Γράφει ο Μιχάλης Μακρόπουλος.
Το Άνθρωποι και ποντίκια εκδόθηκε το 1937 κι έκανε τον Τζον Στάινμπεκ διάσημο. Είχε προηγηθεί τουλάχιστον ένα ακόμα αριστούργημα, το Κόκκινο αλογάκι, και θα ακολουθούσαν κι άλλα, καταρχάς τα Σταφύλια της οργής, αλλά κι ο Δρόμος με τις φάμπρικες, το Ανατολικά της Εδέμ, ο Χειμώνας της διχόνοιας.
Σοφά δομημένο και συγκλονιστικό στην απλότητά του, γραμμικό και συναρπαστικό σαν σκοτεινό παραμύθι, το Άνθρωποι και ποντίκια είναι ένα αφήγημα από κάθε άποψη υποδειγματικό.
Ο Τζορτζ κι ο Λένι, αχώριστοι φίλοι που στην εποχή του Μεγάλου Κραχ περιπλανιούνται αναζητώντας δουλειά, φτάνουν σ’ ένα αγρόκτημα δίπλα στον ποταμό Σαλίνας. Ονειρεύονται ν’ αποχτήσουν τη δικιά τους γη, και τούτο είναι και το κεντρικό θέμα του βιβλίου. Τα όνειρα που κάνουν απλοί άνθρωποι και πώς τελικά αυτά διαψεύδονται από τη σκληρή καθημερινότητα. Σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες της ιστορίας, από τον καθαριστή τον Κάντι ως τον μαύρο σταβλίτη, τον Κρουκς, είναι άνθρωποι που είτε έχουν πάψει να ελπίζουν είτε γραπώνονται απελπισμένα από ένα άπιαστο όνειρο.
Ο Τζορτζ είναι μικρόσωμος και ξύπνιος, ο Λένι είναι ένας αγαθός γίγαντας, απλοϊκός, αργόστροφος, μ’ αδυναμία στα απαλά πράγματα, που του αρέσει να τα χαϊδεύει. Δεν ελέγχει όμως τη δύναμή του. Χαϊδεύοντας ένα ποντίκι, του τσακίζει το λαιμό. Τ’ αφεντικό τους παίρνει εργάτες στ’ αγρόκτημά του, όμως ο γιος του, ο Κέρλι, είναι ένας μοχθηρός τύπος που νιώθει μειονεκτικά απέναντι στον Λένι για το μπόι του κι επιπλέον είναι παντρεμένος με μια δεκαεξάρα που τη ζηλεύει παθολογικά. H τραγωδία ξεσπά όταν ο αγαθός Λένι γοητεύεται από τ’ απαλά μαλλιά της γυναίκας του Κέρλι. Το τέλος, με την πικρή ειρωνεία του, κόβει την ανάσα.
Ο Στάινμπεκ λέει την ιστορία του μ’ απλή κι άμεση γλώσσα, τη γλώσσα των αμόρφωτων ηρώων του, και με περιγραφές που είναι ολοζώντανες και λιτές, δίχως την παραμικρή φλυαρία. Την έχει χωρίσει σε έξι «σκηνές», σαν θεατρικό, και πράγματι το Άνθρωποι και ποντίκια είχε μεγάλη επιτυχία στο σανίδι, ανέβηκε πάμπολλες φορές, κι επίσης διασκευάστηκε για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, με τελευταία κινηματογραφική εκδοχή αυτή του 1992 με τους Gary Sinise και John Malkovich, σε σκηνοθεσία του Sinise.
Σε πολλές δημόσιες και σχολικές βιβλιοθήκες στις ΗΠΑ το Άνθρωποι και ποντίκια απαγορεύτηκε γιατί «ενθάρρυνε την ευθανασία», είχε «βλάσφημη και γενικά χυδαία γλώσσα», ήταν «anti-business» (εχθρικό προς τις μπίζνες, μ’ άλλα λόγια), και συγκαταλέχθηκε στη λίστα με τα αμερικανικά βιβλία του 20ου αι. που έχουν τεθεί περισσότερο υπό αμφισβήτηση.
Και σήμερα, συναρπάζει τόσο όσο όταν πρωτογράφτηκε.
(Άνθρωποι και ποντίκια / John Steinbeck • μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος. – 1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις Παπαδόπουλος)
*Ο Μιχάλης Μακρόπουλος είναι συγγραφέας και μεταφραστής λογοτεχνίας.
