Γιάννης Απόκριες!
Είναι οι τρεις δημοφιλέστατες εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή. Η λέξη σημαίνει αποχή από το κρέας (από + κρέας). Προετοιμάζουν τον άνθρωπο για το Πάσχα. Ανάλογη με την ελληνική λέξη Αποκριά, είναι η λατινική λέξη καρναβάλι (Carneval, carnavale).
Η ελληνική αποκριά έχει τις ρίζες της στην Αρχαία Ελλάδα, στη λατρεία του Διονύσου. Αυτή η περίοδος εορταζόταν στα αρχαία χρόνια από όλους τους λαούς και τους πολιτισμούς της γης.
Απώτερος σκοπός ήταν η μαγική βοήθεια για τον ερχομό της άνοιξης και να εξευμενιστούν τα κακά πνεύματα. Σύμφωνα με το Γιώργο Χατζηκυριάκο η έννοια της μεταμφίεσης υπάρχει σε όλες τις ηπείρους από την εποχή των τοτέμ.
Στην αρχαία Ελλάδα, ιδιαίτερα στην Αθήνα, εορταζόντουσαν τα Ανθεστήρια, προς τιμή του Διόνυσου. Γινόντουσαν πομπές, φορούσαν προσωπεία του Διονύσου, κάνοντας θόρυβο και παίζοντας μουσικά όργανα. Διαρκούσαν τρεις μέρες. Η τρίτη μέρα ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. Έδιναν ένα φαγητό από σπόρους από το οποίο προέρχονται και τα κόλλυβα.
Οι Ρωμαίοι αφιέρωσαν αυτές τις γιορτές στο Θεό Saturn (Κρόνο), προστάτη της σποράς. Τις ημέρες της γιορτής κυριαρχούσαν το φαγοπότι και τα μασκαρέματα. Χτυπούσαν τη γη με τα πόδια για να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα και να βοηθήσουν τη γη να βλαστήσει. Με μαγικούς τρόπους αναζητούσαν την άνοιξη.
Η λέξη μάσκα, μασκαράς , προέρχεται είτε από τα Ιταλικά είτε από τα αραβικά και σημαίνει προσωπείο.
Η Εκκλησία έδωσε άλλο νόημα σ’ αυτή την περίοδο.
Η αποκριά ξεκινά την Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου, αρχή του Τριωδίου. Τριώδιο είναι ένα λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας.
Η πρώτη εβδομάδα ονομάζεται πρόφωνη ή ελεύθερη. Είναι εβδομάδα χωρίς νηστεία.
Η δεύτερη εβδομάδα είναι και αυτή ελεύθερη, αλλά νηστεύουμε την Τετάρτη και την Παρασκευή. Η Πέμπτη αυτής εβδομάδας ονομάζεται Τσικνοπέμπτη.
Η Τρίτη εβδομάδα ονομάζεται Τυρινή. Δεν καταναλώνουμε πια κρέας, μόνο γαλακτοκομικά, τυριά, αυγά, ψάρια. Από την Καθαρή Δευτέρα ξεκινάει η Σαρακοστή που διαρκεί 7 εβδομάδες μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Η Ελληνική Αποκριά είναι πλούσια σε έθιμα.
Ψυχοσάββατα
Κατά την διάρκεια αυτών των ημερών έχουμε τα Ψυχοσάββατα. Πηγαίνουμε κόλλυβα στην εκκλησία στην μνήμη των κεκοιμημένων.
Το Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα (Αγίων Θεοδώρων) σε κάποια μέρη οι γυναίκες έβαζαν λίγο σιτάρι κάτω από το μαξιλάρι τους και προσεύχονταν στους Αγ. Θεοδώρους, για να μάθουν το μελλοντικό τους σύζυγο.
Γαϊτανάκι
Γίνεται στην κεντρική πλατεία πολλών πόλεων. Είναι ένας χορός όπου οι χορευτές, που ντύνονται µε παραδοσιακές στολές, χορεύουν σε κύκλο κρατώντας πολύχρωμες κορδέλες που στερεώνονται στην κορυφή ενός μακριού κονταριού το οποίο βρίσκεται στην μέση ενός κύκλου. Καθώς χορεύουν, οι κορδέλες τυλίγονται γύρω από το κοντάρι και μετά ξετυλίγονται. Είναι δύσκολο να το κάνει κάποιος σωστά!
Βλάχικος Γάμος
Είναι η αναπαράσταση του Γάμου της Βλάχας. Βλάχα είναι η γυναίκα που ζει στο χωριό, η βοσκοπούλα. Όσοι συμμετέχουν φορούν παραδοσιακές στολές. Γίνεται γλέντι με παραδοσιακή μουσική, τραγούδι, τοπικά εδέσματα και κρασί.
Μπουρμπούλια
Ένα από τα παλαιότερα (περίπου από το 1872) έθιμα του Καρναβαλιού της της Πάτρας.
Τα παλιά χρόνια, οι γυναίκες δεν μπορούσαν να διασκεδάσουν στους εορτασμούς της αποκριάς. Τα μπουρμπούλια έδιναν στις γυναίκες αυτή την ευκαιρία. Φορούσαν µαύρα ντόμινο (μαύρο ένδυμα µε κουκούλα) και μάσκα, ενώ οι άντρες ήταν ακάλυπτοι. Έτσι οι γυναίκες δεν αναγνωρίζονταν και είχαν την ευκαιρία να φλερτάρουν.
Μπούλες και Γενίτσαροι
Πολλά έθιμα στη χώρα μας είναι επηρεασμένα από τα χρόνια της σκλαβιάς, όπως οι Μπούλες και Γενίτσαροι, ένα έθιμο που έρχεται από την Νάουσα. Η ιστορία εθίμου αρχίζει το 1705. Οι Ναουσαίοι τιμούσαν την μνήμη των νεκρών που έπεσαν στον αγώνα κατά των Τούρκων. Εμφανίζονται στα καρναβάλια ντυμένοι µε τις φορεσιές των μαχητών, µε κέρινες μάσκες και θώρακες φτιαγμένους από χιλιάδες ασημένια νομίσματα. Τα κουστούμια, η μουσική και οι χοροί είναι αυθεντικά και έχουν παραδοθεί από γενιά σε γενιά.
Αλμυροκουλούρα
Μια ωραία ευκαιρία να μάθετε ποιον θα παντρευτείτε. Την νύχτα πριν την «Κυριακή της Τυρινής», ανακατέψτε αλεύρι, αλάτι (πολύ αλάτι) και νερό και ψήστε το. Αυτό είναι η «αλµυροκουλούρα». Μετά φάτε το. Είναι αλμυρό αλλά στο όνειρό σας ο μελλοντικός σας σύζυγος θα σας φέρει νερό.
Καθαρά Δευτέρα
Η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, η οποία αρχίζει με γλέντια και την παραδοσιακή «λαγάνα».
Ένα φαντασμαγορικό έθιμο είναι το πέταγμά των χαρταετών. Ο ουρανός γεμίζει από πολύχρωμους χαρταετούς, που πετάνε σαν πουλιά και καλωσορίζουν την άνοιξη. Οι χαρταετοί προέρχονται από την Κίνα 1000 χρόνια π.Χ. και συμβολίζουν την εξύψωση την ψυχής του ανθρώπου στο Θεό.
Έθιμα Διατροφής
Στην κεντρική Πελοπόννησο τρώγεται το «τυροζούµι», ένα υδαρές βραστό µε άγρια χόρτα και κομμάτια μυζήθρας. Αυτό σερβίρεται ως πρώτο πιάτο. Το τρώνε αφού πρώτα σηκώσουν το τραπέζι µε τα χέρια τρεις φορές. Ακολουθούν μακαρόνια πασπαλισμένα µε πολύ τυρί. Του απόγευμα, τα ανύπαντρα νεαρά άτομα θα «κλέψουν» ένα μακαρόνι και θα το βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους. Τη νύχτα θα δουν στο όνειρο τους ποιον θα παντρευτούν.
Σε πολλά μέρη δεν πρέπει να πλυθεί το κεφάλι την εβδομάδα μεταξύ της «Κυριακής της Απόκρεων» και της Τυρινής»! Είναι η εβδομάδα του τυριού και τα μαλλιά θα γίνουν άσπρα σαν το τυρί!
Την περίοδο της αποκριάς, όπου μπαίνουμε στην άνοιξη, οι μέρες μεγαλώνουν, η γη και τα δέντρα πρασινίζουν και τα λουλούδια ξεκινούν να ανθίζουν. Ήταν μια μαγική περίοδος για τους προγόνους μας. Η γη ξαναγεννιόταν μετά το χειμώνα. Νέα ζωή μετά το Θάνατο.
ΚΑΛΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ.
Χρ. Γιάννης Φουρλάνος
Δάσκαλος – Θεολόγος.
