ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ!
Του Χρ. Γιάννη Φουρλάνου, Δάσκαλου – Θεολόγου
Η Ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου, είναι από τις πιο δημοφιλείς Ακολουθίες της ΟρθόδοξηςΕκκλησίας. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού είναι αφιερωμένος στην Παναγία, η οποία περιβάλλεται από ιδιαίτερο σεβασμό.
Ψάλλεται στους Ναούς τις πρώτες πέντε εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής, κάθε Παρασκευή. Τις πρώτες τέσσερις εβδομάδες ψάλλεται τμηματικά (από μια στάση) και την Πέμπτη εβδομάδα ολόκληρος.
Αποτελείται από το κοντάκιο και τον κανόνα που αρχίζει με τον ειρμό «Ανοίξω το στόμα μου».
Το «Κοντάκιο». «Κοντάκια» παλαιότεραλέγονταν ολόκληροι ύμνοι, ανάλογοιμε τους «Κανόνες». Ηονομασία αυτήοφείλεταιμάλλονστοκοντό ξύλο πάνω στο οποίο τυλιγόταν η μεμβράνη που περιείχε τον ύμνο. Τοπρώτο τροπάριο λεγόταν «προοίμιο» ή «κουκούλιο» και τα επόμενα «οίκοι».Σήμερα Κοντάκιο λέγεται συνήθως τοπρώτο τροπάριο ενός τέτοιου ύμνου. Το Κοντάκιο που ψάλουμε αυτή την περίοδο προς τιμή της Θεοτόκου επικράτησε να λέγεται Ακάθιστος Ύμνος.
Ο Ακάθιστος Ύμνος περιέχει το προοίμιο και 24 «οίκους». Ως προοίμιο του Ύμνου ψάλλεται σήμερα το «Τη υπερμάχω στρατηγώ», το οποίο όμως, καθώς φαίνεται, δεν είναι το αρχικό. Ως γνήσιο προοίμιο φέρεται το απολυτίκιο «Το προσταχθέν μυστικώς λαβών εν γνώσει», που έχει αμεσότερη σχέση με το περιεχόμενο του Ύμνου, αναφερόμενο κι αυτό στο γεγονός του Ευαγγελισμού.
Οι 24 «οίκοι» σχηματίζουν αλφαβητική ακροστιχίδα και έχουν εφύμνιο οι μεν περιττοί «Χαίρε, Νύμφη, ανύμφευτε», οι δε άρτιοι «Αλληλούια». Από αυτούς οι 12 αναφέρονται στον Κύριο και τελειώνουν με το «Αλληλούια» = Αινείτε το Θεό. Οι άλλοι 12 οίκοι αναφέρονται στη Θεοτόκο και τελειώνουν με το «Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε». «Εφύμνιο» λέγεται η τελευταία φράση του ύμνου που επαναλαμβάνει ο λαός.Από τη λέξη ΧΑΙΡΕ ονομάστηκαν και Χαιρετισμοί.
Οι περισσότεροι θεολόγοι θεωρούν τον ύμνο έργο του Ρωμανού του Μελωδού.
Ιστορικά.
Το 626 η Κωνσταντινούποληπολιορκήθηκε από Πέρσες και Άβαρους. Η θέση της Πόλης ήταν δύσκολη, διότι ο αυτοκράτορας Ηράκλειος με τον στρατό έλειπε σε εκστρατεία κατά των Περσών. Άρα η δυνατότητες για άμυνα ήταν περιορισμένες.
Τότε ένας ξαφνικός ανεμοστρόβιλος κατέστρεψε τον εχθρικό στόλο. Η πολιορκία λύθηκε και η Πόλη σώθηκε. Η σωτηρία της Πόλης αποδόθηκε στην Παναγία.
Ο λαός μαζεύτηκε στην Παναγία των Βλαχερνών, για να ευχαριστήσει τη Θεοτόκο. Όρθιοι έψαλαν τον προϋπάρχοντα Ύμνο, που ονομάστηκε «Ακάθιστος». Τότε συνετέθη το «Τη Υπερμάχω», που αντικατέστησε το προϋπάρχον «Το προσταχθέν μυστικώς».
«Κανών»
Όπως είπαμε ο Ακάθιστος Ύμνος περιέχει και «Κανόνα». Ο «Κανόνας αφορά συγκεκριμένο τύπο εκκλησιαστικού μέλους αποτελούμενος από ωδές, των οποίων ο αριθμός ποικίλει (μέγιστος αριθμός εννέα).
Οι εννέα Ωδές περιέχονται στην Αγία Γραφή. Αυτές τις χρησιμοποιούσε στη λατρεία της η αρχαία Εκκλησία.
Η πρώτη ωδή είναι αφιερωμένη στη διάσωση των Ισραηλιτών από τους Αιγύπτιους στην Ερυθρά Θάλασσα.
Η δεύτερη ωδή δεν έχει πανηγυρικό χαρακτήρα. Εκφράζει τη διαμαρτυρία του Μωυσή για την αχαριστία των Ισραηλιτών προς τους Αιγυπτίους. Συνήθως αυτή η ωδή παραλείπεται από τους Κανόνες.
Η Τρίτη ωδή εκφράζει την ευχαριστία της προφήτιδοςΆννης, μητέρα του Σαμουήλ, διότι ακούστηκαν οι προσευχές της από το Θεό κι απέκτησε τον Σαμουήλ.
Η Τέταρτη ωδή είναι ύμνος του προφήτη Αβακούμ, προβλέποντας το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία των ανθρώπων.
Η Πέμπτη ωδή είναι ύμνος του προφήτη Ησαΐα για την έλευση του Χριστού.
Η έκτη ωδή είναι ευχαριστήριος ύμνος του προφήτη Ιωνά, αφού σώθηκε από το ναυάγιο κι από την τριήμερη παραμονή στο κήτος.
Η έβδομη ωδή είναι ο ύμνος των τριών παίδων (Ανανίας, Αζαρίας, Μισαήλ), όταν με θαυμαστό τρόπο σώθηκαν από την πυρακτωμένη κάμινο.
Η όγδοη ωδή είναι συνέχεια του ύμνου της έβδομης ωδής. «Ευλογείτε πάντα τα έργα Κυρίου…»
Η ενάτη ωδή είναι η ωδή η κατ’ εξοχή αφιερωμένη στην Παναγία, όταν αυτή αμέσως μετά τον Ευαγγελισμό ανεφώνησε: «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον…»
Κοντάκιο και κανόνας αποτελούν ένα άρτιο και πανηγυρικό σύνολο. Το κείμενο είναι ολοκληρωμένο. Η ιστορία δίνεται χωρίς ελλείψεις, ο δε κανόνας είναι ποιητικό αριστούργημα.
