Αν κρατούσε δυο χρόνια ακόμα αυτή η ομόνοια, θα κυριεύαμε τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, ίσως φτάναμε και στην Κωνσταντινούπολη».
Η διχόνοια πηγάζει από τη φιλαρχία για την οποία ο μεγάλος ιστορικός Θουκυδίδης έγραψε στα Κερκυραϊκά ότι οδηγεί τον άνθρωπο σε πολλές αδικίες. Οι άνθρωποι παύουν να αγωνίζονται για την πατρίδα και θέλουν να ικανοποιήσουν την πλεονεξία τους.
Η κατάσταση τώρα αλλάζει άρδην. Από κυρίαρχοι του παιχνιδιού οι Έλληνες έγιναν επαίτες.
Ο ποιητής βλέπει μακριά και εκλιπαρεί! «Παλληκάρια μου»! τους προσφωνεί. Μια προσφώνηση οικεία και μητρική. Τους παρακαλεί για το αυτονόητο. Να ομονοήσουν. Η διχόνοια τους κλέβει τη δόξα, τους βασανίζει με έννοιες ξένες προς το σκοπό του ιερού τους αγώνα.
Δολερή δύναμη! Στρέφει τον αδελφό εναντίον του αδελφού. Πόνος και δάκρυα παντού. Αλήθεια ποιος μπορεί να λησμονήσει τις συνέπειες του εμφυλίου μετά το 1823; Δε σταματά όμως εδώ ο ποιητής. Προχωρεί στο στόμα που φθονεί, στην Ιερά Συμμαχία. Να μην δώσουμε το δικαίωμα να πουν ότι μισούμαστε μεταξύ μας και δεν μας πρέπει η λευτεριά.
Τέλος υπενθυμίζει ότι ο αγώνας δεν τελείωσε. Να υψώσουν το Σταυρό απέναντι στην αντίδραση της Ιεράς Συμμαχίας και να καταστήσουν σαφές στην Ευρώπη ότι ο αγώνας είναι ιερός. Πατρίδα και Σταυρός το περιεχόμενο του. Το αίμα των Ελλήνων είναι αίμα αθώων και παρομοιάζεται με αυτό του Άβελ.
Απευθύνεται κατ’ ευθείαν στους Ευρωπαίους. «Τι θα κάνετε»; ρωτά.
Σκύψτε και δέστε τα δεινά.
Πάλλεται ο ποιητής από εθνικό ενθουσιασμό! Αγωνιά και προσπαθεί να αφυπνίσει την κοιμισμένη εθνική συνείδηση του Έλληνα. Οι ενωμένες δυνάμεις έκαναν το μεγάλο θαύμα του 21. Η διχόνοια είναι αυτή που αποδομεί.
Ο Ιάκωβος Πολυλάς χαρακτήρισε τον ύμνο ως «πρώτο σκίρτημα της ελληνικής φαντασίας». Ο Σολωμός σαλπίζει την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού που για μεγάλο χρονικό διάστημα βρίσκεται σε νάρκη. Παρουσιάζει τους Έλληνες ζωντανούς στα μάτια των Ευρωπαίων. Οι νέοι Έλληνες είναι η συνέχεια των αρχαίων. Το τροχαϊκό μέτρο βοηθά να
δείξει την ορμή και το ασίγαστο ελληνικό πάθος του Έλληνα. Ο Ύμνος εκφράζει απόλυτα τον αγώνα για λευτεριά η οποία βρίσκεται στο DNA των Ελλήνων και σύμφωνα με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, τον ιστορικό της Επανάστασης του 1821: «…οι άξιοι αναγνώσται αυτού του Ύμνου θέλει τον κρίνουν δόξαν της Ελλάδος και θέλει ειπούν μαζί μου ότι εις κανέναν καιρόν και εις κανένα έθνος η ελευθερία δεν ηύρε ψάλτην αξιώτερον».
Ο ύμνος εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού είναι πάντα επίκαιρος. Είναι η ιστορία μας που πρέπει να την ξέρουμε για να μην αναγκαστούμε να την ξαναζήσουμε.
