Γιατί λένε “Μπρανέλλους” τους κάτοικους της πόλης της Λευκάδας;

Ἡ ὀνομασία  «Μπρανέλλος»
Ὑπό  Χ. Παπαδάτου – Γιαννοπούλου, Ἀρχιτέκτονος

Πολλές φορές αναρωτηθήκαμε ἀπό πού προέρχεται ἡ ὀνομασία «μπρανέλλος».

Ὁ Π. Ροντογιάννης στήν ἱστορία του ἀναφέρει: «Ἡ λέξη μπουρανέλλος εἶναι  ἤ Urbanellos = κάτοικος πόλεως ἤ πιθανότατα, μιά ὀνομασία πού ἔρχεται ἀπό τούς κατοίκους τοῦ νησιδίου Burano τῆς Ἑνετίας, πού οἱ κάτοικοι ἀσχο­λοῦνται κυρίως μέ τό ψάρεμα καί λεγονται Buranelli. Τήν ἄποψη ἐπιβεβαιώνει τό γεγονός ὅτι «Μπουρανέλλους»  λένε καί τούς κατοίκους τοῦ χωριοῦ Κατοῦνα τῆς Λευκάδας, ὅσους ἀσχολοῦνται μέ τό ψάρεμα, καί τούς ψαράδες τῆς Πρέβεζας. Συνεπῶς καί στήν Λευκάδα «μπουρανέλλοι» θά πρωτονομάσθηκαν οἱ φτωχοψαράδες κάτοικοι τῶν συνοικιῶν «Ἁγίας Κάρας» καί «Πουλιοῦ». (τ. Α΄σελ. 505), καί παρακά­τω συνεχίζει:

«…Τό κάτω-κάτω στρῶμα τοῦ πόπολου τῆς πόλεως τό ἀποτελοῦσε τό φτωχολόϊ, τῶν μικροαλιέων, τῶν μεταφορέων, καί τῶν χωρίς μόνιμη ἐργασία ἀνθρώπων, πού συχνότερα ἦταν ἄνεργοι, ἰδιαίτερα κατά τούς βαρεῖς χειμωνιάτικους μῆνες…..Ἧταν οἱ κατ’ ἐξοχήν «μπρανέλλοι» τ. Α΄σελ.664

Οἱ παρατηρήσεις αὐτές δέν εἶχαν ἴσως προσεχθεῖ.

Πρό ἐτῶν ὁ ἀείμνηστος πλέον Λάκης Μαμαλούκας ὑποστήριζε  ἐπίσης, ὅτι ἡ λέξη προέ­ρ­χεται ἀπό τό μικρό καί γραφικό νησί τῆς Βενετίας, Burano.

Ἕνα ταξείδι στήν Βενετία, τό φθινόπωρο τοῦ 2006,  ἡ ὁποία, εἰρήσθω ἐν παρόδω, μυρίζει μούτελη ἀκριβῶς ὅπως ἡ Λευκάδα, μοῦ  ἔφερε ξανά στήν σκέψη τό θέμα αὐτό.  Ἐν τῶ μεταξύ, διάφορες ἄλλες ἔρευνες μέ ἔκαναν νά ἐντοπίσω πολλές βενετσιάνικες λέξεις οἱ ὁποίες, ὑπῆρχαν ἤ ὑπάρχουν στό λεξιλόγιο τῆς Λευκάδας καί οἱ  ὁποίες  διαφέρουν πολύ ἀπό τίς ἰταλικές.

Ἄρα τό νά ψάχνει κανείς στήν ἰταλική γλῶσσα δέν ἔχει νόημα γιά μιά περιοχή, ὅπου ἡ ἐπιρροή ἦταν καθαρά βενετσιάνικη ἄρα καί ἡ γλῶσσα ἦταν ἡ βενετσιάνικη.Ἡ ἔρευνα λοιπόν  στήν  λέξη  Buranelli  ἤ  Buranello, στήν βενετική διάλεκτο, ἀπό τά βε­νετικά λε­ξικά  ἀπέφερε τά ἐξῆς:

Α.  Ἀπό τό Λεξικό L’origine dei cognomi[2], διαβάζουμε:

BURANELLI ,  BURANELLO
Assolutamente rarissimo Buranelli, meno raro Buranello sono veneziani ederivano dal toponimo Burano (VE),  tracce di questa cognomizzazione le troviamo a Venezia nel 1500 quando troviamo un certo Iseppo da Buran, detto Buranello, garzon de barca.

Κυριολεκτικά σπανιώτατος ὁ τύπος, BURANELLI  λιγότερο σπάνιος ὁ τύπος BURANELLO, εἶναι βενετσιάνικοι καί προέρχονται ἀπό τό τοπονύμιο BURANO . Ἵχνη αὐτῆς τῆς ὀνομασίας βρί­σκου­με στήν Βενετία τό 1500, ὅπου συναντᾶμε κάποιον Iseppo da  Βuran, ἐπιλεγό μενο BURANELLO, βαρκάρη

Β.  Άπό την ιστοσελίδα[3]

Sandolo Sandalo, Sandolino

Ἡ λέξη προέρχεται ἀπό τήν ἐλληνική λέξη «σανδάλιον».

Il sandolo era la barca lagunare a remi piω diffusa per la sua estrema versatilitΰ, come mezzo di traspo­rto di cose, persone o per la pesca.

Secondo alcuni l΄etimologia del nome deriverebbe da sandalium, la calzatura piatta com΄θ appunto il fondo della barca; dobbiamo anche pensare che questa barca costituiva proprio la semplice calzatura per camminare sulle vie acquee di Venezia.

Il termine sandalo o sandolo ha uso documentato per nominare questo tipo d΄imbarcazione fin dal 1292.

Δηλαδή: Sandolo Sandalo, Sandolino

Τό Σάνδολο ἦταν μιά  λιμναία βάρκα, ἡ πιό διαδεδομένη γιά τήν μεγάλη της χρηστικότητα, ὅπως γιά τήν μεταφορά πραγμάτων, προσώπων καί ψαριών.

Ἡ ἐτυμολογία τῆς λέξεως προέρχεται ἀπό τό Sandalium, πλατύ ὑπόδημα καί ἀβαθές, ὅπως ἡ βάρ­κα. Τά φοροῦσαν στούς ὑγρούς δρόμους τῆς Βενετίας. Ὁ ὅρος εἶναι ἐν χρήσει ἀπό τό τέλος τοῦ 1292. Ὑπάρχουν τρεῖς τύποι τῶν πλοιαρίων αὐτῶν. Ὁ ἕνας ἐξ αὐτῶν λέγεται:

Sandolo Buranelo o da Barcariol
Il sandalo buranello e piuttosto largo al centro: originariamente da trasporto e pesca.)

Δηλαδή: Sandolo Buranelo ο da Barcariol

Τό Sandolo Buranelo, εἶναι ἕνα πιό φαρδύ στό κέντρο πλοιάριο γιά μεταφορά ψαριών.

Ἀπό τά παραπάνω συνάγεται ὅτι ἡ λέξη εἶναι ἐν χρήσει ἀπό πολύ παλιά στήν Βενετία, κυρίως ὡς βάρκα γιά τήν μεταφορά ψαριῶν. Στήν συνέχεια ἡ λέξη καί ἡ ἰδιότητα  τοῦ ψαρᾶ συνδέθηκαν μέ τό νησάκι Burano.

Ἔτσι, μονοσήμαντα πλέον τακμηριώνεται ἡ προέλευση τῆς λέξεως καί ἡ ἐτυμολογία της. Ὁ Ρον­το­γιάννης εἶχε δίκιο ὡς πρός τήν μία ἄποψη πού ὑποστήριξε.

Ἡ  ἄλλη ἄποψη περί τῆς προελεύσεως τῆς λέξεως ἀπό τόν τύπο  Urbanellus = κάτοικος πόλεως, δέν εἶναι ἀκριβής. Ἐξ ἄλλου ποτέ δέν εἶχε γίνει αὐτή  ἡ ἐκδοχή ἀποδεκτή μιά καί «μπρανέλλοι» ὀνομαζότανε μόνο ὁρισμένοι κάτοικοι τῆς πόλεως καί ὄχι ὅλοι.

(Δημοσιεύθηκε στό περιοδικό τοῦ Δήμου Λευκαδίων «Προκυμαία» τό 2008

[1] «Ἀπό τήν μελέτη τοῦ κτηματολογίου φαίνεται νά προσδιορίζεται καί ἡ προέ­λευση τῆς ὀνομασίας τῆς βό­ρει­ας περιοχῆς τῆς πόλεως, ὡς Πουλιοῦ. Στίς καταγραφές 64 Α (πρίν τέναγος), καί 64 Β ἀναφέρεται τό ὄνο­μα Γεωργου­λᾶς Πούλιας καί στήν 167, ὅπου ὁ Γ. Πούλιας ἐμφανίζεται σάν πρώην ἰδιο­κτήτης. Σύμφωνα μέ τόν Κ. Μαχαιρᾶ, μεταβιβάστηκαν τό 1775 διά διαθήκης τά Πα­τρω­νικά Δικαιώματα τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγ. Παντε­λεήμονος στήν οἰκογένει­α Πού­λια. Στόν ἱερέα Σίλβεστρο Πούλια καί στά ἀδέλφια του Δημήτριο καί Ἰωάννη Πούλια μέ τόν ὅρο στόν ναό νά εἶναι ἐφημέριος ὁ Σίλβεστρος Πού­λιας καί με­τά ἀπό αὐτόν ἱερέας ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια. Τό 1808 ἐφημέριος τοῦ Ναοῦ εἶναι ὁ Παναγιώτης Πούλιας. Τό ὄνομα Πούλιας συνδέθηκε λοιπόν μέ τήν περιοχή τοῦ τότε λεγομένου Νιο­χωρίου καί ὅπως φαίνεται ἔδωσε ἀργότερα τό ὄνομά του σέ αὐτήν». Χ. Παπαδάτου-Γιαννοπούλου, ΤΕΧΝΙΚΕΣ  ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ ΤΗΣ  ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ  ΚΑΙ ΛΕΞΙΚΟ  ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΩΝ  ΟΙΚΟΔΟΜΙ­ΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, Λευκάδα 2014 σελ.

[2]   (www.cognomiitaliani.org)

[3]   http://venicexplorer.net/tradizione/barche/sandolo.php?hlangs=en

Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο προέρχονται από την σελίδα “Παλιές φωτογραφίες της Λευκάδας” στο Facebook