«Κάβαλος το χωριό μας» : Ένα βιβλίο …γεμάτο μνήμες, θύμισες και νοσταλγία!
Του Σωτήρη Κων. Κάτσενου, Δημοσιογράφου
Δευτέρα 25 του Ιούλη 2022. Κάβαλος, αργά το βράδυ. Στον κατάμεστο από κόσμο προαύλιο χώρο του Κοντομίχειου Λαογραφικού Μουσείου «Πανταζής Κοντομίχης», (πρώην Δημοτικό Σχολείο Καβάλου) πραγματοποιήθηκε με απόλυτη επιτυχία η παρουσίαση του νέου βιβλίου του Καβαλισάνου Πρωτοπρεσβύτερου Πατέρα Γεράσιμου Ζαμπέλη με τίτλο «Κάβαλος το χωριό μας».
Ήταν όλοι εκεί. Στον όμορφο Κάβαλο! Με προεξάρχοντα τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Λευκάδος και Ιθάκης κ. Θεόφιλο, συνοδευόμενος από σεβαστούς Πατέρες της εκκλησίας μας. Με τον αξιότιμο Δήμαρχο Λευκάδας κ. Χαράλαμπο Καλό. Με τα επίσης, αξιότιμα πολιτικά, αυτοδιοικητικά και θεσμικά πρόσωπα του τόπου μας. Ήταν όλοι εκεί, στον Κάβαλο!
Ήταν εκεί, μέγα πλήθος κόσμου που με τόση αγάπη αγκάλιασαν την συγκεκριμένη εκδήλωση. Ήταν εκεί, συγχωριανοί, Καβαλισάνοι, του τιμώμενου προσώπου, του Πατέρα Γεράσιμου Ζαμπέλη, ήταν εκεί Σφακισάνοι, Λευκαδίτες, επισκέπτες και φίλοι του Καβάλου για να τιμήσουν τον συγγραφέα.
Μέσα σ΄ ένα πανέμορφο τοπίο της φύσης και γεμάτο ασφυκτικά από κόσμο προαύλιο χώρο το Μουσείου, εκτυλίχθηκε το βράδυ της περασμένης Δευτέρας, στον Κάβαλο, μια μαγική βραδιά, αγαπητοί μου αναγνώστες, γεμάτη μνήμες και συγκινήσεις!
Είχα τη τιμή και τη χαρά, εκλεκτοί μου αναγνώστες, να είμαι ο συντονιστής της όμορφης αυτής βιβλιοπαρουσίασης. Για το νέο βιβλίο, αλλά και γενικότερα για το έργο του συγγραφέα μίλησαν ξεχωριστά και σημαντικά πρόσωπα, ιδιαίτερα αγαπητά στην τοπική μας κοινωνία κι όχι μόνο!
Όπως, ο Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος Πατέρας Παναγιώτης Ζαβιτσάνος, Θεολόγος – Διευθυντής «Οίκου Πρόνοιας Λευκάδας», ο κ. Παναγιώτης Σκληρός πρ. Δήμαρχος Λευκάδας και ο κ. Ιωάννης Ξ. Λιβιτσάνος, Θεολόγος – Πρωτοψάλτης και Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής και των οποίων ολόκληρες τις ομιλίες φιλοξενούν στο σημερινό τους φύλλο «Τα Νέα της Λευκάδας».
Μετά το τέλος της όμορφης και καθόλα επιτυχημένης αυτής εκδήλωσης, ο συγγραφέας Πρωτοπρεσβύτερος Πατέρας Γεράσιμος Ζαμπέλης, καθώς κι ο άξιος συνεχιστής του Πανοσιολογιότατος Πατέρας Ιωαννίκιος ευχαρίστησαν όλους όσοι τους τίμησαν με την παρουσία τους, καθώς και τις σημαντικές προσωπικότητες που μίλησαν για το βιβλίο του συγγραφέα «Κάβαλος το χωριό μας».
Ο συγγραφέας, στο τέλος της εκδήλωσης είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με τους συγχωριανούς του και γενικότερα με το κοινό που τον τίμησε υπογράφοντας αντίτυπα του νέου του βιβλίου.
Τέλος, οι παρευρισκόμενοι στην εκδήλωση είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν, να δουν και να απολαύσουν από κοντά τα εκθέματα του Λαογραφικού Μουσείου «Πανταζής Κοντομίχης», στον Κάβαλο!
Σημείωση: Οι φωτογραφίες από την εκδήλωση είναι του Νίκου Ζαμπέλη
Το βιβλίο «Κάβαλος το χωριό μας», μέσα απ’ τη ματιά του υπογράφοντα
Ανήκω στην κατηγορία των βιβλιοφάγων, αγαπητοί μου αναγνώστες. Ακόμα κι όταν ο χρόνος μου είναι περιορισμένος, θα ξεφυλλίσω μερικές σελίδες! Το βράδυ της περασμένης Δευτέρας, είχα όπως προανέφερα, τη τιμή και τη χαρά να παρουσιάσω το νέο βιβλίο του Αγαπητού μου και Φίλτατου συγχωριανού μου, Πρωτοπρεσβύτερου Πατέρα Γεράσιμου Ζαμπέλη.
Αγαπητοί μου, ο τόπος μας, είναι οι άνθρωποί μας, είναι οι στιγμές, είναι τα καλντερίμια, είναι τα δρομάκια τα στενά, είναι οι πλατείες που φτιάχνουν ανθρώπους, χαρακτήρες και φιλίες!
Είναι το παλιό σχολείο μας που μας φιλοξένησε κι όταν το επισκεπτόμαστε (και υπάρχει φυσικά), μας ζωντανεύει τις παιδικές και μαθητικές μας αναμνήσεις! Η ζωή μας, λοιπόν, είναι στιγμές, καθημερινές στιγμές κι ας τις προσπερνάμε στη φούρια του χρόνου, του αλύπητου χρόνου!
Και το νέο βιβλίο «Κάβαλος το χωριό μας» του Αξιολογότατου και Πολυγραφότατου συγχωριανού μου, Πατέρα Γεράσιμου Ζαμπέλη, ήρθε να μας «ξυπνήσει» αυτές τις μνήμες και τις θύμισες. Ήρθε να μας φέρει στο μυαλό και στη ψυχή μας το συναίσθημα της νοσταλγίας!
Το βιβλίο «Κάβαλος το χωριό μας» ήρθε ν’ αποτυπώσει με τον πιο ιδανικό τρόπο αυτές τις στιγμές της ζωής, τις εκκλησίες, τα σπίτια, τις τοποθεσίες, τους δρόμους, τα καντούνια του χωριού μας και τους ανθρώπους του, μέσα από μια εξαιρετική γραφή, αλλά και μέσα από μια ιδιαίτερα νοσταλγική συγγραφική φωτογραφική μηχανή, στιγμές που μένουν για να θυμίζουν στους παλιούς και να διδάσκουν τους νέους! Ένα βιβλίο, παρακαταθήκη για τις νέες γενιές Καβαλισάνων κι όχι μόνο, τις νέες γενιές που έρχονται και παίρνουν τη σκυτάλη για να συνεχίσουν την αέναη πορεία του θρυλικού και ξακουστού χωριού μας, του Κάβάλου στο διάβα της ιστορίας του!!!
Χαιρετιστήρια Επιστολή, Δρ. Ξενοφώντα Βεργίνη, π. Βουλευτή Λευκάδας και Διοικητή του Ο.Γ.Α προς τον Αιδεσιμολογιώτατον Πρωτοπρεσβύτερο, Πατέρα Γεράσιμο Ζαμπέλη, με αφορμή την παρουσίαση του νέου του βιβλίου με τίτλο: «Κάβαλος το χωριό μας».
Προς κ. Σωτήρη Κάτσενο, Δημοσιογράφο, Συντονιστή της εκδήλωσης
Αγαπητέ Σωτήρη,
Καταρχήν, σας ευχαριστώ για την πρόσκληση να παρευρεθώ στη παρουσίαση του βιβλίου «Κάβαλος το χωριό μας», με συγγραφέα τον Αιδεσιμολογιώτατον Πρωτοπρεσβύτερο, φίλο μου Πατέρα Γεράσιμο Ζαμπέλη!
Λυπάμαι, πραγματικά, που ανειλημμένες υποχρεώσεις με κρατούν στην Αθήνα και δεν μου επιτρέπουν να παρευρεθώ στη παρουσίαση.
Όμως, το βιβλίο στολίζει τη βιβλιοθήκη μου με προσωπική αφιέρωση του συγγραφέα. Στο διάστημα που πέρασε, είχα την ευκαιρία να διατρέξω τις σελίδες του και να εκτιμήσω την πραγματική και ιδιαιτέρως την ιστορική αξία και χρησιμότητά του.
Είναι ένα βιβλίο καλογραμμένο, ορθολογικά διαρθρωμένο, πλούσιο σε περιεχόμενο και πολλαπλώς τεκμηριωμένο με ιστορικές αναφορές και μαρτυρίες, αλλά και σπάνιο φωτογραφικό υλικό! Είναι ένα σπουδαίο πόνημα, όπου ο συγγραφέας με ενδιαφέρον και τέχνη, παρουσιάζει την ανθρωπογεωγραφία του χωριού του «ΚΑΒΑΛΟΣ» στη διαδρομή του χρόνου, με επιστημονική και ιστορική επάρκεια και δεοντολογία.
Ο πολυγραφότατος Πατέρας Γεράσιμος Ζαμπέλης, με το συγκεκριμένο έργο του, γίνεται παράδειγμα προς μίμηση και συμπληρώνει το σπουδαίο έργο του συγχωριανού του, σημαντικού λαογράφου, αείμνηστου καθηγητή μας Πανταζή Κοντομίχη!
Ο συγγραφέας, μας διδάσκει ότι αποτελεί χρέος όλων μας, να διατηρούμε νωπές και στο διαρκές, τις μνήμες για τον τόπο και τους ανθρώπους που μας γέννησαν, που μας μεγάλωσαν και μας οδήγησαν σε μονοπάτια, δρόμους και λεωφόρους αξιοσύνης.
Παράλληλα, όλοι μας πρέπει να αναλογιστούμε το χρέος μας, έναντι όλων των ανθρώπων εκείνων, που με ζήλο, αγάπη και υπομονή θυσιάζουν χρόνο, κόπο, ιδρώτα και σημαντικό μέρος από το πενιχρό τους εισόδημα, προκειμένου να ερευνήσουν, να καταγράψουν και στοιχειοθετήσουν με ισχυρές αποδείξεις και στοιχεία, τις ρίζες και την κληρονομιά ενός τόπου, ενός ολόκληρου χωριού, ως βαθιά ευγνωμοσύνη προς τους παλαιότερους και χρέος ιστορικής συνέχειας για τους νεότερους.
Εύχομαι το βιβλίο να ΄ναι καλοτάξιδο και να χαρίζει στον Πατέρα Γεράσιμο Ζαμπέλη χρόνια υγείας και χαράς.
Δρ. Ξενοφών Βεργίνης
Καθηγητής Οικονομικών
πρ. Βουλευτής Λευκάδας και Διοικητής του Ο.Γ.Α.
Ομιλία π. Παναγιώτη Ζαβιτσάνου στην παρουσίαση του βιβλίου του π. Γερασίμου Ζαμπέλη: «Κάβαλος το χωριό μας». Κάβαλος 25-07-2022
Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί πατέρες,
Αξιότιμοι ομιλητές,
Κυρίες και Κύριοι,
Α. Εισαγωγικά.
Το θέμα το οποίο μου ανέθεσε ο π. Ιωαννίκιος για την παρουσίαση του βιβλίου του π. Γερασίμου, έχει να κάνει με το εκκλησιαστικό μέρος του βιβλίου.
Ειδικότερα το θέμα μου επιγράφεται: «Οι εκκλησίες του Καβάλου: πρόσωπα και γεγονότα μέσα από την έρευνα του π. Γερασίμου Ζαμπέλη».
Κατ’ αρχήν να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον π. Γεράσιμο και στον π. Ιωαννίκιο για την τιμητική πρόσκλησή τους να συμμετέχω κι εγώ στην παρουσίαση του πονήματος του π. Γερασίμου: «Κάβαλος το χωριό μας». Και πράγματι για τους περισσότερους από εμάς που συμμετέχουμε στη σημερινή εκδήλωση είναι το χωριό μας, στο οποίο ζήσαμε και μεγαλώσαμε.
Διαβάζοντας το βιβλίο ήρθαν στη μνήμη μας πολλά γεγονότα και ενθυμίσεις, που ξύπνησαν το υποσυνείδητο και έφεραν στην επιφάνεια στιγμές μοναδικές και ανεπανάληπτες από το χωριό μας, το οποίο αποτελούσε έναν ζωηρό ζωντανό οργανισμό πριν από μερικά χρόνια και αξίζει να μείνουν στη μνήμη μας και να μεταφέρονται στις επόμενες γενιές, στα παιδιά και στα εγγόνια μας.
Β΄ Ο συγγραφέας του βιβλίου.
Πριν όμως μιλήσω γι’ αυτό το βιβλίο και αναπτύξω τη δική μου θεματική ενότητα, θεωρώ χρέος μου να πω δυο λόγια αγάπης και σεβασμού για τον συγγραφέα του, τον π. Γεράσιμο, ο οποίος είναι ένας αξιολογώτατος λόγιος κληρικός της Ιεράς Μητροπόλεώς μας, με σπουδαίο συγγραφικό και ποιμαντικό έργο. Μια εκκλησιαστική προσωπικότητα πολύ έντονη, με αναφορά πρωτίστως στη νεολαία, αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία της Λευκάδας. Ιδιαιτέρως το ιστορικό του έργο θα αποτελεί για τις επόμενες γενιές την βάση για περαιτέρω έρευνα γύρω από τα εκκλησιαστικά δρώμενα του νησιού μας. Είναι ο πρώτος εκκλησιαστικός ιστοριοδίφης που πήρε τα έργα των προηγούμενων ιστορικών: του Μαχαιρά, του Βλαντή, του Πετριτσόπουλου και του πιο σύγχρονου Ροντογιάννη, τα μελέτησε σε βάθος, τα ερμήνευσε και συνέθεσε την τοπική μας εκκλησιαστική ιστορία, ανακαλύπτοντας και φέρνοντας στο φως μοναδικό αρχειακό υλικό. Με τη σοβαρή και επίπονη ερευνητική του μελέτη έδωσε ώθηση σε νεώτερες ερευνητικές μελέτες και πρώτα απ’ όλα στον γιό του τον π. Ιωαννίκιο ο οποίος «κολλώντας» αυτό το «καλό μικρόβιο» της ιστορικής έρευνας συνεχίζει και επαυξάνει το έργο του.
Ο π. Γεράσιμος γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Κάβαλο. Εισήλθε στην ιερωσύνη, αφού περάτωσε τις σπουδές του στην εκκλησιαστική Σχολή της Ριζαρείου και στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών, σε μια εποχή, όπου πρόσωπα νέα και μορφωμένα, ήταν σπάνια στην εκκλησία της Λευκάδας. Έτσι η παρουσία του δημιούργησε μια νέα ατμόσφαιρα στην ιερατική οικογένεια του τόπου μας, δίδοντας αξία και υπόληψη στην ιερωσύνη του νησιού μας.
Και κάτι προσωπικό. Ο π. Γεράσιμος ήταν μια από τις αφορμές καλλιέργειας και της δικής μου ιερατικής κλήσης. Θυμάμαι μικρό παιδί του δημοτικού, τις χειροτονίες του σε διάκονο και σε πρεσβύτερο. Τότε που οι άνθρωποι ήταν πιο απλοί, οι χειροτονίες γι’ αυτούς ήταν μια ξεχωριστή γιορτή, μια μυσταγωγία που έσπευδαν όπου τελούνταν χειροτονίες νέων κληρικών. Εμείς που μέναμε στο χωριό, κανονίζαμε από την προηγούμενη μέρα, μεταφορικό μέσο για να κατέβουμε στη χώρα, στη Μητρόπολη, να πάμε στη χειροτονία του Καβαλισάνου. Εκεί οι επιβλητικές αρχιερατικές μορφές του Μητροπολίτη Νικηφόρου και του Μητροπολίτη Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελετίου που συλλειτουργούσε μαζί του, στα παιδικά μου μάτια δημιουργούσαν δέος και θαυμασμό. Θυμάμαι τον π. Γεράσιμο, στους χειροτονητήριους λόγους του να περιγράφει την κατάσταση της κοινωνίας που καλείται να διακονήσει και συγχρόνως να υπόσχεται ισόβια υπακοή στην Εκκλησία, επικαλούμενος την χάρη του Αγίου Πνεύματος. Από την άλλη ο επίσκοπος Νικηφόρος συγκινημένος, τον συμβούλευε και του έθετε ενώπιον όλων, τις δυσκολίες και τον σταυρό της ιερωσύνης. Ήταν στιγμές που στα μάτια ενός μικρού παιδιού δεν ξεχνιούνται, μπήκαν βαθειά στην καρδιά μου και μυστικά ένιωσα τον εαυτό μου να σκέφτεται: «Θέλω να γίνω σαν τον π. Γεράσιμο».
Τον θυμάμαι επίσης, νέο κληρικό πια, να επισκέπτεται το χωριό μας, με ομάδες νέων και να οργανώνει παιχνίδια άγνωστα σε μας τα παιδιά του χωριού, που ενθουσιασμένα, διακριτικά παρακολουθούσαμε τις δράσεις του, τον τρόπο επικοινωνίας του με τους νέους και την άμεση αποδοχή του από αυτούς. Θαυμάζαμε το πηγαίο χιούμορ του˙ τη μεταδοτικότητα των λόγων του˙ την αγάπη του για τη νεότητα. Ήταν ο πρώτος από την κοινωνία μας που «έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου» μπροστά στη μάστιγα των ναρκωτικών, που από τη δεκαετία του 80 είχαν αγγίξει και τη μικρή μας τότε κοινωνία. Πολλά παιδιά σώθηκαν κοντά του, από τη μάστιγα αυτή, αλλάζοντας προσανατολισμό, δίδοντας νόημα στη ζωή τους μέσα από την πίστη τους στον Χριστό και την εμπιστοσύνη τους στην Εκκλησία.
Τον θυμάμαι όταν αργότερα χειροτονήθηκα και ήμουν δίπλα του στην ενορία και στα γραφεία της Ι. Μητροπόλεως, να έρχεται κάθε πρωί καθυστερημένος στο γραφείο, γιατί η δική του μέρα άρχιζε πρωί – πρωί με την προσωπική του έρευνα στο Ιστορικό Αρχείο της πόλεώς μας. Εκεί όπου ανακάλυπτε τους ανεκτίμητους θησαυρούς της ιστορίας μας και συνέθετε το μνημειώδες πεντάτομο έργο του: «Ιστορία της Εκκλησίας της Λευκάδος». Κοντά του στο γραφείο έμαθα να διαβάζω, να έρχομαι σε επαφή με νέα βιβλία που πάντοτε έρχονταν με γεμάτα τα χέρια του, να ψάχνω, να φτιάχνω έγγραφα, να μυούμαι στον διοικητικό μηχανισμό της εκκλησίας. Και στην ενορία μετά που τον ακολουθούσα ως διάκονος με έκανε να αγαπήσω τη λειτουργική του συνέπεια, η οποία είναι αξιοθαύμαστη μέχρι και σήμερα παρά τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει. Δεν άφησε ποτέ τη λειτουργία, τον εσπερινό, το πανηγύρι, την εξομολόγηση, τις συναντήσεις του με τα παιδιά, τη ζωή της ενορίας.
Αυτά τα λίγα θεώρησα υποχρέωσή μου να τα εκφράσω, γιατί όπως ανέφερα στην αρχή έχουν να κάνουν με το ξεκίνημα της δικής μου πορείας στην ιερωσύνη. Γι’ αυτό τον ευχαριστώ και θα τον ευγνωμονώ πάντοτε στη ζωή μου.
Γ’ Το βιβλίο.
Τώρα όσον αφορά το βιβλίο του και τα εκκλησιαστικά δρώμενα του Καβάλου που διαδραματίζονται στις δύο κεντρικές εκκλησίες του χωριού, αυτές του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Αικατερίνης, ο π. Γεράσιμος συγκέντρωσε πολύτιμο αρχειακό υλικό.
Σύμφωνα με τον π. Γεράσιμο, αναφέρονται ήδη οι εκκλησίες αυτές από το 1726 στο πρώτο ενετικό κτηματολόγιο του Santo Semitecolo[1] γεγονός που μας δίνει την δυνατότητα να υποθέσουμε, ότι ήταν αρκετά παλαιότερες. Ο άγιος Νικόλαος, ιστορείται πριν ακόμη από την Τουρκοκρατία και ήταν στην αρχή ξύλινος. Οικοδομήθηκε από τις οικογένειες του Αντωνίου Ροντογιάννη (οι Ροντογιανναίοι οι οποίοι μετοίκησαν αργότερα και συγκρότησαν το χωριό Τσουκαλάδες) και τις οικογένειες των αδελφών Ιωάννη και Γεωργίου Ζαμπέλη, παιδιά του ποτέ Νικολού[2]. Οι ξύλινοι ναοί στο νησί από την περίοδο ακόμη της Φραγκοκρατίας (1300- 1479) και της Τουρκοκρατίας (1479-1684) που ακολούθησε, ήταν συνηθισμένη τακτική, οι οποίοι αποτέλεσαν προπλάσματα των μεταγενέστερων μεγαλύτερων και σημαντικών ναών[3].
Κατά την δύσκολη περίοδο της Ενετοκρατίας (1684-1797) με την «ιδιοτελή εκκλησιαστική της πολιτική»[4] οι τοπικές κοινότητες της πόλεως και των χωριών δημιούργησαν τις Ορθόδοξες Συναδελφότητες, οι οποίες ανοικοδόμησαν τους πρώτους πέτρινους ναούς, μονόκλιτες βασιλικές στη θέση των παλαιοτέρων ξύλινων. Την περίοδο αυτή ο γυναικωνίτης του Αγίου Νικολάου αποτέλεσε άτυπο σχολείο που λειτουργούσε ο παπάς του χωριού για να μάθει στα παιδιά, μέσα από τα λειτουργικά βιβλία, γραφή και ανάγνωση[5]. Άλλωστε σε όλα αυτά τα «πέτρινα χρόνια» των αλλεπάλληλων κατακτητών την ευθύνη της παιδείας είχαν οι απλοϊκοί ιερωμένοι. «Τα παλαιά λειτουργικά βιβλία των εκκλησιών μας είναι κατάστικτα από τις άτεχνες απόπειρες των μικρών μαθητών να μάθουν τα πρώτα «κολυβογράμματα»»[6] όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο π. Γεράσιμος. Αλλά και μέχρι σήμερα διατηρείται η παράδοση ότι στο ναό του Αγίου Νικολάου προ του 1870 λειτουργούσε σχολείο κοινό των χωριών Καβάλου και Ασπρογερακάτων και μετά το 1870 λειτούργησε στο χωριό μας, σε άλλο ιδιωτικό χώρο[7].
Η εικονογράφηση του τέμπλου του Αγίου Νικολάου είναι έργο του σπουδαίου λευκαδίτη αγιογράφου Σπυρίδωνος Γαζή, επηρεασμένη από την τέχνη της ιταλικής Αναγέννησης και ολοκληρώθηκε μεταξύ των ετών 1876 και 1883[8]. Πολλές φορές ο ναός ανακαινίστηκε ή επισκευάστηκε εξαιτίας των μεγάλων σεισμών του 1783, 1825 και 1869[9]. Ο π. Γεράσιμος αναφέρει σημαντικό αρχειακό υλικό για τον Μητροπολίτη Γρηγόριο Αραβανή (1851-1886[10]), ο οποίος με αυστηρές αποφάσεις του, προσπάθησε να παρακινήσει τους καβαλισάνους να αποκαταστήσουν τις ζημιές του ναού του Αγ. Νικολάου[11]. Όμως η φτώχεια και ανέχεια των κατοίκων από τις δυσβάσταχτες φορολογικές απαιτήσεις των ξένων κατακτητών καθυστέρησε τις όποιες προσπάθειες.
Πέρα όμως από τις λειτουργικές ανάγκες των καβαλισάνων ο κεντρικός ναός του Αγίου Νικολάου, όπως και οι άλλοι ναοί στην επικράτεια, λειτουργούσε και ως ληξιαρχικό γραφείο, όπου καταγράφονταν οι γάμοι, οι γεννήσεις και οι θάνατοι των χωριανών. Σε αυτές τις καταγραφές μπορεί να ανατρέξει κάθε καβαλισάνος και να συνθέσει από πολύ παλιά το οικογενειακό του δέντρο.
Έτσι ο άγιος Νικόλαος, ως πρώτος ναός του χωριού αναφέρει ο π. Γεράσιμος «ήταν το κέντρο όλων των κατοίκων του χωριού. Λειτούργησε διαχρονικά ως πολύτιμος και πολύμορφος αιμοδοτικός σταθμός, που ενίσχυε πολύπλευρα και τόνωνε πολυσήμαντα τον απλό λαό. Θωράκιζε πνευματικά και εθνικά τους ξενοκρατούμενους Ρωμηούς, ώστε να διατηρούν τη διακριτική παρουσία τους στους ταραγμένους εκείνους χρόνους˙ να αποδέχονται τους τρικυμισμούς της ιστορίας και μέσα από τους ποικίλους κλυδονισμούς να αντικρύζουν με ελπίδα το λυτρωτικό τέλος»[12].
Ο δεύτερος ναός της Αγίας Αικατερίνης είναι μεταγενέστερος και καταγράφεται κι αυτός στο ενετικό κτηματολόγιο. Πρέπει να ανακατασκευάστηκε κι αυτός μετά τους σεισμούς του 1783, του 1869 και του 2003 από τον πρόσφατο εφημέριο π. Αναστάσιο Φούντογλου. Το τέμπλο είναι έργο του Ιωάννη Βρεττού και κατασκευάστηκε το 1922. Μέχρι το 1961 παρέμεινε «συναδελφικός». Μετά και οι δύο ναοί μετατράπηκαν σε ενοριακούς και συγχωνεύτηκαν σε μία ενορία. Έτσι ο ναός της Αγίας Αικατερίνης έγινε παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. Ένας κατάλογος ευεργετών, που διατηρείται μέχρι σήμερα, αποτυπωμένος πάνω σε ξύλινο τελάρο, αναφέρει τους αποδήμους ευεργέτες του εξωτερικού που βοήθησαν στην ανακατασκευή της Αγίας Αικατερίνης.
Στα όρια της περιφέρειας του χωριού ανήκει και το παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής που ανοικοδομήθηκε την 4η δεκαετία του 20ου αιώνα και αποτελεί μέχρι σήμερα τον κοιμητηριακό ναό του χωριού, όταν πλέον σταμάτησαν οι ταφές στους περιβόλους και στο εσωτερικό των κεντρικών ναών. Σε μικρή απόσταση από τον υπάρχοντα αυτό ναό, -σύμφωνα με την έρευνα του π. Γερασίμου- υπήρχε παλαιότερος ναός[13].
Τέλος οι ναοί του Παντοκράτορα και της Πεντηκοστής έχουν τη δική τους ιστορία. Είναι κτητορικοί ναοί και λειτουργούνται κατά την ημέρα της εορτής τους. Ιδιαιτέρως ο ναός του Παντοκράτορα φέρει στοιχεία που παραπέμπουν σε ύπαρξη στο ίδιο ή σε πλησιέστερο μέρος πρωτοχριστιανικού ή βυζαντινού ναού. Ο ναός αυτός διατηρεί μαρμάρινα ανάγλυφα λείψανα που αναφέρονται σε αυτές τις εποχές[14]. Είναι ένα σπάνιο ιστορικό τεκμήριο από τα ελάχιστα που υπάρχουν στο νησί μας της βυζαντινής περιόδου, που μαρτυρεί το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν της Λευκάδας, πριν ακόμη οι Φράγκοι κατακτητές επηρεάσουν δυναμικά και την εκκλησιαστική τέχνη.
Ιδιαίτερη όμως σημασία παρουσιάζει η μελέτη του π. Γερασίμου για τα ιερατικά πρόσωπα που πέρασαν από την ενορία του Καβάλου.
- Ο ιερατικός του κατάλογός αρχίζει από το 1804 με τον π. Αναστάσιο Ζαμπέλη
- Επίσης τον ίδιο χρόνο υπάρχει μαρτυρία ότι πέθανε ο παπά Θανάσης Ζαμπέλης και η ταφή του έγινε εντός του ναού του Αγ. Νικολάου.
- Ο Ιερομόναχος Καλλίστρατος Κάτσενος ο οποίος γεννήθηκε στον Κάβαλο και εκάρει μοναχός στην Ι. Μονή Φανερωμένης στην οποία διετέλεσε προγενέστερα και ηγούμενος της (1798).
- Το 1819 ο παπά Παναγιώτης Ρεκατσίνας ή παπά Δραγανιώτης ή παπά Μελάς, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στην εξέγερση των χωρικών κατά των ’Άγγλων (1919).
- ο ιερομόναχος Θεόκλητος Ζαμπέλης, ο οποίος το 1824 εφημερεύει και στον ναό του Αγίου Νικολάου στην Απόλπαινα.
Από τον 19ο και τον 20ο αιώνα καταγράφονται:
- Ο π. Ανδρέας Λιβιτσάνος.
- Ο Ιερομόναχος Άνθιμος Χαλικιάς.
- Ο Ιερομόναχος Μακάριος Ζαβερδινός (αδελφός της Ι. Μονής Αγ. Ιωάννου στο Λιβάδι).
- Ο π. Ιωάννης Ζαβιτσάνος.
- Ο π. Σπυρίδων Κούρτης
- Ο π. Ιωάννης Κούρτης
- Ο π. Ανδρέας Ζαμπέλης
- Ο π. Σπυρίδων ή Σπυραντώνιος Κούρτης
- Ο π. Διονύσιος Σπ. Κούρτης
- Ο π. Ηλίας Διον. Κούρτης (1903-1945) του οποίου τον τάφο θυμάμαι μέχρι πρόσφατα δεξιά της κεντρικής εισόδου του Αγίου Νικολάου.
- Ο π. Ιωάννης Χόρτης
- Ο π. Δημήτριος Σκλαβενίτης (1933 για ένα εξάμηνο)
- Ο π. Διονύσιος Ευαγ. Κούρτης (1945-1985) (που μεγαλώσαμε κοντά του).
- Ο π. Ανδρέας Ζαβερδινός (1958)
Και οι πιο πρόσφατοι:
- Ο π. Ανδρέας Ροντογιάννης (1985-1992)
- Ο π. Κων/νος Βουκελάτος (1992-2000)
- και ολοκληρώνει τον ιερατικό κατάλογο με τον π. Αναστάσιο Φούντογλου (2000-[15]
- τον οποίο αντικατέστησε για λόγους υγείας ο σημερινός εφημέριος ο π. Γεώργιος Αιβασιλιώτης, αφού πριν εξυπηρετήθηκε η ενορία από άλλους εφημερίους για μικρά χρονικά διαστήματα (από τον π. Μακάριο Κτενά κι από εμένα).
Στο σημείο αυτό θεωρώ ιερό καθήκον να μνημονεύσουμε και τους πρόσφατους ιεροψάλτες της ενορίας: τον Γεράσιμο Ζαμπέλη, τον Ξενοφώντα Λιβιτσάνο (τον πατέρα του αγαπητού Γιάννη Λιβιτσάνου που βρίσκεται απόψε μαζί μας στο πάνελ της παρουσίασης), τον Βασίλειο Ζαβιτσάνο και τον πιο πρόσφατο Δημήτριο Ζαβιτσάνο. Οι περισσότεροι από εμάς τους ζήσαμε αυτούς τους ευλαβείς ιεροψάλτες που υπηρέτησαν το ιερό αναλόγιο του Καβάλου με πίστη και αυταπάρνηση, επί πολλά χρόνια, μέχρι το τέλος της ζωής τους. Ας είναι αιωνία η μνήμη τους!
Δ. Προσωπικές ενθυμίσεις με αφορμή το βιβλίο.
Θα τελειώσω την παρουσίασή μου με προσωπικές ενθυμίσεις με αφορμή το βιβλίο του π. Γερασίμου.
Διαβάζοντας το βιβλίο ήρθαν στη μνήμη μου τα παιδικά μου χρόνια κοντά στον παπά Διονύση Κούρτη. Ήταν ο κληρικός που, όπως αναφέρει ο π. Γεράσιμος «μας μύησε στην ομορφιά της εκκλησιαστικής ζωής». Δεν είναι τυχαίο που αρκετοί σημερινοί νέοι κληρικοί τον μνημόνευσαν με σεβασμό στον χειροτονητήριο λόγο τους, όπως ο π. Γεράσιμος, ο ηγούμενος της Φανερωμένης ο π. Νικηφόρος κι εγώ. Ο παπά Νιόνιος όπως γράφει ο π. Γεράσιμος ήταν ένας κληρικός που τον χαρακτήριζε το πάθος του για την «νοικοκυροσύνη των εκκλησιών». Ήταν καλλίφωνος, λεπτολόγος στη χρήση του εκκλησιαστικού τυπικού, αγαπητός και σεβαστός στους συγχωριανούς του, ένας καλλιεργημένος κληρικός που άφησε εποχή στον Κάβαλο.
Θυμάμαι την πρώτη μου επαφή με το ιερό, το άγιο βήμα των εκκλησιών του Καβάλου. Τότε η διακονία στο ιερό των εκκλησιών ήταν δεδομένη για τα αγόρια του χωριού. Όταν έφευγαν για σπουδές τα μεγαλύτερα παιδιά, ακολουθούσαν τα επόμενα. Γράφαμε ακόμη και τα ονόματά μας πίσω από τα βημόθυρα. Κάποια από τα παιδιά αυτά ξεχώριζε ο παπά Νιόνιος και τα «έσπρωχνε» με τον τρόπο του στο ψαλτήρι. Θυμάμαι, λοιπόν, σε μια καθημερινή Θεία Λειτουργία, όπου οι ψάλτες έλειπαν στα χωράφια τους, τον παπά Νιόνιο να μου ζητάει, παιδί τότε εγώ του δημοτικού, να πω τον Απόστολο. Του είπα ότι δεν μπορώ και ότι δυσκολεύομαι να τον διαβάσω. Αυτός τότε με έβαλε να καθίσω σε μια καρέκλα μέσα στο ιερό, δίπλα από την Αγία Πρόθεση. Μου έδωσε τον Απόστολο και μου είπε: «μη φοβάσαι θα τα καταφέρεις, διάβασε όπως μπορείς». Αυτό ήταν… Τον διάβασα όπως – όπως και αυτός με διόρθωνε με υπομονή. Η πράξη του αυτή ήταν η αρχή να αποκτήσω το θάρρος και να ανέβω στο ψαλτήρι. Από τότε με έπαιρνε και τον βοηθούσα στα ψαλτηκά στις καθημερινές λειτουργίες, ιδίως στην Αγία Παρασκευή, στις παρακλήσεις του δεκαπενταυγούστου στα σπίτια και στους αγιασμούς.
Θυμάμαι όταν αρρώσταινα και δεν πήγαινα στην Εκκλησία. Μετά τη Θεία Λειτουργία με επισκέπτονταν στο σπίτι μου, έμπαινε στο δωμάτιό μου, μου μιλούσε και μου έφερνε ένα κομμάτι από τη λειτουργιά (το πρόσφορο δηλαδή) λέγοντας στη μάνα μου να μου φτιάξει ένα ζεστό γάλα και να το βάλω μέσα για να φτιάξει η φωνή μου.
Ο παπά Νιόνιος μου ενέπνευσε την αγάπη για τον εκκλησιασμό και όταν παραιτήθηκε για λόγους υγείας και το χωριό, έμεινε για πρώτη φορά χωρίς Λειτουργία κάθε Κυριακή και εξυπηρετούνταν κάθε δεκαπέντε από τον αείμνηστο παπά Ανδρέα Ροντογιάννη, κατηφόριζα και πήγαινα στα Ασπρογερακάτα στον αείμνηστο παπά Θανάση Βλάχο. Αισθανόσουν δίπλα στον παπά Νιόνιο, ότι το ιερατικό του λειτούργημα το ζούσε πραγματικά και το μετέδιδε και σε μας, στα παιδιά του ιερού και σε κάποιους από εμάς ενεργοποίησε και την κλήση στην ιερωσύνη.
Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω τον π. Γεράσιμο, διότι με το βιβλίο του αυτό έφερε στη μνήμη μου στιγμές ανεπανάληπτες και κάτι πιο σημαντικό την σφραγίδα της κλήσης μου στην ιερωσύνη από τον παπά Νιόνιο Κούρτη. Αλλά και σε όλους μας, ξύπνησε ενθυμίσεις από το χωριό μας που πριν 30-40 χρόνια έσφυζε ακόμη από ζωή.
Με την αδελφοσύνη μεταξύ των χωριανών, που βοηθούσε ο ένας τον άλλο στη χαρά και στη λύπη, στο μόχθο της εργασίας: στο μάζεμα της ελιάς, στον τρύγο, στο θερισμό. Τότε τα σπίτια δεν ήταν κλειδωμένα. Ο γείτονας έμπαινε με θάρρος να πάρει αυτό που του έλειπε με αθωότητα και τιμιότητα. Με το σχολείο γεμάτο από μαθητές, να κατηφορίζουν με τάξη τον δρόμο για τον ναό στις μεγάλες γιορτές και στις εθνικές επετείους. Με την πλατεία του Αγίου Νικολάου να σειέται από τις φωνές των παιδιών που έπαιζαν αυτοσχέδια παιχνίδια. Με τους δρόμους που καταλαμβάνονταν από τις γυναίκες του χωριού που άπλωναν την ετοιμασία για το διασίδι τους που προορίζονταν για τον αργαλειό. Με τα καφενεία του χωριού που κάθε βράδυ γέμιζαν από τους νοικοκυραίους άντρες που γύριζαν από το μόχθο της δουλειάς στα χωράφια. Με τις συζητήσεις των γυναικών που μαζευόντουσαν κατά γειτονιές να πουν τα νέα της ημέρας, ξεδιπλώνοντας το εργόχειρό τους. Με τις εκκλησίες του χωριού που γέμιζαν κάθε Κυριακή από ολόκληρες τις οικογένειες, παππούδες, γιαγιάδες, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Περίμεναν αυτή τη μέρα, σταματούσαν τις δουλειές τους, έβαζαν τα καλά τους και κατευθύνονταν στον ναό. Με τα πανηγύρια του χωριού που δημιουργούσαν κοσμοπλημύρα, από τους χωριανούς, αλλά και από τους προσκυνητές από τα διπλανά χωριά.
Σας ευχαριστούμε πολύ π. Γεράσιμε γι’ αυτή τη ιερή μνήμη και ευχόμαστε ο Θεός να σας δίνει υγεία και δύναμη πολλή να συνεχίσετε να μας θυμίζετε, να μας διδάσκετε και να μας ευλογείτε!
Σας ευχαριστώ πολύ!
[1] Γ. Ζαμπέλης, Καβαλος το χωριό μας, Λευκάδα 2021, σ.44-46.
[2] Στο ίδιο σ.57-58.
[3] Στο ίδιο σ. 146.
[4] Στο ίδιο σ.147.
[5] Στο ίδιο σ.65.
[6] Στο ίδιο σ. 109.
[7] Στο ίδιο σ.114.
[8] Στο ίδιο σ. 147-148.
[9] Στο ίδιο σ.149.
[10] Περίοδος Αγγλικής Προστασίας (1810-1864) και ένωσης με την Ελλάδα (1864-1957).
[11] Στο ίδιο σ.σ.150-159.
[12] Στο ίδιο, σ.105.
[13] Στο ίδιο σ. 182.
[14] Στο ίδιο σ.σ. 184-189.
[15] Στο ίδιο σ.σ. 81-83.
Κάβαλος 25/7/2022
Σεβασμιότατε, άγιοι πατέρες, κ.Δήμαρχε, κ.&κ. πρώην συνάδελφοι δήμαρχοι, αγαπητοί Καβαλισάνοι
Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση να πώ δυο λόγια για το καινούργιο πόνημα του παπα Γεράσιμου.
Βέβαια το να πω κάτι για ένα σκαπανέα της εκκλησιαστικής αλλά και της τοπικής μας ιστορίας που έχει ήδη γράψει 100 βιβλία(γράφει από το 1975), ειλικρινά είναι δύσκολο αλλά περιποιεί ιδιαίτερη τιμή για εμένα και τον ευχαριστώ και πάλι.
Δεν ξέρω βέβαια με ποια ιδιότητα με προσκάλεσε ο συγγραφέας να μιλήσω. Το ..πρώην δήμαρχος, θαρρώ πως έχει παρέλθει, καθότι ήμουν 20 χρόνια πρίν…
Πιθανόν ο παπαΓεράσιμος να έχει εκτιμήσει κάτι που φαίνεται ότι ήταν κοινό μυστικό και των δυό μας. Εξηγούμαι και εξομολογούμαι. Νομίζω ότι μάλλον οφείλεται στην δική μου ειλικρίνεια στην όποια πνευματική μας σχέση , άδολη ,απλή και ειλικρινή που όμως ο ίδιος- και σας το ομολογώ -μου έδωσε αυτή την ευχέρεια ,να συνομιλώ δηλαδή μαζί του, μαζί μ ένα σεβάσμιο πρόσωπο εδώ και 30 τουλάχιστον χρόνια με απόλυτη, απόλυτη το τονίζω ειλικρίνεια. Κι αυτό μας έφερε πιο κοντά και του το χρωστάω. Σ ευχαριστώ πολύ σεβαστέ, πολυγραφότατε παπαΓεράσιμε. Με έχεις απελευθερώσει να υμνώ ο,τι επικαλούμαι, εν παντί καιρώ και πάσει ώρα..Αυτό ακριβώς κάνω είτε στη σκέψη μου έχω τη Φανερωμένη , είτε ¨βλέπω¨ την σπάνια εικόνα της Παναγίας με τα τρία χέρια στην Μάνταμπα..
Σ ότι αφορά το βιβλίο , το 100 βιβλίο του, νομίζω ότι αθόρυβα και με πολύ κόπο, έχει πάρει την σκυτάλη από τον συντοπίτη σας τον αείμνηστο λαογράφο μας Πανταζή Κοντομίχη μα και τον κοντοχωριανό σας τον γραμματέα Φίλιππο Λάζαρη που είχε γυναίκα Καβαλισάνα όπως διάβασα αλλά κι από τον επισης συντοπίτη σας τον Θοδωρή Γεωργάκη. Κι ετούτο το βιβλίο δεν έχει μόνο λαογραφικά στοιχεία που έτσι κι αλλιώς επιστημονικά τα καταγράφει ο Κοντομίχης αλλά πολύ περισσότερα.
Στο βιβλίο ¨Κάβαλος, το χωριό μας¨ο Γεράσιμος Ζαμπέλης καταγράφει μετά από πολύ μεγάλη έρευνα και κόπο που διήρκεσαν πολλά χρόνια, όλες τις γειτονιές, όλες τις φαμελιές, όλα τα σπίτια, όλες τις κοινωνικές σχέσεις, τις συνήθειες , τα επίθετα σε αλφαβητική σειρά, τις ασχολίες, κυριολεκτικά, όλα . Εδώ να σταθώ για να πω ότι μέτρησα αριθμό επιθέτων πολύ μεγάλο σε σχέση με το μέγεθος του χωριού και πάμπολα, πάνω από 150 τα παρατσούκλια ώστε να μην επικαλύπτονται τα επίθετα .
Έχει φροντίσει να υπάρχουν πάμπολλες φωτογραφίες από μια συλλογή πολύ εντυπωσιακή που θα μπορούσε και από μόνη της μια έκθεσή τους να αποτελέσει κάποτε-του χρόνου ας πούμε- σημαντικό γεγονός για το χωριό.. Έχουν καταγραφεί επίσης οι ασχολίες των κατοίκων σε όλες τις πτυχές της καθημερινής δραστηριότητας. Ξεσηκώθηκαν καταγραφές από αρχεία με μεγάλο κόπο και πολύ ψάξιμο, ακόμα – υπολογίζω-κι από σταυρούς στο νεκροταφείο που πάντα δίνουν πολλά στοιχεία για κάθε συγγραφέα..Όλο το χωριό τελικά είναι εδώ μέσα, αφήνοντας ευγενικά ο συγγραφέας τον χώρο στον καθένα να συμπληρώσει ό,τι ο ίδιος δεν κατόρθωσε να το εντοπίσει.. Κι είναι αυτό το βιβλίο ένα τεράστιο κειμήλιο για τις επόμενες γενιές που σωστά ο συγγραφέας προκαλεί και προσκαλεί ν ασχοληθούν . Το γράφει στην σελίδα 271. Διαβάζοντας τέτοια συγγράμματα, για τον μικρό του τόπο ο καθένας προκαλείται να γράψει κάτι που θ αποτελέσει έναυσμα να ξαναζυμώσουμε αυτή την ίδια την υπαρξή μας στη Λευκάδα. Να ιχνηλατήσουμε τον βηματισμό των πατεράδων και των μανάδων μας, όπως χαρακτηριστικά γράφει.
Διαβάζοντας τον κατάλογο των βιβλίων του παπαΓερασιμου, διακρίνω ότι ήταν πάντα μέσα στα πράγματα. Πάντα επίκαιρος. Δηλαδή γράφει ένα βιβλίο με αφορμή ένα γεγονός ή μια εξέλιξη που πράγματι συγκλονίζει τον κόσμο, π.χ. για τα ναρκωτικά on tιme, που λένε τώρα οι νέοι. Εξ άλλου ο συγγραφέας ζεί κάθε μέρα μέσα στην κοινωνία. Το έκανε από απλός παππάς στο ξεκίνημά του, είτε στην εκκλησία του στη Μητρόπολη, είτε στο αρχονταρίκι, είτε στα ταξίδια του με τους ενορίτες του, αλλά ακόμα και τώρα στην αγορά, αντικρίζοντας από απέναντι που ταπεινά κάθεται, την Παναγία των Εσοδίων που όντως ανάστησε και ουσιαστικά την έκανε δώρο στην δική μας αμαρτωλή περιέργεια ή την βιαστική προσευχή μας , ακόμα και σαν τουριστικό αξιοθέατο.
Γιαυτό ο παπαΓεράσιμος, είχε πάντα μια εκπληκτική ανανέωση των πληροφοριών του για το τι συνέβαινε, μέρα η νύχτα στην τοπική κοινωνία. Θυμάμαι πολύ καλά, να έρχεται τακτικότατος, αρκετές φορές μαζί με τον Μάριο ,τον Γιάννη και τον Νίκο( μικρά παιδιά τότε), να κάνει την εκπομπή του ζωντανή στο ραδιο Ορφέας και να εναλλάσσεται αυτή η εκπομπή με τις ρόκ ή τζαζ εκπομπές, κάνοντας μια πρωτόγνωρη μίξη ενδιαφέροντος. Σίγουρα ο συγγραφέας μας θα συνομιλούσε με τους νεαρούς πριν ή μετά την εκπομπή του για τα προβλήματα ή τους προβληματισμούς τους κι έτσι ήταν πάντα ενήμερος για το γίγνεσθαι στην νεολαία. Κι είμαι σίγουρος ότι αρκετοί τον άκουσαν…
Ετούτο το βιβλίο, έχει όμως κι ένα χαρακτήρα χρέους. Χρέους στο χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε, στον Κάβαλλο. Στους προγόνους, τους γείτονες, τους μαρτυρικούς πεσόντες στους πολέμους γι απελευθέρωση, στους συμμαθητές του, τους συγγενείς του, στους δασκάλους του, στα ανέμελα καλοκαίρια του σαν νέος. Και το περιδιαβαίνει με ιδιαίτερο σεβασμό, χωρίς να παραλείπει τίποτα. Ακόμα κι αν το σπίτι του τάδε είναι παλιό η νεόχτιστο , διαβαίνει μάλιστα κι από το καλύβι-σκήτη του ιερομόναχου Καλλίστρατου!! Μπήκε αόρατος στα σπίτια, είδε η γραφή του οικογένειες, συμπεθεριές , ξενητεμένους και απόντες, Είδε τους κήπους, τα αλώνια αλλά και μνήματα και τα κονίσματα στους δρόμους. Άνοιξε το κλειστό σχολείο και βρήκε τους συμμαθητές του, θυμήθηκε το πρωινό συσσίτιο με το κολλημένο γάλα, θύμισε τα πεύκα που φύτεψαν και πότιζαν σαν μαθητές στο σχολείο, βρήκε το φούρνο της θειά Λέτας που φύσαγε τον κόρνο να πάνε να ψήσουνε οι νοικοκυρές, συνέδεσε οικογένειες και φαμελιές. Είδε τέλος και καταγράφει τις ρεματιές, του Καλαβρού , τη Μέλισσα και άλλες τοποθεσίες.
Δεν θα μακρηγορήσω, απλά θα δανειστώ τις δικές του παρατηρήσεις, προκλήσεις και περιγραφές που ουσιαστικά είναι η αλλαγή σκυτάλης, ψάχνοντας το χέρι του επόμενου δρομέα που θα την παραδώσει. Γιατί εδώ στον ορεινό Κάβαλλο, βγαίνουν συγγραφείς και ζωγραφίζουν στο χαρτί όπως οι πρόγονοί σας που όργωναν κυριολεκτικά ολόκληρους κάμπους με τα χέρια τους, στην Αχαγιά, στη Γαστούνη, στο Ξηρόμερο, το Λεσίνι μα και στην Πρέβεζα .Εκεί μερικοί έμειναν κι έκαναν οικογένειες όπως αναφέρει ο συγγραφέας στο βιβλίο του. Η εργατικότητα δεν πάει ποτέ χαμένη κι οι Καβαλισάνοι το έχετε αποδείξει ως πολύ εργατικοί άνθρωποι.
Παρακαλεί λοιπόν ο παπαΓερασιμος, όποιον μπορέσει, να τον συμπληρώσει, κατεβάζοντας τον όποιο εγωισμό του ως συγγραφέας, ότι το πόνημά του δεν είναι τέλειο ή ολοκληρωμένο. Σπάνια περίπτωση αλλά απορρέει απ το ότι σαν ιερωμένος έχει κατέλθει στην ταπεινότητα. Επίσης, με ταπεινότητα στο κλείσιμο του βιβλίου αναφέρεται σ όσους του φωτογραφίες για το βιβλίο αλλά καταγράφει και τον κομιστή μιας έστω φωτογραφίας. Τέλος, δεν παραλείπει να αναφερθεί στην ονοματολογία του χωριού αλλά κι ολόκληρης της περιοχής των Σφακιωτών, πατώντας σε σωστή βάση-νομίζω- για την ονομασία των 5 χωριών ,κυρίως σε ντοκουμέντα και γραπτά κειμήλια. Μιλάει για την καταγωγή των επιθέτων, ψάχνοντας σε συμβόλαια ακόμα και νοτάριων απ την Κέρκυρα. Ασχολείται επίσης και με την προέλευση των επιθέτων ή των φαμελιών που κατοίκησαν στο χωριό, δεν παραλείπει δε να αναφερθεί και στην καταγωγή των Σταματελαίων και Ροντογιαναίων που τώρα είναι γηγενή Τσουκαλαδιωτικα επίθετα, ότι προέρχονται απ τον Κάβαλλο. Εξ άλλου, απ του Καλαβρού ίσα με τα Γύφτικά μια δρασκελιά τόπος είναι..Αναφέρεται όμως και στους μεγάλους του Καβάλλου που( διαβάζοντας το έμαθα κι αυτό) ότι δηλαδή οι Ζαμπέλιοι, Σπυρίδων και Ιωάννης ήταν απ τον Κάβαλο, παραθέτει δε ολόκληρο το δέντρο των Ζαμπελίων.
Σ ευχαριστώ πολύ παπαΓερασιμε που με κάλεσες να πω δυο λόγια για το βιβλίο σου( τα λέω έτσι απλά όπως μιλάμε και μεταξύ μας και δεν ντρέπομαι ούτε κρύβομαι, με ξέρετε εξ άλλου). Έτσι μιλάω, έτσι γράφω. Απλά και νομίζω, κατανοητά. Χωρίς μεγαλοστομίες και φιοριτούρες. Όπως με ξέρετε όλοι..
Τελικά ο ορεινός Κάβαλλος βγάζει πέννες, καταγράφει ιστορίες, στηρίζει παραδόσεις, δείχνει κυρίως με τούτο το βιβλίο ότι όλοι πρέπει να κάνουμε το χρέος μας, όσοι το μπορούν , να γράψουν για το χωριό τους, εκεί που είδαν για πρώτη φορά το φως του Ήλιου..
Σας ευχάριστω πολύ για την πρόσκληση και για την υπομονή σας
Παναγιώτης Σκληρός
ΚΑΒΑΛΟΣ το χωριό μας
Θέλω να ευχαριστήσω για την τιμητική αυτή πρόσκληση, και να συγχαρώ τον Παπά Γεράσιμο, όχι για το βιβλίο του, αυτά θα τα πούμε στο τέλος, αλλά γιατί πολύ σοφά έβαλε την παρουσίαση αυτού του Βιβλίου εδώ σ΄αυτόν τον ιερό χώρο του πρώην Δημοτικού Σχολείου του Χωριού μας. Ο χώρος αυτός είναι ιερός γιατί εδώ είναι το λίκνο των απανταχού Καβαλισάνων οι οποίοι φοίτησαν, ανατράφηκαν και μεγάλωσαν και αργότερα είτε φοίτησαν στο Γυμνάσιο της Λευκάδος με παραπέρα εξέλιξη, είτε παρέμειναν στο χωριό τους και ασχολήθηκαν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τις διάφορες τέχνες, δημιούργησαν οικογένειες, πολλές φορές πολυπληθείς όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι, και τίμησαν το όνομα του χωριού τους όπου και αν βρέθηκαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Γι’ αυτή την ιστορία και γι’ αυτές τις οικογένειες γράφει ο σοφός Παπά Γεράσιμος στο βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας. Και αν δεν κάνω λάθος είναι το 100° βιβλίο του πολυγραφότατου παπά Γεράσιμου. Και πράγματι ο παπά Γεράσιμος έχει γράψει περισσότερα από εκατό βιβλία, με θέματα εθνικά, κοινωνικά, ιστορικά, θεολογικά και διάφορα άλλα. Γι’ αυτό και θεωρώ αυτή τη σημερινή στιγμή μια ιστορική μέρα για τον Κάβαλο.
Εδώ θα μου επιτρέψετε, με τον άπειρο σεβασμό στο πρόσωπο και στο σχήμα του παπά Γεράσιμου, να αναφέρω ότι μεταξύ μας υπάρχει και μας συνδέει «πνευματική» θα έλεγα σχέση. Και οι δυό μας προερχόμαστε από την Εκκλησιαστική εκπαίδευση, ο Πάπα Γεράσιμος τελείωσε τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και την Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών και ο ομίλων την Εκκλησιαστική Σχολή Κορίνθου και τη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ, και ακόμα και οι δύο είμαστε πνευματικά παιδιά του αειμνήστου ιερέως π. Διονυσίου Κούρτη, ο οποίος μας πρωτοεισήγαγε, «εις το ενδότερων του καταπετάσματος» και μας μύησε στην ομορφιά της Εκκλησιαστικής ζωής (όπως αναφέρει ο ίδιος ο Παπά Γεράσιμος στον επικήδειο λόγο που εκφώνησε στην εξόδιο ακολουθία στο Ναό της Αγίας Αικατερίνης την 1η Ιουλίου 1985. Και έτσι έγινε, ανεξάρτητα αν ο παπά Γεράσιμος ακολούθησε τον ευλογημένο χώρο της ιεροσύνης και του τιμημένου ράσου, και ο ομιλών ακολούθησε το δρόμο της Θεολογικής Επιστήμης και της εκπαίδευσης. Προσφέραμε και οι δύο πολλά στην Εκκλησιά γενικότερα «ο καθείς εφ ω ετάχθη».
Θα αναφερθώ τώρα σε μερικά σημεία, σημαντικά κατά τη γνώμη μου, που περιλαμβάνει αυτό το σημαντικό βιβλίο.
Πέρα από τα όποια ιστορικά στοιχεία που αφορούν το χωρίο μας, και τα οποία δέχομαι ανεπιφύλακτα, ο Παπά Γεράσιμος γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογο του βιβλίου.
Στην εποχή μας, εποχή ιστορικής άγνοιας και αδιαφορίας, ένα ιστορικός βηματισμός μπορεί ανοίξει δρόμους διδαχής και ελπίδος μέσα από τους οποίους ο άνθρωπος των καιρών μας, θα γνωρίσει το χτες και θα ζυμωθεί με την αμάραντη ιστορική του μαρτυρία.
Και αλλού, δεν θεωρούμε πως προσφέρουμε μια ολοκληρωμένη μελέτη… καθώς η σύνθεση της ιστορίας δεν είναι τεχνητά δημιουργημένη γιατί αποτελεί το απόσταγμα επίμονης, επίπονης και πολύχρονης έρευνας. Και τελειώνει στον πρόλογό του: Η εργασία αυτή που αποτελεί πολύτιμη κατάθεση ψυχής και ιερό αιμάτωμα καρδιάς, αφιερώνεται, με ιδιαίτερο σεβασμό και ειλικρινή αγάπη ,στους συγχωριανούς μου. Όπου κι αν βρίσκονται.
Στη συνέχεια και στο κεφάλαιο «Ιστορία του χωριού και των ανθρώπων του» θα αναφέρω δύο σεβάσμια πρόσωπα, έναν κληρικό και έναν λαϊκό, τα οποία γνώρισα προσωπικά ο ίδιος. Στον Παπά Διονύσιο Κούρτη, για τον οποίο όπως προανέφερα ήταν για μένα ο μεγάλος πνευματικός καθοδηγητής, και στον Φιλόλογο Καθηγητή Πανταζή Κοντομίχη, το μεγάλο Λαογράφο του χωριού μας.
Όπως αξιοσημείωτη αναφορά είναι και στη μεγάλη οικογένεια των ιερέων Ζαμπελίων, οι οποίοι βοήθησαν σημαντικά τον Κάβαλο σε παλιότερες εποχές, από τον 17ο και 16ο αιώνα, όπως και η αναφορά του στους ιερείς του 20ου αιώνα Παπά Ηλία Κούρτη, Παπά Γιάννη Κούρτη, Παπά Κωνσταντίνο Κούρτη κ.α.
Από ένα τέτοιο έργο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι Εκκλησίες του Καβάλου. Οι δύο κεντρικές, ο Άγιος Νικόλαος και η Αγία Αικατερίνη, ο κοιμητηριακός Ναός της Αγίας Παρασκευής και τα δύο μικρά ιδιωτικά εξωκλήσια ο Παντοκράτορας και η Πεντηκοστή.
Στο τελευταίο Κεφάλαιο, το οποίο θεωρώ πολύ σημαντικό αναφέρονται οι 180 περίπου οικογένειες με κεντρικό άξονα τη δεκαετία του ‘50 και ανατρέχουμε ,όπως λέει ο συγγραφέας στα πριν, όσες γενιές πίσω φτάνουν να μας οδηγήσουν οι διαθέσιμες πληροφορίες, και προχωράμε προς το σήμερα. Οι ενδείξεις ίσως είναι κάποτε λειψές. Γίνεται όμως μια αρχή για να συμπληρώσει όποιος έχει στη διάθεσή του περισσότερα. Πολύ σημαντικό και χρήσιμο είναι η αναγραφή όλων των παρανομάτων για όλες τις οικογένειες για την καλύτερη ανεύρεση του στις θύμισες των απανταχού Καβαλισάνων.
Βέβαια εδώ να συμπληρώσω για τις όποιες ελλείψεις, παραλείψεις, αβλεψίες και λάθη του συγγραφέα, ισχύει το του Ιστορικού Πολύβιου: ¨Δει τον αγαθόν κριτήν ουκ εκ των παραλειπομένωνδοκιμάζειν τους γράφοντας, αλλ εκ των λεγομένων”.
Τελειώνοντας, Παπά Γεράσιμε, ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ από τα βάθη της καρδίας μου για το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου, από έναν Καβαλισάνο που δεν ζει στον Κάβαλο τα τελευταια πενήντα (55)χρόνια, αλλά τον έχει μέσα στην καρδιά του.
Σας ευχαριστώ
