Τ’ Αϊ Γιαννιού τα Λάμπαρδα, ένα καθαρά Αιγαιοπελαγίτικο έθιμο, στην Σφακισάνικη παράδοση και στην πλουμιστή δέσμη των εθίμων, γίνονταν την παραμονή της γιορτής του Γενεσίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, όπου γιορτάζει το μοναστήρι του «Αϊ Γιάννη του Αργανά» για τους Σφακισάνους, ή του «Αϊ Γιάννη στο Λιβάδι» για τους Καρσάνους. Χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης αυτής γιορτής είναι το δρασκέλισμα της φωτιάς! Λαμπαρδίκα λέμε τη μεγάλη φωτιά στους Σφακιώτες, και Λαμπαρδιάρης ο Αϊ Γιάννης, εξ ου και ο χαρακτηρισμός «Λάμπαρδα». Τούτο το έθιμο, αυτή η παράδοση, γίνεται μόνο στο Πινακοχώρι, απ’ όλα τα χωριά των Σφακιωτών και είναι δηλωτικό της Κρητικής προέλευσης των κατοίκων του Πινακοχωρίου και κυρίως Γεωργακαίων και Παπαδοπουλαίων, που αποτελούν τα δύο τρία του χωριού.
Πρίν, όμως, μπούμε στην περιγραφή και τη νοερή αναβίωση των «Λάμπαρδων», αξίζει να αναφερθούμε στο Μοναστήρι του Αϊ Γιαννιού, στο Λιβάδι της Καρυάς, το οποίο βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλαγιά του λόφου Μπρινιάς, σε μια παρέκκλιση 300 μέτρων στο μεσοδιάστημα του δρόμου Σφακιώτες – Αλέξανδρος Κατά τα χρόνια 1925 – 1966 το μοναστήρι είχε ενταχθεί απ’ τον μητροπολίτη Λευκάδος στην ενορία Πινακοχωρίου. Μάλιστα το χρονικό διάστημα αυτό υπήρχε τεράστια συνδρομή και απ’ τους κατοίκους των Λαζαράτων. Συγκεκριμένα, όπως ενθυμούνται οι παλαιότεροι, ο Γιώργος ο Λάζαρης, είχε το παρατσούκλι «Παρθένιος», διότι τον 19ο αιώνα είχε μονάσει εδώ ο συγγενής του μοναχός Παρθένιος Λάζαρης απ’ την οικογένεια Νητσοταίων, αυτός περιποιούνταν, καθάριζε και επέβλεπε το μοναστήρι τακτικότατα. Σήμερα (2020) το μοναστήρι ανήκει στην Καρυά. Την δεκαετία του 1990 ο δραστήριος ιερέας, απ’ την Καρυά, Πανογιώργος Κτενάς, ξεκίνησε την αναστήλωση, αρχικά του ερειπωμένου καθολικού της μονής, ενώ προχώρησε και σε σταδιακή αποκατάσταση στο αρχονταρίκι και στα κελιά, με καταπληκτικό αποτέλεσμα, αφού σιγά – σιγά αναβιώνει το περίλαμπρο μοναστήρι!
Ο Κωνσταντίνος Μαχαιράς, στο έργο του «Ναοί και Μοναί της Λευκάδος» (Σελ. 288), αναφέρει σαν έτος κτίσεως της Μονής το 1605, υπό του ιερομονάχου Ιερεμία Αραβανή. Για την ανωτέρω, όμως, χρονολογία γεννώνται πολλά και εύλογα ερωτηματικά. Ερωτηματικά τα οποία θέτει εύστοχα ο ιερέας Γεράσιμος Ζαμπέλης στο έργο του «Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου» (Λευκάδα 2001) και μάλλον μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως, το μοναστήρι του Αϊ Γιάννη χτίστηκε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, (1294 – 1479), στη Λευκάδα. Θα λέγαμε στην όψιμη βυζαντινή περίοδο, αφού φέρει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά βυζαντινής τεχνοτροπίας. Όπως ο καταπέλτης με το καυτό νερό που υπήρχε πάνω ακριβώς απ’ τον θόλο της κύριας εισόδου, ώστε να αποτρέπει άφιλους επισκέπτες. Επίσης. Κύριο θέμα των ολοφάνερης βυζαντινής τεχνοτροπίας τοιχογραφιών του καθολικού της μονής, είναι οι εικοσιτέσσερεις στάσεις του Ακαθίστου Ύμνου, παράδοση και πρακτική καθαρά βυζαντινής έμπνευσης. Αυτή η ερμηνευτική μεταφορά του Ακαθίστου Ύμνου, στην ζωγραφική, εμφανίσθηκε στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τον 12ο και 13ο αιώνα. ( Α. Ξυγγόπουλου: «Αί τοιχογραφίαι του Ακαθίστου είς την Παναγίαν των Χαλκέων Θεσσαλονίκης» (Σελ. 74).
Επίσης, μια άλλη παράδοση, θέλει το μοναστήρι να υπάρχει ακόμη και κατά την περίοδο της Εικονομαχίας, απ’ τον 9ο αιώνα (!), όταν και επιχρίστηκαν με ασβέστη αυτές οι θαυμάσιες τοιχογραφίες, απ’ το μένος των εικονομάχων! Μια επίχριση, βέβαια, που, τελικά, διέσωσε αυτόν τον θαυμάσιο θρησκευτικό και πολιτιστικό πλούτο μέχρι τις μέρες μας, έστω και σε αυτή την αδρή εικονογραφικά μορφή!
Κατά μία άλλη εκδοχή και παράδοση, την οποία διέσωσε ο Γεώργιος Λάζαρης, απ’το Πινακοχώρι, ο οποίος είχε ζήσει στο Μοναστήρι, μάλιστα, στην Κατοχή, είχε παρακολουθήσει κρυφά και την σύναξη των Αντιστασιακών εκεί στην Μονή και ουδέποτε μίλησε γι αυτό, παρά πολλά χρόνια αργότερα, ο Γεώργιος Λάζαρης, λοιπόν, ισχυρίζονταν, προφανώς από παλιότερα ακούσματα, πως το μοναστήρι, κατά τον χρόνο της ναυμαχίας της Ναυπάκτου (1571), φιλοξένησε χριστιανούς τραυματίες στα κελιά του, πράγμα που φανερώνει την ύπαρξή του τουλάχιστον και κατά την τουρκοκρατία στη Λευκάδα, αλλά και το γεγονός ότι ήταν ευρύτατα γνωστό και πέραν του νησιού, ενώ, φαίνεται ότι είχε ικανοποιητικές εγκαταστάσεις για να ξενοδοχισθεί ίκανό αριθμό τραυματιών. Η εν λόγω παράδοση φαίνεται να εμπεριέχει ιστορική αλήθεια, αφού, είναι αρχειακά αποδεδειγμένο, πως, και στην Κέρκυρα περιεθάλπησαν τραυματίες στα μοναστήρια του νησιού, ορθόδοξα, όπως του Αγίου Νικολάου, αλλά και στα καθολικά. Προφανώς, ο μεγάλος αριθμός τραυματιών, απ’ την πλευρά του χριστιανικού στόλου και η έλλειψη νοσηλευτικών ιδρυμάτων, ανάγκασε τους τραυματίες να διασπαρούν στα μοναστήρια της Δυτικής Ελλάδος και κυρίως των Επτανήσων, από όπου διάβηκε ο ενωμένος στόλος των χριστιανών, κατά την επιστροφή του στην Ιταλία.
Αλλά και η μορφή του κτιριακού συγκροτήματος του μοναστηριού, που παραπέμπει σε καστρομονάστηρο, φανερώνει τεχνοτροπία 14ου αιώνα, και πρωιμότερη ίσως, αφού βρισκόμαστε σε έξαρση του πειρατικού κινδύνου στη Λευκάδα απ’ τον 12ο ακόμη αιώνα και η προστασία της μονής ήταν το πρώτο ζητούμενο, πράγμα που οδήγησε σε κατασκευή δίκην φρουρίου. Επίσης οι λιθοδομές γενικά των κτιρίων, οι οποίες εμφανισιακά και από απόψεως φθοράς μοιάζουν με αυτές της Οδηγήτριας, δεν φαίνονται να είναι μόνο τετρακοσίων ετών ζωής, αλλά κατά πολύ προγενέστερες. Επί πλέον, οι προεστώτεροι στην ορεινή Λευκάδα μιλούν ακόμη και σήμερα για μοναστήρι παμπάλαιο που χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Πάντα κινούμενοι σ’αυτόν τον χώρο της παράδοσης στα χωριά μας, σχετικά με τον χρόνο δημιουργίας του Αγίου Ιωάννη, θα φέρομε στην επιφάνεια και την άποψη του ιερέα του Πινακοχωρίου Ευάγγελου Χαλικιά. Ο τελευταίος αντλούσε την πληροφόρησή του απ’ τον παλιό ηγούμενο της μονής τον π. Θεοδόσιο Γεωργάκη, τον γνωστό σαν Μπακατσόλη στα χωριά μας, μετέπειτα ηγούμενο και στην Φανερωμένη. Ο παπά-Βαγγέλης, ο αγαθός αυτός Λευίτης, μας έπαιρνε όλα τα παιδιά του δημοτικού σχολείου, κάθε γιορτή του μοναστηριού, στις 24 Ιουνίου και μέσω Βαρκών, Αγίας Μαρίνας και Μπρινιά ερχόμαστε στο μοναστήρι, όπου λειτουργούσε, ενώ μας μιλούσε για την ιστορία και το μεγαλείο του μοναστηριού, το οποίο, μας έλεγε, κτίστηκε κατά του βυζαντινούς χρόνους. Αυτή η παραδοσιακή πηγή, για το χτίσιμο της μονής, εδράζεται στην στέρεη πεποίθεση πως η εποχή της Τουρκοκρατίας στην Λευκάδα (1479 – 1684) ήταν «μαύρη και σκότεινη», κατά την Λευκαδίτικη έκφραση, για το νησί, και στον τομέα της θρησκευτικής ελευθερίας, και ας διατείνονται κύκλοι, πως, κατά την Τουρκοκρατία, υπήρχε θρησκευτική ελευθερία στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επιστολή του Αρχιεπισκόπου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Άνθιμου Μαρίνου (1686 – 1704), προς τις ενετικές αρχές, μετά το διώξιμο των Τούρκων στα 1684 απ’ τον Ενετό Μοροζίνι, η οποία επιστολή έχει ως εξής:
«Προς την ΑΕ τον Γενικόν Προνοητήν Θαλάσσης Αντώνιον Μολίν. Επί Τουρκοκρατίας ο χριστιανικός πληθυσμός της νήσου Λευκάδος υπέφερε τα πάνδεινα, απαγορευομένης εις τούτον της ενασκήσεως των θρησκευτικών του καθηκόντων. Ούτoς εξ ανάγκης υπέκυπτε πάντοτε εις την θέλησιν των βαρβάρων και εις την τυραννικήν των κυβέρνησιν. Ενίοτε επετρέπετο εις τους Λευκαδίους η ανέγερσις ξύλινου τινός ναΐσκου, ον κατόπιν αυτοί οι ίδιοι, οι Τούρκοι, προς ικανοποίησιν των κτηνωδών των ενστίκτων, επυρπόλουν, ως συνέβη εις τον εν τη πόλη ναΐσκον του Αγίου Αθανασίου, όστις πυρποληθείς υπό των Τούρκων κατ’ άρχας μέν επεσκευάσθη προχείρως διά καλάμων , είτα επί ενετοκρατίας ανοικοδομήθη διά σανίδων».
Για μεν την Καρυά το μοναστήρι είναι ο Άγιος Ιωάννης στο Λιβάδι, ονομασία επίσημη διαχρονική, δια δε τους Σφακισάνους είναι ο Αϊ Γιάννης ο Αργανάς, όπως προαναφέραμε. Η ονομασία Αργανάς προήλθε απ’ το γεγονός ότι η γιορτή κατά την 24η Ιουνίου συμπίπτει με την συγκομιδή της ρίγανης, η οποία υπήρχε και υπάρχει σε τεράστιες ποσότητες στις γύρο περιοχές, γιαυτό, άλλωστε, οι Καρσάνοι αποκαλούσαν σκωπτικά <<Αργανολόγους>> τους Πινακοχωρίτες και μετέπειτα όλους τους Σφακισάνους. Η ρίγανη, λοιπόν, μαζεύονταν απ’ τους προσκυνητές και ανήμερα της γιορτής, κατά την θεία Λειτουργία, τοποθετούνταν, σε μάτσα, δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης, προκειμένου να «λειτουργηθεί», ένα έθιμο που σήμερα έχει εκλείψει…
Αυτή ήταν η νέα σοδειά. Διότι την παλιά ρίγανη, όση είχε μείνει απ’ την οικιακή χρήση της χρονιάς, την χρησιμοποιούσαμε, στο Πινακοχώρι, σαν προσάναμα, για να ανάψομε τις φωτιές και να αρχίσει το δρασκέλισμα τους, η περίφημη γιορτή «Τ’ Αϊ Γιαννιού τα Λάμπαρδα». Κάθε γειτονιά είχε την δική της φωτιά, το δικό της αυτοσχέδιο γλέντι, το οποίο γινόνταν όταν επιστρέφαμε απ’ τον Εσπερινό στο Μοναστήρι! Φωτιές! Πολλές φωτιές σε όλο το χωριό και το <<σάλτο>> να μας <<τσουρουφλίζει τα μαλλιά>>, με την μυρωδιά της καμένης τρίχας διάχυτη στην ατμόσφαιρα. Ακόμη και οι γυναίκες μάζευαν το κότολο και σάλταγαν τις φωτιές. Ένα χωριό στο πόδι για τα ΛΑΜΠΑΡΔΑ! Μια γιορτή – διάλλειμα στον αγώνα των ξωμάχων γονιών μας, που βρίσκονταν στην κορύφωση του θέρου των σπαρτών! Εκείνα τα χρόνια της δεκαετίας του 1960 και 1970, γιατί έπειτα άρχισε η <<μεγάλη φυγή>> στα αστικά κέντρα και στο εξωτερικό και ερήμωσαν τα χωριά μας! Έμειναν μόνο οι αναμνήσεις σύμβολά μια αμάραντης ζωής…
Τ’ ΑΪ ΓΙΑΝΝΙΟΥ ΤΑ ΛΑΜΠΑΡΔΑ ΣΤΟ ΠΙΝΑΚΟΧΩΡΙ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΩΤΩΝ! Μια γιορτή που κάθε χρόνο ανοίγει τα καλοκαιριάτικα θαυμάσια πανηγύρια του νησιού μας! Εκεί που αγάλλεται πραγματικά και ο ντόπιος Λευκαδίτης και οι επισκέπτες μας! Απ’ το 1990, όταν τα εφτά χωριά των Σφακιωτών, πολύ πριν τον Καποδίστρια, συνενώθηκαν οικειοθελώς σε ένα Δήμο, τότε το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Σφακιωτών πήρε ΤΑ ΛΑΜΠΑΡΔΑ υπό την αιγίδα του και κάθε 24 Ιούνη στο παλιό Δημοτικό Σχολείο του Πινακοχωρίου οι φωτιές ανάβουν και το πανηγύρι με τους χορούς καλά κρατεί… Εφέτος οι φωτιές στο Πινακοχώρι δεν θα ανάψουν, παρά μόνο ιδιωτικά, για τους Πινκοχωρίτες λάτρεις του εθίμου… Η πανδημία του κορωνοϊού μας αποτρέπει να σαλτήσομε τις φωτιές μας και να διασκεδάσομε… ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ! Γεροί και δυνατοί για να περιμένομε τα νέα ΛΑΜΠΑΡΔΑ το 2021!!!
(Εδάφιο απ’ το βιβλίο του συγγραφέα Θοδωρή Γεωργάκη με τίτλο: <<ΣΦΑΚΙΩΤΕΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ. ΛΙΚΝΟ ΚΑΡΔΙΑΣ>>)
πηγή: Τα Νέα της Λευκάδας
