Γράφει η Μαρία Φωτεινού.
Μέχρι και τον 19ο αιώνα η πρόσληψη βάρους και η αποθήκευση λίπους θεωρούνταν δείγματα υγείας και ευημερίας. Σε σκληρές συνθήκες επιβίωσης, έντονης σωματικής κόπωσης και συχνών ελλείψεων τροφής, η εξασφάλιση μιας επαρκούς ενεργειακής πρόσληψης, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες, αποτελούσε την κύρια διατροφική ανησυχία του κόσμου.
Καθώς τα δεδομένα όμως έχουν πλέον αλλάξει, η διατροφική αυτή ανησυχία έχει μετατεθεί προς το άλλο άκρο. Ο επιπολασμός της παχυσαρκίας αυξάνεται από τις αρχές του περασμένου αιώνα, για να φτάσουμε στο σήμερα, που θεωρείται μία από τις μάστιγες της εποχής μας. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 1 δισ. άνθρωποι διεθνώς είναι παχύσαρκοι και ο αριθμός αυτός αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Αυτό όμως που πραγματικά ‘σοκάρει’ είναι η αυξημένη επίπτωση της παχυσαρκίας στην παιδική και εφηβική ηλικία. Σύμφωνα με επιδημιολογικά δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών, ο ρυθμός αύξησης της παιδικής παχυσαρκίας στα παιδιά σχολικής ηλικίας έχει δεκαπλασιαστεί!
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η παχυσαρκία είναι μια κατάσταση κατά την οποία παρατηρείται συσσώρευση λίπους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επηρεάζεται δυσμενώς η υγεία του ατόμου. Από τον ορισμό της και μόνο λοιπόν, διαπιστώνεται η βάση του προβλήματος και μας αφυπνίει ώστε να το εντοπίσουμε και να το αντιμετωπίσουμε εν τη γεννέση του -αν είναι δυνατόν- τόσο στους ενήλικες αλλά πολύ περισσότερο στα παιδιά, που ακόμα πλάθεται η διατροφική τους συμπεριφορά.
Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις της δημόσιας υγείας του 21ο αιώνα.
- Είναι το παιδί μου παχύσαρκο;
Ένας πρακτικός τρόπος για να μετρήσουμε την παχυσαρκία είναι ο υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και η σύγκρισή του με κάποιες τιμές αναφοράς. Μπορείτε εύκολα να υπολογίσετε το ΔΜΣ του παιδιού σας, αφού μετρήσετε πρώτα το ύψος και το βάρος του και εισάγετε τις τιμές αυτές στον τύπο:
ΔΜΣ = Βάρος (σε κιλά) / Ύψος x Ύψος (σε μέτρα).
Στη συνέχεια συγκρίνετε την τιμή αυτή με την τιμή του πίνακα που παρατίθεται, ανάλογα με το φύλο και την ηλικία του παιδιού σας.
Στην Ελλάδα, χρησιμοποιούμε τα διαγράμματα της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών (Καθηγ. Κα Δάκου) που δημιουργήθηκαν το 2001 με βάση δεδομένα από τη μελέτη μεγάλου αριθμού βρεφών, παιδιών και εφήβων.
Παιδιά με ΒΜΙ 95η Εκατοστιαία Θέση (ΕΘ) θεωρούνται παχύσαρκα, με ΒΜΙ μεταξύ της 85ης και 95ης ΕΘ υπέρβαρα και με ΒΜΙ<85ης ΕΘ φυσιολογικά.
Μελέτη GRECO
Πραγματοποιήθηκε από ομάδα διαιτολόγων της Μονάδας Διατροφής του Ανθρώπου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, ευρήματα της οποίας δημοσιεύθηκαν στο διεθνούς φήμης περιοδικό Atherosclerosis. Η πανελλαδική έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 4786 παιδιά ηλικίας 10-12 ετών από 14 νομούς της χώρας από τη Θράκη μέχρι τη Ρόδο και την Κρήτη.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης το 41,2% των Ελληνόπουλων είναι παχύσαρκα και υπέρβαρα. Συγκεκριμένα, το 29,9% των αγοριών και το 29,2% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα ενώ το ποσοστό παχύσαρκων αγοριών και κοριτσιών βρέθηκε στο 12,9% και 10,6% αντίστοιχα, γεγονός που μας δίνει μια θλιβερή πρωτιά σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πού οφείλεται η αυξημένη επίπτωση της παιδικής παχυσαρκίας στη χώρα μας;
Η αιτιοπαθογένεια της παχυσαρκίας φαίνεται ότι είναι πολυπαραγοντική και σε αυτήν εμπλέκονται γενετικοί, ψυχοκοινωνικοί, περιβαλλοντικοί και μεταβολικοί παράγοντες.
Γενετικοί παράγοντες: Η ανθρώπινη παχυσαρκία στη συντριπτική της πλειοψηφία είναι πολυγονιδιακή. Η προδιάθεση στην παχυσαρκία φαίνεται να προκαλείται από μία πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ τουλάχιστον 250 γονιδίων που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Καθένα από τα γονίδια της παχυσαρκίας πιθανόν να έχει μόνο μία μικρή συνεισφορά στο σωματικό βάρος. Η συσσωρευτική συνεισφορά αυτών των γονιδίων θα γίνει σημαντική μόνο όταν υπάρξει μία αλληλεπίδραση με περιβαλλοντικούς παράγοντες προδιαθέτοντας για τη φαινοτυπική τους έκφραση (υπέρ πρόσληψη τροφής, μείωση φυσικής δραστηριότητας).
Με άλλα λόγια, το σενάριο που ερμηνεύει καλύτερα την πραγματικότητα είναι ότι, τα άτομα με κάποια γενετική προδιάθεση που εκτίθενται σε ένα ‘κακό’ περιβάλλον με κακή διατροφή και λίγη άσκηση, γίνονται παχύσαρκα.
Τις πταίει;
Η απάντηση δίνεται από την τεράστια αλλαγή του τρόπου ζωής των Ελλήνων που τις τελευταίες δεκαετίες ακολουθεί το «Δυτικό πρότυπο».
Η κλασική μεσογειακή διατροφή για την οποία κάποτε ήμασταν περήφανοι, έδωσε τη σκυτάλη της στα έτοιμα, παχυντικά και ανθυγιεινά φαγητά (fast food). Σύμφωνα με την μελέτη GRECO, μόλις το 4,3% των παιδιών αγγίζει το άριστο σκορ Μεσογειακής Διατροφής, ποσοστό που βέβαια είναι εξαιρετικά χαμηλό.
Ταυτόχρονα, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία οι περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί – οικονομικοί παράγοντες. Μια κοινωνία, η οποία χτίζει μεγαλουπόλεις με
πολυκατοικίες, αλλά δεν φροντίζει να φτιάξει ασφαλή πάρκα ή χώρους για να παίζουν τα παιδιά, θα πρέπει να αναμένει ότι το παιχνίδι, που κάποτε ήταν το κύριο μέσο άσκησης, διασκέδασης και κοινωνικοποίησης των παιδιών, θα αντικατασταθεί από τα στατικά ηλεκτρονικά παιχνίδια, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο βαθμός σωματικής δραστηριότητας και να αυξηθεί ο επιπολασμός της παιδικής παχυσαρκίας.
Η αυξημένη τηλεθέαση στα παιδιά συσχετίζεται άμεσα με την καθιστική συμπεριφορά και τη μείωση κατανάλωσης ενέργειας μέσω φυσικής δραστηριότητας.
Έρευνες επιβεβαιώνουν τη συσχέτιση περισσότερων ωρών χρήσης της τηλεόρασης με αυξημένη πρόσληψη ενέργειας, λίπους, γλυκών και αλμυρών σνακ, ανθρακούχων αναψυκτικών και με χαμηλότερη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών.
Στο φαινόμενο αυτό, συνδράμει και το οικογενειακό περιβάλλον, κυρίως με τη μορφή των συνηθειών των γονέων που με τη σειρά τους είτε υιοθετούνται από τα παιδιά είτε επιβάλλονται σε αυτά. Πως είναι δυνατόν να έχουμε την απαίτηση από τα παιδιά μας να τρώνε φρούτα και λαχανικά, όταν εμείς οι ίδιοι δεν τους δίνουμε πρώτα το καλό παράδειγμα; Δεν είναι τυχαίο ότι τα παιδιά που ο ένας γονιός τους είναι παχύσαρκος έχουν 1,6 φορές περισσότερες πιθανότητες να γίνουν και αυτά παχύσαρκα, ενώ όταν είναι και οι δύο γονείς, οι πιθανότητες τριπλασιάστηκαν!
Ψυχολογικοί λόγοι, όπως η ανασφάλεια, η κατάθλιξη, το άγχος είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι οδηγούν τα παιδιά σε υπερβολική λήψη τροφής και σε μείωση της άσκησης. Τέλος, έχει βρεθεί πως ακόμα και η χαμηλή κοινωνικοοικονομική θέση της οικογένειας αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης της παιδικής παχυσαρκίας.
Γιατί προβληματίζει-απειλεί η παιδική παχυσαρκία;
Είναι γνωστό ότι η παχυσαρκία συνοδεύεται από προδιαβήτη, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων. Όμως αυτό που ‘σοκάρει’ είναι ότι τέτοιες και ανάλογης βαρύτητας διαταραχές διαπιστώνονται σε μεγάλο ποσοστό και στα παιδιά και τους εφήβους. Υπολογίζεται ότι ποσοστό που ανέρχεται έως και το 40.5% των εφήβων έχουν ‘προδιαβήτη’.
Επιπρόσθετα, φαίνεται ότι η παιδική παχυσαρκία συνοδεύεται από υπέρταση, διαταραχές των λιπιδίων, λιπώδη διήθηση του ήπατος και σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο. Εκτιμάται ότι ποσοστό που φτάνει το 58% των παχύσαρκων παιδιών (ΒΜΙ 95η ΕΘ), ηλικίας 5-10 ετών, έχουν έναν τουλάχιστον και το 28% δύο ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα. Αξίζει να σημειωθεί πως έρευνα έχει δείξει ότι η παιδική παχυσαρκία υπερδιπλασιάζει τον κίνδυνο θανάτου πριν από την ηλικία των 55 ετών.
Το πλεονάζον βάρος καταπονεί το σκελετό. Μπορεί να προκαλέσει ακόμα και αλλοιώσεις των κάτω άκρων. Ορισμένα παιδιά, ιδιαίτερα τα αγόρια, υποφέρουν από νέκρωση της κεφαλής του μηριαίου οστού.
Στα παχύσαρκα παιδιά δεν είναι σπάνιες και ορισμένες ορμονολογικές ανωμαλίες, όπως διαταραχή στην έκκριση της αυξητικής ορμόνης.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός από τις μεταβολικές διαταραχές, η παιδική παχυσαρκία συνοδεύεται από έντονες ψυχοκοινωνικές διαταραχές (χαμηλή αυτοεκτίμηση, προβλήματα συμπεριφοράς) που αποτελούν σημαντικό πρόβλημα, γιατί μειώνουν την κοινωνικότητα και αυξάνουν την απομόνωση και την εσωστρέφεια των παιδιών επιδεινώνοντας περαιτέρω το πρόβλημα της παχυσαρκίας.
Όσο η παχυσαρκία παραμένει αθεράπευτη, τόσο αυξάνει η πιθανότητα το παιδί να παραμείνει παχύσαρκο στην ενήλικη ζωή του. Το 1/3 των παχύσαρκων παιδιών θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες, ενώ και το 80% των παχύσαρκων εφήβων (ΒΜΙ 95η ΕΘ) γίνονται παχύσαρκοι ενήλικες. Ακόμα όμως και αν αυτά τα παιδιά με κάποιο τρόπο χάσουν βάρος στην ενήλικη ζωή τους κινδυνεύουν από τις επιπλοκές της παχυσαρκίας περισσότερο από ότι οι φυσιολογικού βάρους ενήλικες.
Για το λόγο αυτό η παιδική παχυσαρκία χαρακτηρίζεται πολύ εύστοχα ως μια βραδυφλεγής βόμβα για τον ανθρώπινο οργανισμό, που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
- Τα παιδιά πρέπει από μικρά να μάθουν σε όλες τις γεύσεις και όλα τα τρόφιμα ώστε να είναι αποδεκτά από αυτά, όταν το φαγητό γίνει συνειδητή και αυτόνομη διαδικασία
- Το μαγειρεμένο φαγητό με τη σαλάτα θα πρέπει να υπάρχει καθημερινά στο τραπέζι και η λύση του “έτοιμου φαγητού” θα πρέπει να περιορίζεται σε ελάχιστες ειδικές μέρες.
- Ξεκινήστε την μέρα, με ένα καλό πρωινό και δώστε στο παιδί σας κολατσιό για το σχολείο (π.χ. φρούτα, σπιτικό κέικ ή κουλουράκια, τοστ)
- Τρώτε όλοι μαζί στο τραπέζι για να μπορείτε να ελέγχετε την ποιότητα και την ποσότητα που θα καταναλώνει το παιδί
- Ακόμα και αν αρνείται την κατανάλωση κάποιου είδους τροφής, μπορείτε να το ενθαρρύνετε ώστε να δοκιμάσει μια μικρή ποσότητα, η οποία σταδιακά θα αυξάνεται.
- Ελαττώστε την ώρα που εσείς και το παιδί βλέπετε τηλεόραση και παροτρύνετε το να βρει το είδος της άθλησης που του αρέσει.
- Στο ψυγείο να υπάρχουν υγιεινές επιλογές τροφίμων
- Δίνετε το καλό παράδειγμα και γίνετε οι ίδιοι το πρότυπο στο παιδί σας.
- Μην χρησιμοποιείτε το φαγητό σαν τιμωρία ή ανταμοιβή. Δεν είναι σωστό να στερείτε από το παιδί κανένα γεύμα για να το τιμωρήσετε, γιατί τότε θα πεινάσει, με αποτέλεσμα μετά να φάει οτιδήποτε βρει μπροστά του. Αντίθετα, αν του δίνετε κάποια συγκεκριμένα τρόφιμα για επιβράβευση επειδή ήταν καλό και υπάκουο παιδί, π.χ.σοκολάτες, παγωτά κ.α. τότε θα μάθει να προτιμάει αυτά τα τρόφιμα πιστεύοντας ότι είναι καλύτερα από κάποια άλλα.
- Μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχει όμως και η Πολιτεία αφού ο έλεγχος στις καντίνες, η εφαρμογή των ειδικών μαθημάτων πάνω σε θέματα διατροφής, ο περιορισμός της διαφημιστικής καμπάνιας των αλυσίδων “έτοιμου φαγητού” καθώς και των επιβαρυντικών σνακ (γαριδάκια, σοκολάτες, μπισκότα, χυμοί και αναψυκτικά), ειδικά σε ώρες τηλεθέασης παιδικής ζώνης είναι λύσεις που θα συμβάλλουν με τα παραπάνω στη μείωση της παχυσαρκίας στις παιδικές ηλικίες.
Όλοι αγαπάμε τα παιδιά μας. Δώστε λοιπόν τις βάσεις ώστε από ένα υγειές παιδί να γίνει ένας υγιής ενήλικας. Σαφώς και η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Αν το πρόβλημα όμως υφίσταται πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις συνέπειες.
