Γράφει η Μαρία Φωτεινού.
Ως αναιμία ορίζεται η παθολογική κατάσταση, όπου υπάρχουν πολύ χαμηλότερα ποσοστά σε σχέση με τα φυσιολογικά επίπεδα:
- Της αιμοσφαιρίνης, δηλαδή της πρωτεΐνης που είναι πλούσια σε σίδηρο, προσδίδει στο αίμα το κόκκινο χρώμα του και μεταφέρει το οξυγόνο από τους πνεύμονες στους περιφερειακούς ιστούς.
- Του αιματοκρίτη, δηλαδή της ποσότητας του αίματος που υπάρχει στα ερυθρά αιμοσφαίρια.
Για τους άνδρες οι φυσιολογικές τιμές αιματοκρίτη κυμαίνονται από 40-52% και της αιμοσφαιρίνης από 13-18,8 g/dl ( γραμμάρια ανά 100 κυβικά εκατοστά αίματος). Για τις γυναίκες οι αντίστοιχες φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη κυμαίνονται από 36-46% και της αιμοσφαιρίνης από 11,6-16,4 g/dl.
Αν και υπάρχουν διάφοροι τύποι αναιμίας, εμείς θα ασχοληθούμε με αυτούς που είναι αποτέλεσμα έλλειψης ή δυσαπορρόφησης μικροθρεπτικών συστατικών.
- ·Σιδηροπενία (ανεπάρκεια σιδήρου)
Η σιδηροπενική αναιμία είναι η πιο συχνή μορφή αναιμίας, τόσο της βρεφικής και παιδικής ηλικίας όσο και των ενηλίκων.
Ο σίδηρος είναι ένα από τα πολυτιμότερα μέταλλα για τον άνθρωπο, καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη διαδικασία μεταφοράς του οξυγόνου (ως συστατικό της αιμοσφαιρίνης), ενώ παράλληλα συμμετέχει ενεργά στην παραγωγή ενέργειας στον οργανισμό, αλλά και στην ανάπτυξη των κυττάρων μας.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της γης έχει σιδηροπενία, και τουλάχιστον το 1/3 εξ αυτών έχουν σιδηροπενική αναιμία.
Ως σιδηροπενία (ανεπάρκεια σιδήρου) ορίζεται η ελάττωση του συνολικού σιδήρου του σώματος. Σιδηροπενική αναιμία αναπτύσσεται όταν η έλλειψη σιδήρου είναι τόσο μεγάλη που η ποσότητά του δεν επαρκεί για την αιμοποίηση (σύνθεση αιμοσφαιρίνης, ερυθρών και λευκών αιμοσφαιρίων, αιμοπεταλίων κλπ).
Στο πρώτο στάδιο μειώνονται τα αποθέματα σιδήρου και η κατάσταση αυτή αντανακλάται σε μειωμένες τιμές φερριτίνης (δείκτης των αποθηκών σιδήρου του οργανισμού μας). Σε επόμενη φάση, μέχρι δηλαδή οι σιδηραποθήκες του οργανισμού μείνουν τελείως άδειες, η σύνθεση της αιμοσφαιρίνης γίνεται σε ικανοποιητικά επίπεδα και έτσι δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη αναιμία. Εάν όμως η έλλειψη σιδήρου επιμείνει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και γίνει πιο έντονη, τότε η κατάσταση αυτή εξελίσσεται σε σιδηροπενική αναιμία (χαμηλές τιμές αιμοσφαιρίνης, αιματοκρίτη και ερυθρών αιμοσφαιρίων).
Τα συμπτώματα της σιδηροπενικής αναιμίας ποικίλλουν και εξαρτώνται τόσο από τη διάρκεια όσο και από τη βαρύτητα της έλλειψης σιδήρου. Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, αυτά συμπεριλαμβάνουν ωχρότητα, αδυναμία, μειωμένη συγκέντρωση, μειωμένη διάθεση και τριχόπτωση.
Ποιες είναι οι ανάγκες του οργανισμού σε σίδηρο;
- Για νεογέννητα έως 6 μηνών : 10 mg καθημ.
- Παιδιά από 6 μηνών – 4 χρονών : 15 mg καθημ.
- Γυναίκες από 11 – 50 χρόνων: 18 mg καθημ.
- Γυναίκες πάνω από 50 χρόνων: 10 mg καθημ.
- Έγκυες γυναίκες: 30-60 mg καθημ.
- Άνδρες από 10 – 18 χρόνων: 18 mg καθημ.
- Άνδρες πάνω από 19 χρόνων: 10 mg καθημ.
Πέραν διαφόρων παθολογικών καταστάσεων η σιδηροπενία μπορεί να είναι αποτέλεσμα:
– χαμηλότερης ημερήσιας πρόσληψης σιδήρου από τη συνιστώμενη
-απώλειας αίματος
-υψηλών απαιτήσεων σε σίδηρο (ανάπτυξη, εγκυμοσύνη, θηλασμός)
-χορτοφαγικής δίαιτας
Πολλοί λοιπόν από τους λόγος που μας οδηγούν σε σιδηροπενία μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω μιας διατροφής πλούσιας σε σίδηρο. Παρόλο που ο σίδηρος υπάρχει σε πάρα πολλές τροφές, η περιεκτικότητά του στην διατροφή υπολογίζεται ότι δεν υπερβαίνει τα 5 με 7mg για κάθε 1000 θερμίδες. Γι αυτό τον λόγο υπάρχουν κάποια κομβικά σημεία που πρέπει να προσέχουμε, αν θέλουμε τα επίπεδα σιδήρου του οργανισμού μας να είναι ικανοποιητικά.
Κατ’ αρχάς στα τρόφιμα συναντάται σε δύο μορφές: τον αιμικό (δισθενή) και τον μη αιμικό (τρισθενή) σίδηρο. Ο αιμικός σίδηρος ή αλλιώς ζωικός σίδηρος βρίσκεται σε ζωικά τρόφιμα, όπως το κόκκινο κρέας και τα προϊόντα του, τα πουλερικά, το ψάρι και τα θαλασσινά και απορροφάται εύκολα από το σώμα μας, σε ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 20% έως 50%. Ο μη αιμικός ή διαφορετικά φυτικός σίδηρος απαντάται στα φυτικά τρόφιμα, όπως τα όσπρια (φακές), οι ξηροί καρποί και ορισμένα λαχανικά (π.χ. σπανάκι). Σε αντίθεση με τον αιμικό, ο σίδηρος των φυτικών τροφίμων απορροφάται σε πολύ μικρό βαθμό, σε ποσοστό που φτάνει μόλις το 5-8%.
Έτσι η βιοδιαθεσιμότητα (δηλαδή το ποσοστό απορρόφησης από το έντερο) του διαιτητικού σιδήρου μιας μικτής τυπικής δίαιτας που περιλαμβάνει κρέας και φυτικά τρόφιμα ανέρχεται στο 10% περίπου. Δεν είναι μόνο όμως η μορφή του σιδήρου από επηρεάζει την απορρροφησιμότητά του, αλλά και κάποια συστατικά που περιέχουν τα τρόφιμα. Το θρεπτικό συστατικό που ευνοεί ιδιαίτερα την απορρόφηση του σιδήρου είναι η βιταμίνη C. Αντίθετα, τρόφιμα όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα (ασβέστιο), το τσάι και ο καφές τη μειώνουν και γι’ αυτό δεν θα πρέπει να καταναλώνονται παράλληλα με τις τροφές που περιέχουν σίδηρο.
Διατροφικές συστάσεις για σιδηροπενική αναιμία
1. Επιλέγετε τροφές που είναι καλές πηγές σιδήρου. Καλές πηγές σιδήρου ζωικής προέλευσης είναι το συκώτι, το άπαχο κόκκινο κρέας και κυρίως το μοσχάρι, τα πουλερικά, τα ψάρια και τα θαλασσινά. Καλές πηγές σιδήρου φυτικής προέλευσης είναι οι φακές, τα κεράσια, οι αγκινάρες, τα μανιτάρια, τα δημητριακά και οι ηλιόσποροι.
2. Καλό είναι να καταναλώνετε τροφές με σίδηρο σε κάθε γεύμα αν αυτό είναι δυνατό.
3. Για την καλλίτερη απορρόφηση του σιδήρου καταναλώνετε μαζί και μία πηγή βιταμίνης C (πορτοκάλι, φράουλες, μπρόκολο, σκούρα φυλλώδη λαχανικά).
4. Αποφεύγετε την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων:
• τσαγιού ή καφέ με τα γεύματα, γιατί περιέχουν ουσίες που εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου.
• τροφίμων που περιέχουν EDTA. Για το λόγο αυτό, να διαβάζετε προσεκτικά τις διατροφικές ετικέτες.
6. Μην πίνετε πάνω από 3 φλιτζάνια γάλα την ημέρα γιατί το ασβέστιο μπορεί να εμποδίσει την απορρόφηση του σιδήρου.
· Έλλειψη φολικού οξέος και βιταμίνης Β12
Στις μικροκυτταρικές μορφές αναιμίας, συγκαταλέγονται αυτές που οφείλονται σε έλλειψη φολικού οξέος και βιταμίνης Β12 (κοβαλαμίνη). Πρόκειται για δύο ουσίες που περιέχονται σε πολλά τρόφιμα και παίζουν καθοριστικό ρόλο στο σχηματισμό του DNA έτσι ώστε αυτό να παράγει ερυθρά αιμοσφαίρια με φυσιολογικά χαρακτηριστικά.
Αν καταναλώνουμε συστηματικά τρόφιμα πλούσια σε φολικό οξύ, όπως πρασινόφυλλα λαχανικά, τότε δεν θα αντιμετωπίσουμε πρόβλημα αρκεί να μην υπάρχουν αυξημένες ανάγκες π.χ. λόγω ανάπτυξης, εφηβείας ή εγκυμοσύνης, ή προβλημάτων αφομοίωσης του φολικού οξέος από το στομάχι ή το έντερο εξαιτίας μιας φλεγμονής.
Η μορφή αναιμίας που οφείλεται στην έλλειψη φολικού οξέος, παρουσιάζεται όμως συχνά σε περιπτώσεις κατάχρησης αλκοόλ, καθότι εμποδίζεται η απορρόφησή του από τον οργανισμό και τα συγκεκριμένα άτομα τείνουν να τρώνε λιγότερο.
Αντιθέτως, η έλλειψη βιταμίνης Β12, η οποία παλιότερα αναφερόταν και ως κακοήθης αναιμία οφείλεται πολύ συχνά στην κακή απορρόφησή της από το έντερο. Κινδυνεύουν περισσότερο όσοι ακολουθούν, μια αυστηρή χορτοφαγική διατροφή, από την οποία έχουν αποκλειστεί όλες οι πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης δηλαδή όχι μόνο το κρέας αλλά και το γάλα τα αυγά και τα τυριά.
