ΑΘΗΝΑ 430 π.Χ. – ΕΛΛΑΔΑ 2020 μ.Χ.
Ο λοιμός που ενέσκηψε στην Αρχαία Αθήνα στην αρχή του «θέρους» , την ΄Ανοιξη δηλαδή, του 430 π.Χ., κατά το 2ο έτος του πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.), αλλά και η ανθρώπινη συμπεριφορά, μας δίνουν την ευκαιρία να παρατηρήσουμε ορισμένες ομοιότητές τους με την τωρινή επιδημία του κορονοϊού, ασχέτως αν ο αρχαίος λοιμός πιθανολογείται ως τυφώδης πυρετός ή πανώλη βαριάς μορφής ενώ ο τωρινός αναγνωρίζεται ως είδος γριπώδους ιού. Οι πληροφορίες μας για τον πρώτο περιέχονται στο Β΄ βιβλίο των ιστοριών του Θουκυδίδη (κεφάλαια 47-54) στα οποία και γίνονται οι παραπομπές.
- Και οι δύο επιδημίες στη χώρα μας έχουν χρονική αφετηρία κυρίως το μήνα Μάρτιο.
- Αρχική εμφάνιση έχουμε στην αρχαιότητα στη Β. και ΒΑ Αφρική και Περσική επικράτεια («΄Ηρξατο το πρώτον εξ Αιθιοπίας, έπειτα κατέβη εις Αίγυπτον και Λιβύην και εις την βασιλέως γην την πολλήν» 48,1).Στην ευρωπαϊκή μας ήπειρο έφτασε από την Κίνα (Ασία).
- Αδυναμία των γιατρών για θεραπεία της νόσου συναντάται και στις δύο περιόδους: τότε «ούτε γαρ ιατροί ήρκουν το πρώτον θεραπεύοντες αγνοία» (47, 4), αλλά και σήμερα έχουν άγνοια για τον πρωτοεμφανιζόμενο κορονoϊό convid-19.
- Μετάδοση της ασθένειας στους γιατρούς και νοσηλευτές που προσέγγιζαν τα κρούσματα. Στις μέρες μας ευτυχώς μετράμε μόνο δύο θύματα ιατρούς (στην Κίνα και στη Γαλλία) αλλά και το 7% των κρουσμάτων από ιατρούς και νοσηλευτές, ενώ τότε «αυτοί (ιατροί) μάλιστα έθνησκον όσω και μάλιστα προσήσαν» {=πλησίαζαν τους αρρώστους (47, 4)}.
- Πυρετός, βήχας, δύσπνοια και φτάρνισμα τα κοινά χαρακτηριστικά στις δύο περιπτώσεις. Προσθέτω ότι προσφάτως ο Κ. Δημόπουλος, Πρύτανης του ΕΚΠΑ, υπογράμμισε ότι ο Convid-19 παρουσιάζει και γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως και ο λοιμός. «ισχυραί θέρμαι της κεφαλής….. πνεύμα άτοπον (άτακτη αναπνοή).. πόνος μετά βηχός ισχυρού…..επικατιόντος του νοσήματος εις την κοιλίαν και εγγιγνομένης διαρροίας ακράτου»(49, 2-4).
- Όσοι θεραπεύονταν μακαρίζονταν από τους άλλους και πίστευαν ότι δε θα προσβάλλονταν για δεύτερη φορά, θεωρώντας ότι είχαν αποκτήσει γενική ανοσία από κάθε λοιμώδη αρρώστια: «εμακαρίζοντό τε υπό των άλλων και αυτοί ελπίδας είχον εις τον έπειτα χρόνον μηδ΄ αν υπό άλλου νοσήματος ποτέ έτι διαφθαρήναι»(51, 6). Γνωστές σήμερα οι ερευνητικές προσπάθειες για θεραπεία των ασθενών με αντισώματα των ήδη αποθεραπευμένων.
- Δεν υπήρχε φάρμακο που να προσφερθεί και να ωφελήσει όλους. Ό,τι υπήρχε δεν ήταν βέβαιο ότι θα αποβεί λυσιτελές: «ουδέ εν κατέστη ίαμα ό,τι χρή τους προσφέροντας ωφελείν»(51, 2). Με κοκτέιλ φαρμάκων που θεραπεύουν άλλες ασθένειες-ανάμεσα σ΄ αυτά η δραστική ουσία υδροξυχλωροκίνη-προσπαθούν σήμερα, μέχρι να βρεθεί το ειδικό φάρμακο, πειραματιζόμενοι οι θεράποντες να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.
- Τα περισσότερα κρούσματα και θάνατοι σήμερα παρατηρούνται εκεί όπου υπάρχει συγχρωτισμός και συνωστισμός, στα μεγάλα αστικά κέντρα Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πάτρας, όπως και τότε στην Αθήνα και στα πυκνοκατοικημένα μέρη: “η νόσος επενείματο (=έκανε θραύση) δε Αθήνας μεν μάλιστα, έπειτα δε και των άλλων χωρίων τα πολυανθρωπότατα»(54, 5).
Ας δούμε και κάποια παρόμοια χαρακτηριστικά και στην κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων.
- Σε τέτοιες καταστάσεις διασαλεύεται η ηθική τάξη, παραβιάζονται θεϊκοί και ανθρώπινοι νόμοι, διευρύνεται η ανομία και η ανυπακοή στους θεσμούς της πολιτείας. Η γενική χαλάρωση, αν επικρατήσει, οδηγεί σε λεηλασίες, μαύρη αγορά στα προϊόντα στην υπερίσχυση του ατομικού απέναντι στο κοινό συμφέρον, παραβίαση των εργασιακών σχέσεων και σε άλλες έκνομες ενέργειες. Ευτυχώς στις μέρες μας η πολιτεία με τους θεσμούς της μας έχει προφυλάξει σε μεγάλο βαθμό από τέτοιους κινδύνους. Αντιθέτως στην Αθήνα του 430-429 π.Χ. «οι άνθρωποι υπερβιαζομένου του κακού ες ολιγωρίαν ετράποντο και ιερών και οσίων ομοίως»(52,3) και αλλού «ό,τι δε ήδη τε ηδύ και πανταχόθεν το ες αυτό κερδαλέον τούτο και καλόν και χρήσιμον κατέστη»(53,3) και γενικά ο λοιμός υπήρξε αφορμή για μεγαλύτερες παρανομίες, «Πρώτον τε ήρξε και ες τάλλα τη πόλει επί πλέον ανομίας το νόσημα»(53,1).
- Στην προσπάθεια να δοθούν ερμηνείες, εκτός της επιστήμης, για το ποιος φταίει, μερικοί αναζητούν, πέρα από τη λογική, την απάντηση σε θεωρίες συνωμοσίας. ΄Ετσι ο convid-19 παρασκευάστηκε στα εργαστήρια μεγάλης δύναμης για να πλήξει την άνοδο της κινεζικής οικονομίας, όπως και στο κράτος των Αθηνών οι πολιορκούντες την Αθήνα πελοποννήσιοι είχαν ρίξει στα πηγάδια και στις υδροδεξαμενές του Πειραιά δηλητήρια. «ώστε και ελέχθη ως οι πελοποννήσιοι φάρμακα εσβεβλήκοιεν ες τα φρέατα»(48, 2). Σημειώνουμε την αμφισβήτηση του ιστορικού: ειπώθηκε .. ότι τάχα, δήθεν.
- Δε απολείπουν ακόμα στις μέρες μας και oι οπαδοί ακραίων παραθρησκευτικών ομάδων, οι οποίοι αποδίδουν τις επιδημίες στην ένδειξη θειικής οργής απέναντι στον ηθικό εκτροχιασμό του ανθρώπου και σε υπόδειξη προς την ανθρωπότητα να συμμορφωθεί στους θεϊκούς νόμους. ΄Ετσι και τον αθηναϊκό λοιμό προξένησε ο θεός Απόλλωνας, ο οποίος έδωσε χρησμό στους Λακεδαιμονίους ότι θα νικήσουν και μάλιστα ότι θα βοηθήσει και ο ίδιος: «μνήμη δε εγένετο (πάλι εδώ ο ορθολογιστής Θουκυδίδης) και του Λακεδαιμονίων χρηστηρίου…. …και αυτός έφη ξυλλήψεσθαι»(54,4).
Εν κατακλείδι αν συναντάμε τέτοιες και πιθανώς και άλλες ομοιότητες, τεράστιες και ασύγκριτες είναι οι αντιθέσεις που χωρίζουν τα μεταξύ 2.450 χρόνων συμβάντα. Σήμερα η ανθρωπότητα είναι σε θέση να περιορίσει, να ελαχιστοποιήσει και να αποκλείσει δραματικά γεγονότα που συνέβησαν τότε, όπως ρεαλιστικά περιγράφονται από το μεγάλο ιστορικό μας: Η περικοπή του μέρους του σώματος, όπου εμφανίζονταν η αρρώστια, χεριών και ποδιών και η εξόρυξη των οφθαλμών από τους ίδιους τους πάσχοντες για να γλυτώσουν από τη νόσο. Οι πνιγμοί στα πηγάδια. Η αποφυγή των ορνέων να τραφούν από τα πτώματα. Οι υπαίθριες πυρές μe τα συσσωρευμένα πτώματα. Η έλλειψη κάθε κοινωνικής συνοχής και αλληλοβοήθειας.
Στην εποχή μας η αλματώδης εξέλιξη των επιστημών, η συστηματική οργάνωση του κράτους, η συνειδητοποίηση εκ μέρους των πολιτών των υποχρεώσεών τους προς το κοινωνικό σύνολο, εγγυώνται ότι σύντομα θα ξεπεράσουμε την παρούσα κρίση με τις λιγότερες δυνατόν απώλειες. Ας θυμίσουμε πως τότε στο λoιμό υπήρχαν μόνο δύο ονομαστοί ιατροί, ο ΄Ακρωνας, θύμα του λοιμού, και ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης, ενώ σήμερα πλειάδα ιατρών-επιστημόνων ισάξιων του Ιπποκράτη, στους οποίους έχουμε εναποθέσει τις ελπίδες μας.
Πάτρα 24/03/2020
Νίκος Ασπρογέρακας, φιλόλογος
