Η 2η Art Thessaloniki Fair φιλοξένησε μεταξύ άλλων και 6 μουσειακές εκθέσεις στο παράλληλο πρόγραμμά της. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η έκθεση με τα Reds του Theodoros Stamos από την συλλογή Ζαχαρία Πορταλάκη, με την επιμέλεια του Μάνου Στεφανίδη.
Ο τεχνοκριτικός Μάνος Στεφανίδης έγραψε χαρακτηριστικά στην παρουσίασή του:
Με ποια χρώματα ζωγραφίζεται το Inferno; Πως φωτίζεται το υποσυνείδητο; Ποια εικόνα επαρκεί για να προσεγγίσει το αόρατο, ένδον τοπίο; Ο ζωγράφος της Αφαίρεσης μοιάζει με τον τυφλωμένο Οιδίποδα. Αυτό συνιστά και την καταδίκη και την σωτηρία του. Δεν χρειάζεται να βλέπει επειδή ξέρει. Η Αφαίρεση είναι μια θεολογία χωρίς θεό.
Ο Θεόδωρος Στάμος μετά την εκρηκτική πρώτη περίοδο της σταδιοδρομίας του με τα Biomorphics, τα Sun Boxes και τα Infinity Fields γνωρίζει ένα μεγάλο διάστημα ψυχικών ανατροπών και καλλιτεχνικής αμφιβολίας. Μέλος των Irascibles (1951), δηλαδή της διάσημης όσο και μαχητικής ομάδας του αμερικανικού αφηρημένου εξπρεσιονισμού και επιστήθιος φίλος των πιο διακεκριμένων της σχολής της Νέας Υόρκης, όπως ο Barnett Newman, ο Arshile Gorki, ο Fernand Léger, ο Clifford Still ή ο Mark Rothko, επιτυγχάνει από νωρίς αυτό ο κάθε φιλόδοξος δημιουργός επιδιώκει: το αναγνωρίσιμο ύφος, την προσωπική γραφή, την σημαίνουσα μορφή (significant form) όπως το ήθελε ο Clive Bell.
Όμως αυτό δεν έφτανε. Την αναγνώριση ακολούθησε η αμφισβήτηση και τη φήμη η καχυποψία. Επιστρέφοντας ο Στάμος στην Ελλάδα μακριά από τα συμφέροντα των εμπόρων και τα στρατηγικά παιχνίδια των εμπόρων δημιουργεί στη Λευκάδα από το 1986 ως το 1994 την πιο συνταρακτική αυτοεξομολογητική ενότητα, τα Reds.
Πρόκειται πάλι για Ατέρμονα Πεδία (Infinity Fields), εμπνευσμένα από μια Λευκάδα ιδανική και απρόσιτη, τα οποία όμως καταυγάζονται από κρύφιο φως και διαπερνώνται από μεταφυσικό ρίγος.
Δεν υπάρχουν πλέον εγκιβωτισμένοι ήλιοι έτοιμοι να εκραγούν ούτε αχανείς ορίζοντες αλλά μόνο πυρακτωμένες γραφές, νευρικές, αυθόρμητες και βίαιες σαν γλώσσες πυρός. Ο πάντα στοχαστικός Στάμος γίνεται εδώ υπαινικτικά μεταφυσικός ζωγραφίζοντας τον θάνατο, τον δικό του ή τον δικό μας αδιάφορο, με τους τρόπους της τέχνης, δηλαδή της ζωής.
Κι αν οι περισσότεροι εκπρόσωποι της Σχολής της Νέας Υόρκης συμβιβάστηκαν σε έναν εγκεφαλικό φορμαλισμό, ο Στάμος παρέμεινε ως το τέλος υπαρξιακά εξπρεσιονιστής και ένας κλασικός της αφαίρεσης. Ο ασυμβίβαστος ρομαντισμός του διαφαίνεται στον τελευταίο, ημιτελή του πίνακα που είναι αφιερωμένος στον Van Gogh και αποτελεί το αποκορύφωμα αυτού του αφιερώματος.
Μάνος Στεφανίδης Αν. καθηγητής του ΕΚΠΑ
Ο συλλέκτης Ζαχαρίας Πορταλάκης μίλησε επίσης για τον Θεόδωρο Στάμο:
Σήμερα, έχουν περάσει ήδη τριάντα χρόνια από τότε που γνώρισα τον Θεόδωρο Στάμο και είκοσι χρόνια από το θάνατό του.
Ήταν μια αποκάλυψη όταν, το 1989, τον επισκέφθηκα στο εργαστήριό του στη Λευκάδα. Κόκκινα, μόνο κόκκινα, ακόμα και η φόρμα που φορούσε. Στην απορία μου, το θαυμασμό μου και την ερώτησή μου για το τι συμβολίζει η καινούρια του δουλειά, πήρα μια μονολεκτική απάντηση: «Αίμα». Εννοώντας αίμα ζωής και όχι θανάτου.
Ήταν η δύναμη της ψυχής του να ζήσει και να δημιουργήσει μια καινούργια σειρά εξίσου σημαντική με τις προηγούμενες.
Κεντρική θέση στους τελευταίους πίνακες της ζωής του έχουν τα χρώματα κόκκινο και μαύρο, που τα συνδέει συνειρμικά με τα συναισθήματα, τα συμβολικά γεγονότα, τους τόπους, τα νοήματα και πάνω απ’ όλα με τη φύση και τη ζωή του.
Το 1988, ο Στάμος σε ηλικία εξήντα πέντε ετών, είναι φορτωμένος με τη δεξαμενή των αποθεμάτων του, αχόρταγος αναγνώστης, με προτιμήσεις που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα περιεχομένων, στα οποία συμπεριλαμβάνεται ο μυστικισμός, η φιλοσοφία, η ιστορία, οι βιογραφίες, το μυθιστόρημα και η ποίηση. Τα έργα αυτά συμβολίζουν τις επιλογές του και συνυπάρχουν με την αγωνία του για τη ζωή, την πάλη του με το θάνατο αμέσως μετά τον κλονισμό της υγείας του.
Οι φυσιογνωμίες των πινάκων του αλλάζουν και εξελίσσονται, καθώς το πνεύμα φτάνει πιο βαθιά. Είναι διασταυρωμένοι με τους συνειρμούς μιας ολόκληρης ζωής, ζωντανοί με το πήγαιν’ έλα του εαυτού του, που αγωνίζεται συνεχώς μετά από ένα άγγιγμα θανάτου, που αποτέλεσε την άμεση πηγή έμπνευσής του για τους καινούργιους πίνακες.
Τα έργα αυτής της περιόδου λάμπουν με μια φωτεινότητα που έρχεται από μέσα. Αρχικά σε γοητεύουν με ένα χρώμα, μια υφή, μια εικόνα, τα ίχνη ενός ταξιδιού. Σε συναντούν χωρίς τρόπους. Σου ζητούν να τα πλησιάσεις διαισθητικά, όχι να τα προσδιορίσεις, αλλά να βυθιστείς, να συλλογιστείς, και να συμμετέχεις.
Εύστοχα ο ίδιος σημειώνει: «Για τον θεατή είναι μια πρόκληση να ανακαλύψει μόνος του και να απολαύσει ή όχι. Στο τέλος είναι ο ίδιος ο ζωγράφος που έχει τον τελευταίο λόγο και όχι οι πίνακες…..και εναπόκειται στον θεατή να σκεφθεί λίγο βαθύτερα και ίσως να φέρει περισσότερα δικά του νοήματα…..»
Για όλα εκείνα που απέκτησα από τη φιλία δέκα χρόνων με τον Θεόδωρο Στάμο θα του είμαι αιώνια ευγνώμων.
Πηγή: nooz.gr
