Του Μάρκου Νικητάκη.
Όνομα διαφόρων ειδών του γένους Urtica, της οικογένειας των Κνιδοειδών, και ειδικότερα η Urtica dioica, των ακαλλιέργητων τόπων των ήπιων περιοχών.
Η Τσουκνίδα (Urtica dioica) είναι επίσης γνωστή με τις ονομασίες αγκινίδα, ατζικνίδα, αγγρίζα, κνίδη, ακαληφή, ούρτικη και τσούχνα.
Πρόκειται για μονοετές ή πολυετές, ποώδες, αυτοφυές φυτό, με 40 περίπου είδη παγκοσμίως. Ο βλαστός της φτάνει σε ύψος το 1 μέτρο ενώ τα άνθη της είναι μικρά και άοσμα. Ολόκληρο το φυτό καλύπτεται από αδενώδεις τρίχες που κατά την επαφή τους με το δέρμα προκαλούν φαγούρα, πολλές φορές έντονη, τσούξιμο και κοκκινίλα σαν τσίμπημα κουνουπιού, ενώ σπανιότερα αλλεργικές διαταραχές. Αυτό οφείλεται σε ένα δηλητηριώδες υγρό, που περιέχουν οι λεπτές βελόνες του φυτού στη σύσταση του οποίου υπάρχει μυρμηκικό οξύ, ακετυλοχολίνες και ισταμίνες, οι οποίες όμως βελόνες καταστρέφονται με το βράσιμο ή το ψήσιμο. Όπως γράφει ο άγγλος βοτανολόγος του 17ου αιώνα, Κουλπεπέρ στο πιο δημοφιλές βοτανολογικό βιβλίο όλων των εποχών, «οι τρίχες τις που κεντρίζουν και φέρνουν φαγούρα δεν χρειάζονται περιγραφή,- αυτές μπορεί να τις βρούμε και στο πιο βαθύ σκοτάδι, μέσων της αφής».
Το πιο δηλητηριώδες είδος τσουκνίδας είναι το γνωστό με την ονομασία φύλλο του διαβόλου που βρίσκεται στη νήσο Τιμόρ.
Η τσουκνίδα είχε πολλές πρακτικές χρήσεις στο παρελθόν, ως διατροφικό και φαρμακευτικό βότανο. Το όνομα Urtica δόθηκε από τον Πλίνιο, χάρη στο κάψιμο που ένιωθε κανείς με το άγγιγμά της. Ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες. Ο Χρύσιππος, ο Αριστοφάνης και ο Ησίοδος είχαν αναφερθεί σ’ αυτήν. Λέγεται ότι οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι τριβόντουσαν με τσουκνίδες για να ζεσταθούν και όταν πήγαν να πολεμήσουν καταχείμωνο στη Βρετανία, είχαν μαζί τους σπόρους της, στην περίπτωση που δεν θα την έβρισκαν εκεί. Αργότερα, με τον τρόπο αυτό αντιμετώπιζαν τους πόνους των ρευματισμών.
Ο Ιπποκράτης (460 – 375 π.Χ.) αριθμεί την Τσουκνίδα ανάμεσα στα φυτά «πανάκεια» (που κάνουν για όλες τις ασθένειες) και σήμερα ύστερα από 2 500 χρόνια κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλει γι αυτό.
Οι τσουκνίδες φυτρώνουν παντού , σε κατοικήσιμες περιοχές, σε ακαλλιέργητα εδάφη, σε φράκτες, σε κοπρισμένα εδάφη πλούσια σε άζωτο, κοντά σε ζώα. Έχει ίσιο κορμό, φύλλα ωοειδή με πριονωτά χείλη που βγαίνουν αντίθετα το ένα από το άλλο. Τα φύλλα και ο κορμός του φυτού είναι σκεπασμένα με λεπτές τρίχες οι οποίες στη βάση τους έχουν μία μικρή κύστη γεμάτη με ερεθιστικό υγρό. Αν έρθει το δέρμα μας σε επαφή με τις τρίχες αυτές προκαλείται τσούξιμο, ερεθισμός και πρήξιμο. Άμεση ανακούφιση προκαλεί στο ερεθισμένο μέρος αν το τρίψουμε με φύλλα μολόχας που συνήθως φύεται δίπλα στην τσουκνίδα.
Οι τσουκνίδες ουσιαστικά είναι ζιζάνια, όμως σε μερικές περιοχές κάποια είδη έχουν μεγάλη οικονομική σημασία. Για παράδειγμα, από ένα είδος τσουκνίδας στην Ασία λαμβάνονται κλωστικές ίνες από τον βλαστό, για την παραγωγή υφασμάτων ενώ αποξηραμένες τσουκνίδες δίνονται σαν τροφή σε ζώα.
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Τα φύλλα τις Τσουκνίδας περιέχουν αμμωνία, οξικό οξύ, φορμικό οξύ, γλουκονικές και αντιβιοτικές ουσίες, χλωροφύλλη, καροτίνες, βιταμίνες Β-2, προβιταμίνη Α (πιο πολύ από το Καρότο), βιταμίνη C (πιο πολύ από το Φραγκοστάφυλλο) και βιταμίνη Κ, πατοτενικό οξύ, ποτασικά άλατα, σίδηρο, πυρίτιο ασβέστιο, χαλκό, χλώριο, κάλιο, νάτριο, κ.ά.
Περιέχει επίσης ασετιλκολίνη, ισταμίνη και σεροτονίνη (η επιρροή της ασετιλκολίνης και ισταμίνης στη δράση του σκευάσματος είναι μικρή).
Θεραπευτικές ιδιότητες
Η Τσουκνίδα είναι από τα πιο θαυματουργά και χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά, που δεν χρειάζεται να ψάξουμε στην άκρη του κόσμου για να τα βρούμε και η χρήση της, πέρα από την ευεργετική δράση, δεν παρουσιάζει καμιά παρενέργεια, ανεξάρτητα από την δόση χρήσεως της.
Έχει στυπτικές, διουρητικές και τονωτικές ιδιότητες, ελέγχει τις αιμορραγίες, καθαρίζει τον οργανισμό από τις τοξίνες, αυξάνει την αιμογλομπίνη, τα ερυθρά αιμοσφαίρια και τις πηκτικές ουσίες του αίματος και ολίγον κατεβάζει την πίεση και το σάκχαρο του αίματος.
Χάρη σ΄ αυτές τις ιδιότητες χρησιμοποιείται εσωτερικά για τις αναιμίες, τις αιμορραγίες (ειδικά της ουρήθρας), την διάρροια (ακόμα και αυτής της χολέρας), τα υπερβολικά έμμηνα, αιμορροΐδες, ρευματισμό, ποδάγρα και ασθένειες του δέρματος (ειδικά στο έκζεμα), επίσης αυξάνει το γάλα στις θηλάζουσες μητέρες.
Συνιστάται σαν ελαφρύ διουρητικό στα οιδήματα (πρηξίματα), στους ερεθισμούς των ουροφόρων οδών (νεφρών και ουρήθρας), και στο ρευματισμό. Είναι χρήσιμη επίσης και στις ασθένειες του συκωτιού και της χολής, φυματίωση, αρτηριοσκλήρυνση και δυσλειτουργίες του μεταβολισμού. Το αφέψημα σπόρων της Τσουκνίδας είναι ένα καλό καθαρτικό μέσο ενάντια στην δυσκοιλιότητα οφειλόμενη σε δυσλειτουργία του συκωτιού και της χολής. Συνδυάζεται καλά για αυτό το σκοπό με μουστάκια Καλαμποκιού.
Το έγχυμα ή αφέψημα του φυτού παίρνεται στην γαστρίτιδα με υπερέκκριση πεπτικών υγρών. Οι τρυφερές Τσουκνίδες μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν ζαρζαβατικά στις σαλάτες για την αύξηση και ρύθμιση της λειτουργίας των εντέρων και στις αναιμίες.
Στα αδύνατα παιδιά με καθυστέρηση ανάπτυξης συνιστάται να πίνουν χυμό Τσουκνίδας αναμιγμένο με χυμό Καρότου σε ποσοστό 1 : 3.
Το έγχυμα και ο χυμός του φυτού βελτιώνουν την λειτουργία των νεφρών και δρα σαν διουρητικό και αντιφλεγμονώδες μέσο στις παθήσεις των νεφρών και τις ουρήθρας και σε περιπτώσεις κατακράτησης ούρων. Για τις πέτρες στα νεφρά συνιστάται να πίνεται έγχυμα σπόρων, ενώ σε περιπτώσεις κατακράτησης ούρων συνιστάται να πίνεται αφέψημα ριζών Τσουκνίδας.
Το αφέψημα του είδους urens, που βρίσκεται και στην Ελλάδα είναι εξαιρετικό διουρητικό και κατά της πέτρας της χολής.
Σε περιπτώσεις αιματουρίας συνιστάται έγχυμα φύλλων από ½ ποτηριού πρωί και βράδυ και φρέσκος χυμός από 1 κουταλάκι του καφέ, 3 φορές την ημέρα.
Το τσάι των φύλλων και τα φρέσκα φύλλα με μέλι παρουσιάζουν καλή αποχρεμπτική δράση στο βήχα, βρογχίτιδα, δύσπνοια, πνευμονία, φυματίωση και σε περιπτώσεις αιμοπτυσίας.
Κρασί φύλλων Τσουκνίδας (1:3) παίρνεται από 1 κουτάλι φαγητού, για τον βήχα, βρογχίτιδα και πλευρίτιδα.
Έγχυμα και χυμός του φυτού δρα σαν ηρεμιστικό μέσο στις νευρικές διαταραχές, επιληψία, υστερία και σπασμούς.
Στις αιμορραγίες από την μύτη τοποθετείται στην μύτη μια γάζα μουσκεμένη με τον φρέσκο χυμό του φυτού.
Σε περιπτώσεις κατακράτησης ούρων σαν ισχυρό διουρητικό μέσο συνιστάται να πίνεται αφέψημα φύλλων με μέλι.
Σε περιπτώσεις κακοηθών εξογκωμάτων συνιστάται να γίνονται πλύσεις με το αφέψημα των φύλλων, ρίζας, φρέσκου χυμού και να παίρνεται εσωτερικά. Συνδυάζεται πιο καλά γι αυτό το σκοπό αφέψημα ριζών Τσουκνίδας με έγχυμα Χελιδονιού, 3 φορές την ημέρα μετά από το φαγητό.
Στην Τσουκνίδα έχουν ανακαλυφθεί δραστικές βιολογικές ουσίες παρόμοιες με τις θηλυκές ορμόνες των γυναικών, γι αυτό η Τσουκνίδα αποδεικνύεται ένα από τα καλύτερα φυσικά μέσα για τις γυναικολογικές ασθένειες, όπως: διαταραχές των έμμηνων, αιμορραγίες μετά τον τοκετό, λευκόρροια κ.ά.
Σε περιπτώσεις αδενωμάτων της μήτρας δεν συνιστάται να παίρνονται σκευάσματα Τσουκνίδας.
Ο φρέσκος χυμός της Τσουκνίδας κατεβάζει το σάκχαρο του αίματος, χάρη στο περιεχόμενο της σε «σεκρετίνη», η οποία διεγείρει την λειτουργία του πάγκρεας.
Η χρήση της Τσουκνίδας αντενδείκνυται σε περιπτώσεις αυξημένης πηκτικότητας του αίματος, αρτηριοσκλήρυνση και υπέρταση, στους υπερήλικες πρέπει να περιορίζεται για αποφυγή δημιουργίας θρομβώσεων στα αιμοφόρα αγγεία.
Εξωτερικά χρησιμοποιείται ο χυμός, αφέψημα και έγχυμα για τους αρθριτικούς πόνους, ποδάγρα, ισχιαλγία, παράλυση, φλεγμονές του μυελού των οστών, νευραλγίες, αιμορροΐδες, για το δυνάμωμα των μαλλιών και ενάντια στην πιτυρίδα, τα καψίματα, πληγές (βοηθάει την επούλωση), τσιμπήματα των εντόμων, ρινορραγίες, μώλωπες κ.ά.
Με το αφέψημα των ριζών και τον φύλλων της γίνεται μασάζ στο κεφάλι, όταν το δέρμα του είναι ξηρό, ενώ δρα και στην αντιμετώπιση της πιτυρίδας. Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, ενώ εκχύλισμα από τσουκνίδα διεγείρει το αμυντικό σύστημα των φυτών στις ασθένειες.
Με το αφέψημα και τον χυμό του φυτού γίνονται πλυσίματα και τοποθετούνται κομπρέσες στα δαγκώματα των σκύλων.
Συνδυάζεται καλά με την Κολλιτσίδα (Arctium lapa) για την αντιμετώπιση του εκζέματος.
Οι τσουκνίδες είναι ωφέλιμες σε αυτούς που πάσχουν από οξεία και χρόνια νεφρίτιδα. Συνιστάται στους άρρωστους να πίνουν δυο – τρία ποτήρια ζωμό τσουκνίδας, ανάμεικτο με χυμό λεμονιού ημερησίως.
Εξαιρετικά ωφέλιμο είναι το αφέψημά της γαι όσους πάσχουν από ίκτερο, παθήσεις της χολής, έλκος του στομάχου, βρογχικές παθήσεις και χρόνιες διάρροιες.
Η δυσκοιλιότητα υποχωρεί λίγες μέρες με την εφαρμογή της θεραπείας ενώ εξίσου εξαιρετικά αποτελέσματα σημειώνονται και σε ασθενείς με διαβήτη και αρθρίτιδα.
Ο χυμός της τσουκνίδας φημίζεται για τις αντιαναιμικές τους ιδιότητες.
Ως καλλυντικό συνιστάται μάσκα προσώπου για βαθύ καθαρισμό κανονικού δέρματος. Ακόμη ο ατμός της χρησιμοποιείται για βαθύ καθαρισμό του προσώπου.
Είναι, ακόμη ιδανική για κανονικά μαλλιά, στα οποία δίνει λάμψη και βελτιώνει την ανάπτυξή τους.
Η τσουκνίδα είναι πολύ χρήσιμη στον καθαρισμό των βαρελιών για κρασί. Έχει απολυμαντικές ιδιότητες
Προετοιμασία και χρήση
Αφέψημα: 2 κουτάλια φαγητού με θρυμματισμένο σκεύασμα βουτιέται σ΄ ένα ποτήρι (200 γρ.) νερό, βράζεται για 1 λεπτό, μετά το υγρό στραγγίζεται και πίνεται. Παίρνονται 2 – 3 τέτοιες δόσεις την ημέρα, γλυκαίνοντας κατά προτίμηση με μέλι ή ζάχαρη.
Για εξωτερική χρήση προετοιμάζεται με τον παραπάνω τρόπο πιο συμπυκνωμένο αφέψημα (2-4 κουτάλια φαγ. σε 200 γρ. νερό) και κατά των ρευματισμών και νευραλγιών, για εντριβές και κατάπλασμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί αλκολάτ (οινοπνευματώδες διάλυμα χλωρών φύλλων της Τσουκνίδας σε οινόπνευμα), μία χούφτα χλωρά φύλλα σε 500 γρ. οινόπνευμα (40 % συμπυκνωμένο), ή, στη θέση του, τσίπουρο, ούζο ή βότκα κ.λ.π Αφήνουμε να μουλιάσουν για 24 ώρες.
Για το σταμάτημα των εσωτερικών αιμορραγιών συστήνεται ο φρέσκος χυμός, ο οποίος πίνεται αμέσως.
Συνδυασμοί
Η τσουκνίδα συνδυάζεται καλά με την Σκροφουλάρια και το Άρκτιο για την θεραπεία του εκζέματος.
